Πρόγραμμα κοινωνικής στέγασης ύψους 1,8 δισ. ευρώ προανήγγειλε ο πρωθυπουργός στην 86η ΔΕΘ, το οποίο στη συνέχεια παρουσιάστηκε από τους αρμόδιους υπουργούς. Το πρόγραμμα, σύμφωνα με τις εξαγγελίες, απευθύνεται σε 100–130 χιλιάδες δικαιούχους, που αποτελούν μόνο το 2,5% των πραγματικών αναγκών του πληθυσμού! Δυστυχώς περισσότεροι από 4 εκατομμύρια πολίτες στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν δραματικά προβλήματα στέγασης, με τα δεδομένα να είναι τα χειρότερα σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρώπης.
Όσον αφορά τη χρηματοδότηση του προγράμματος, αυτή θα προέλθει ουσιαστικά από τα ταμειακά αποθέματα των δημοσίων και ιδιωτικών υπαλλήλων (ΛΑΕΚ), ενώ καμία αναφορά δεν γίνεται στα διαθέσιμα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) για τη στέγαση. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι η Ελλάδα διαθέτει για στέγαση μόνο 1,3 εκατ. ευρώ από το ΤΑΑ, γεγονός που την κατατάσσει ουραγό στην Ευρώπη σε αυτόν τον τομέα.
Σε γενικές γραμμές πρέπει να τονιστεί ότι στο πρόγραμμα κοινωνικής στέγης που εξήγγειλε ο κ. Μητσοτάκης, δεν προβλέπεται καμία προστασία της πρώτης κατοικίας, παρόλο που χιλιάδες οικογένειες απειλούνται με πλειστηριασμό για κόκκινα δάνεια λόγω του νέου πτωχευτικού κώδικα. Επίσης, καμία αναφορά δεν γίνεται στις βραχυπρόθεσμες τουριστικές μισθώσεις (Αirbnb), οι οποίες αποτελούν μια από τις κύριες αιτίες της αύξησης των τιμών των ενοικίων, για τη ρύθμιση των οποίων ασχολείται αυτή τη στιγμή η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Την ίδια στιγμή δημόσια περιουσία εκποιείται με παραχώρηση σε ιδιώτες εργολάβους, χωρίς πλαίσιο προστασίας του δημόσιου συμφέροντος.
Φύκια για μεταξωτές κορδέλες
Σημαντικό σημείο είναι και η διαχείριση του προγράμματος μέσω της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης, που δεν διαθέτει τεχνογνωσία για τα θέματα στεγαστικής πολιτικής, δηλαδή χωρίς να ιδρυθεί αρμόδιος δημόσιος φορέας που θα έχει αρμοδιότητα και δυνατότητα για μία ολιστική προσέγγιση ενός τόσο σύνθετου ζητήματος.
Αναλυτικότερα:
– Η κρατική επιδότηση έως 20.000 ευρώ σε 20.000 νέους για ενεργειακές παρεμβάσεις, αφορά αυτούς που έχουν ήδη ιδιόκτητο σπίτι.
– Η κρατική επιδότηση έως 10.000 σε τουλάχιστον 10.000 ιδιοκτήτες κενών κατοικιών προβλέπει ότι το δημόσιο θα καλύπτει το 40% της ανακαίνισης, με τη γενική υποχρέωση οι κατοικίες να ενοικιαστούν μακροπρόθεσμα, χωρίς προδιαγραφές για το ύψος του ενοικίου και καθορισμό κριτηρίων με τα οποία θα επιλεγούν οι πραγματικοί δικαιούχοι.
– Η «κοινωνική αντιπαροχή» για αχρησιμοποίητες δημόσιες εκτάσεις και κτίρια σημαίνει ουσιαστικά ότι δημόσια περιουσιακά στοιχεία θα παραχωρηθούν σε ιδιώτες κατασκευαστές. Οι μισές κατασκευές θα ενοικιάζονται με χαμηλό ενοίκιο ή και θα πωληθούν σε νέους μισθωτές, ενώ οι υπόλοιποι χώροι θα αξιοποιούνται εμπορικά από ιδιώτες, χωρίς σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο (ύψος τιμών, σταθερότητα των μισθώσεων, εγγυήσεις κ.ά.).
– Και το πιο απατηλό! Το πρόγραμμα αγορά πρώτης κατοικίας για 10 χιλιάδες δικαιούχους μέχρι 39 ετών ύψους 500 εκατ. ευρώ. Το κράτος πληρώνει στις τράπεζες 375 εκατ., οι τράπεζες δίνουν 125 εκατ. για να αποκτήσουν 10.000 νέους πελάτες. Οι δικαιούχοι, για να γίνουν ιδιοκτήτες, πρέπει να καταβάλουν ένα αρχικό κεφάλαιο ίσο περίπου με το 25% της αξίας του ακινήτου, δηλαδή –σύμφωνα με τους μέσους όρους της αγοράς– περίπου 35 χιλιάδες ευρώ. Αν ένας νέος βρει ένα διαμέρισμα αξίας 120.000 ευρώ, παίρνει δάνειο 90.000 ευρώ (67.500 άτοκο από το Δημόσιο και 22.500 από την τράπεζα) με μέσο επιτόκιο περίπου 1%, και θα πρέπει να καταβάλει τα υπόλοιπα 35.000 αμέσως, ενώ κάθε μήνα θα πληρώνει 280 ευρώ συν τα έξοδα, με την προϋπόθεση ότι τα επιτόκια παραμένουν σταθερά. Επομένως, στα 35 χρόνια θα πληρώσει περισσότερο από 17.000 τόκους. Για να είμαστε πιο σαφείς, για να αγοράσουν ένα σπίτι οι 10.000 νέοι θα χρειαστούν: α) διαθέσιμο αρχικό κεφάλαιο και β) ένα αξιοπρεπές σταθερό εισόδημα για τα επόμενα 30 χρόνια. Αν δεν καταφέρουν να αποπληρώσουν τις δόσεις του δάνειου, χάνουν τα πάντα και το σπίτι περνάει στην τράπεζα, καθώς τα μέτρα δεν προβλέπουν καμία προστασία από την κατάσχεση. Έτσι και αυτοί θα προστεθούν στις 40.000 ευάλωτες οικογένειες οι οποίες κινδυνεύουν σήμερα να χάσουν την πρώτη κατοικία τους λόγω των κόκκινων δανείων. Άρα δεν γίνεσαι ιδιοκτήτης του σπιτιού –όπως ισχυρίζεται ο κ. Μητσοτάκης– γίνεσαι ενοικιαστής της τράπεζας χωρίς καμία βεβαιότητα ότι θα γίνεις ιδιοκτήτης με τα πραγματικά οικονομικά δεδομένα (απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, πτώση των μισθών, άνοδος των τιμών).
