«Η περιβαλλοντική δικαιοσύνη, δηλαδή η προστασία και o σεβασμός του Πλανήτη, δεν μπορεί να διαφοροποιείται από την κοινωνική δικαιοσύνη, δηλαδή τη χειραφέτηση των καταπιεσμένων, των αδικημένων και των αποκλεισμένων»: Guido Viale (από το Manifesto της 17ης Σεπτ. 2019).
Η σύμπτωση οικονομικής, κλιματικής και περιβαλλοντικής κρίσης θα μπορούσε να γίνει αντιληπτή ως αναπόφευκτο ραντεβού. Η χρονική ακολουθία στην εκδήλωσή τους, επέδρασε καθοριστικά σε ένταση και βάθος στις άλλες που ακολούθησαν. Η οικονομική κρίση σταδιακά εξελίχθηκε από περιοδική, με αναζωογονητικές και προσαρμοστικές τάσεις, σε μόνιμη και δομική, καταλήγοντας σε μια στασιμότητα διαρκείας, μετατρέποντας τη συμμετρική ανάπτυξη σε ασύμμετρη και μονιμοποιημένη λιτότητα.
Ο νεοφιλελεύθερος μετασχηματισμός στην πορεία του κεφαλαίου, καθόρισε και προετοίμασε την είσοδο στη δεύτερη κρίση, την κλιματική, και αυτή με την σειρά της στην περιβαλλοντική. Ο συνδυασμός των τριών αυτών κρίσεων συνθέτει το σημερινό παγκόσμιο πρόβλημα, οι επιπτώσεις του οποίου, δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί, ότι μετατρέπει τα επιμέρους αδιέξοδα σε ολική καταστροφή για τον πλανήτη και το ανθρώπινο γένος που πάνω σ αυτό κατοικεί.
Δεν αρκεί η μερική επίλυση
Το εκρηκτικό αυτό μείγμα παράγει και αναπαράγει επιμέρους δυστοπίες, που η κάθε μια και όλες μαζί συσσωρευτικά, καθιστούν αδύνατη την μερική επίλυση της όποιας εκ των τρων κρίσεων, στο μέτρο που η κάθε μια ορίζεται και ορίζει την κάθε άλλη. Η εξέλιξη και η συνθετότητα των κλιματικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων κατέστησε διλημματική και προβληματική ακόμη και την επιλογή κάθε προτεινόμενης λύσης. Ας δούμε συνοπτικά τις επιμέρους διατάσεις των προβλημάτων: η προσπάθεια απανθρακοποίησης δεν θα αποδώσει εάν δεν συνοδεύεται, ταυτόχρονα, από την ενεργειακή εξοικονόμηση και βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων, από τη ριζική αλλαγή του τρόπου ενεργειακής κατανάλωσης (π.χ. η μυθοποίηση της χρήσης ηλεκτρικών αυτοκίνητων σκοντάφτει με την λογική: για να μεταφέρεις δυο επιβάτες βάρους περίπου 150 κιλών χρησιμοποιείς ένα μεταφορικό μέσο, ηλεκτρικό ή συμβατικό, βάρους περίπου 800 κιλών…..).
Η ορθολογικότερη χρήση της ενέργειας δεν είναι αρκετή εάν δεν παρέμβουμε στην αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, τη διατροφική αλυσίδα και την προστασία από τις γεωυδρολογικές επισφάλειες. Η ενεργειακή μετάβαση δεν αφορά μόνο τις «πλούσιες χώρες», αλλά και χώρες των οποίων τα εδάφη ερημοποιήθηκαν ή τοξικοποιήθηκαν, προκαλώντας διαρκώς αυξανόμενες μαζικές αθέλητες μετακινήσεις πληθυσμού. Η επίλυση του μεταναστευτικού βρίσκεται στα τα δικά μας χέρια: υποδεχόμενοι τους μετανάστες και δουλεύοντας μαζί τους για την επιστροφή στα ειρηνοποιημενα από πολέμους και αναγεννημένα εδάφη, αξιοποιώντας τις επαφές που διατηρούν με τις κοινωνίες προέλευσης των (G. Viale Manifesto 17.09.19).
Η τριπλή κρίση δρα αναδιαμορφωτικά
Η ενεργειακή μετάβαση είναι ασύμβατη με τον συγκεντρωτισμό, χρειάζεται μια βαθιά αποκεντρωτική διαδικασία με βάση τις χωροταξικές ιδιομορφίες και παραγωγικές κουλτούρες. Από το μεγάλο στο μικρό, από το συμπυκνωμένο στο διάχυτο, από το σειριακό στο στοχευμένο, από το ιεραρχημένο στο συμμετοχικό. Μόνο αυτή η προσέγγιση «παράγει» δημοκρατία και συμμετοχή από τη βάση, πράγματα ασυμβίβαστα με το σημερινή παραγωγική οργάνωση.
Το καπιταλιστικό μοντέλο παραγωγής με τον άκριτο γιγαντισμό και με φτηνό καύσιμο την κατασπατάληση χωρίς όρια τόσο των φυσικών πόρων όσο των κοινωνικών παραγώγων (εργασία), διέρρηξε από καιρό την όποια συμβιβαστική συνθήκη με την ίδια την εργασία και κατέστησε την αναπαραγωγή του ασύμβατη με του διαθέσιμους πόρους. Ενώ και οι τρεις κρίσεις ξεπέρασαν σταδιακά τα τοπικά σύνορα, η επίπτωσή τους διαφέρει ανάλογα με το χώρο και τις κοινωνίες. Οι λιγότερο προστατευόμενες γεωγραφικές περιοχές και κοινωνικές ομάδες του πληθυσμού πληρώνουν το μεγαλύτερο κόστος, διευρύνοντας τις ήδη αυξανόμενες και γνωστές οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες με τη νέα, θανατηφόρα, κλιματική ανισότητα.
Η τριπλή κρίση επηρέασε και δρα αναδιαμορφωτικά στα πολιτικά συστήματα και στον τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας, συμπαρασύροντας σταδιακά κεκτημένα δικαιώματα και προστασίες,με νέο ταξικό πρόσημο. Η οικονομική κρίση επώασε ένα διεθνοποιημένο λαϊκισμό με πολλαπλές εθνικές ταυτότητες, διαμορφώνοντάς νέα πρότυπα εκπροσώπησης, υποβαθμίζοντας ή και ακυρώνοντας κάθε κεκτημένο διαμεσολαβισμό (πχ συνδικαλισμό) και κατασκευάζοντας νέους εχθρούς και απειλές από το χώρο των αδύναμων, τροφοδοτώντας μια εσωτερική αντιπαράθεση μεταξύ αδυνάτων και περιθωριοποιημένων.
Η σημασία της ενέργειας ως κοινωνικού πόρου
Η κλιματική κρίση ανέδειξε τη σημασία της ενέργειας όχι μόνο ως μέσου, αλλά ως κοινωνικού πόρου, η διαχείριση του οποίου δεν μπορεί να μην είναι αντικείμενο της πολιτικής. Μια ανέλεγκτη τεχνοκρατική τεχνολογική πρωτοβουλία δεν προσφέρει εχέγγυα επίλυσής της. Η τεχνολογία και οι καινοτόμες δράσεις, απαραίτητα στοιχεία της επιτυχούς αντιμετώπισης, οργανώνονται, καθοδηγούνται από πολιτική βούληση και σχεδιασμό ικανό να εντάξει πλατιά κοινωνικά στρώματα στο στόχο, αναιρώντας την ταξική κατανομή του κόστους και φροντίζοντας για την αποκατάσταση της τραυματισμένης κλιματικής δικαιοσύνης. Η σύνδεση των κοινωνικών και κλιματικών ανισοτήτων μπορεί να επιτύχει ενώνοντας τις επιστημονικές γνώσεις, με αυτές που ωρίμασαν στους κοινωνικούς χώρους από κινήματα και τοπικές πρωτοβουλίες πολιτών. Δυστυχώς η τεχνολογική ανάπτυξη και η παγκοσμιοποίηση αναπτύχθηκαν ακυβέρνητα. Από τη δεκαετία του ‘80 προωθήθηκε η αντίληψη ότι δεν υπήρχε πλέον εναλλακτική πρόταση από αυτή των αγορών, παραιτούμενοι έτσι από την συλλογική νοημοσύνη και γνώση σαν κτήμα του Κράτους. (F. Barca 20/03/19 Μanifesto).
«..H ταξική και η οικολογική συνείδηση συνδέονται μέσω της εργασίας. Η σχέση των κομμάτων με τα οικολογικά κινήματα, δεν πρέπει να οδηγήσει σε απορρίψεις και κράτημα αποστάσεων. Η ευκαιριακή υιοθέτηση οικολογικού ενδύματος από θεσμούς, κόμματα και οργανώσεις, ενώ πρέπει να καταγγέλλεται, δεν ακυρώνει τη διαρκή προσπάθεια συνεννόησης και συνεργασίας γιατί τα προβλήματα είναι πολύ μεγάλα και η δουλειά αποκατάστασης τεράστια και σύνθετη. Κατά συνέπεια η οικολογική θεώρηση της πολιτικής δεν είναι κήρυγμα για μια κοινωνία που είναι μακριά στο χρονικό ορίζοντα και που πρέπει να οικοδομηθεί μετά τη λύση «της αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας». Αντίθετα εκφράζει ανάγκες και απαιτήσεις του σήμερα, που είναι συγκεκριμένες, που πρέπει να γίνουν αντιληπτές στην ουσία τους, κι όχι συντεχνιακά κι επί μέρους. Απαιτεί, δηλαδή, μια αριστερή μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία, συγκρίσεις και συγκλίσεις.» (Σ. Λουκάς Αυγή 29/01/2010 )
Ένα ευρωπαϊκό Green New Deal
Το GND (Πράσινη Νέα Συμφωνία) επικεντρώνεται στην αναδειξη της αξιας της εργασίας, στην δικαιοσύνη, στις κοινότητες των εργαζομένων που εμπλέκονται πρωταγωνιστικά στην ριζική αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και των υποδομών.
To ινστιτούτο Bruegel δημοσίευσε πρόσφατα την πρότασή του για το ευρωπαϊκό Green New Deal*, εξειδικεύοντας τις γενικές κατευθύνσεις και τους 10 βασικούς πυλώνες δράσης του προγράμματος. Η στόχευση αφορά τη μείωσή του κόστους διαβίωσης (κατοικίες, διατροφή, μεταφορές), την αναζωογόνηση των δημοσίων υπηρεσιών που η λιτότητα υποβάθμισε, τη διασφάλιση καλοπληρωμένης και σταθερής απασχόλησης, τη βελτίωση της ποιότητας της διαβίωσης (ατμόσφαιρα, νερό), την προστασία από καιρικά φαινόμενα, τον περιορισμό της μη εθελοντικής μετανάστευσης, την ανακοπή των αποικιοκρατικών κλιματικών παρεμβάσεων που κατέστησαν το νότιο μέρος του πλανήτη σκουπιδότοπο.
Η ταύτιση κάθε οικολογικού προγράμματος με το Green New Deal είναι ανακριβής εως παραπλανητική.
Ιωσήφ Σινιγάλιας
*https://bruegel.org/2019/07/von-der-leyens-green-deal-isnt-just-a-plan-for-the-environment/
Πηγή: Η Εποχή