Πραγματικοί ωφελούμενοι οι τράπεζες
Στην πραγματικότητα τo πρόγραμμα αυτό αποτελεί μια τυπική στεγαστική δανειοδότηση. Δεν προβλέπει δώρα! Οι πραγματικοί ωφελημένοι θα είναι οι τράπεζες, οι οποίες –χάρη σε αυτή τη χορήγηση χρημάτων από πλευράς δημοσίου– επιδιώκουν να διασφαλίσουν ενυπόθηκα δάνεια συνολικού ύψους 1,2 δισ. ευρώ. Συνέπεια όχι μικρής σημασίας είναι και το γεγονός ότι η αυξημένη ζήτηση στεγαστικών δάνειων θα ανεβάσει τις τιμές των κατοικιών.
Πιθανότατα, στη λογική της –τυφλά πιστή στην αγορά– κυβέρνησης, αυτός ο ελιγμός «one-shot» θα αποτελέσει την ατμομηχανή της συνολικής «επένδυσης» του 1,8 δισ. ευρώ.
Η υποκρισία γίνεται ακόμα πιο έκδηλη, αν αναλογιστούμε ότι με το ίδιο ποσό που προτίθεται να δώσει η κυβέρνηση στις τράπεζες, θα μπορούσαν να ανακαινιστούν και να αναβαθμιστούν ενεργειακά τουλάχιστον 20.000 σπίτια για δημόσια στέγαση. Με το ίδιο ποσό θα μπορούσε κανείς να δώσει στεγαστική ασφάλεια σε 20.000 νέους (διπλάσιος, δηλαδή, αριθμός ωφελούμενων) που δεν διαθέτουν ούτε τόσο μεγάλο κεφάλαιο, ούτε σταθερό εισόδημα.
Επιδότηση της ακρίβειας
Τα άλλα μέτρα:
– Θα αυξηθούν οι επιδοτήσεις ενοικίου για φοιτητές. Ως αποτέλεσμα, οι ιδιοκτήτες θα αυξήσουν με τη σειρά τους τα ενοίκια, κάτι που συμβαίνει παντού στην αγορά.
– Επιδοματική πολιτική ενοικίων για λίγους, χωρίς να καλύπτεται ο πληθωρισμός. Επίσης, δεν λαμβάνουν υπόψη τη σχέση μεταξύ του στεγαστικού κόστους και της επίπτωσης στο εισόδημα (οι δαπάνες στέγασης δεν θα έπρεπε να υπερβαίνουν το 30% του διαθέσιμου εισοδήματος). Χωρίς καμία ρύθμιση/συμπίεση των ενοικίων και χωρίς την προσφορά δημόσιων κατοικιών, η επιδοματική πολιτική από μόνη της ενθαρρύνει την αύξηση των ενοικίων και των τιμών πώλησης και επιβραβεύει τη φοροδιαφυγή.
Το κυβερνητικό σχέδιο αναπαράγει επικίνδυνα μοντέλα που έχουν ήδη δοκιμαστεί και αποτύχει σε άλλες χώρες. Οι προτάσεις επικεντρώνονται στη χρηματοοικονομική στήριξη της του στεγαστικού τομέα. Προσθέτουν στην κρίση των τιμών και της ενέργειας την ανασφάλεια της στέγασης και την οικονομική μη βιωσιμότητα.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πρόταση Μητσοτάκη αναδεικνύει τα πλεονεκτήματα της εναλλακτικής πρότασης του ΣΥΡΙΖΑ, που αφορά μια στεγαστική πολιτική βασισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα (επικυρωμένα από την πολιτεία), τη στεγαστική ασφάλεια, την οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Η εναλλακτική αυτή πρόταση, άλλωστε, αντιλαμβάνεται τη στέγαση ως υπηρεσία δημοσίου συμφέροντος για αυτούς που έχουν πραγματικά ανάγκη. Εμπνέεται από τις διεκδικήσεις των κινημάτων και των προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων στον κόσμο και βασίζεται σε ορθές αναλύσεις και επιτυχημένες εμπειρίες και στην τεχνική δυνατότητα να αποτελέσει κυβερνητική πολιτική. Αυτή η εναλλακτική πολιτική προσφέρει συγκεκριμένες απαντήσεις στη ζήτηση για στέγαση και συμβάλλει στην επανεκκίνηση του οικονομικού κύκλου μιας ολοκληρωμένης στεγαστικής πολιτικής.
Είμαστε αριστεροί και αριστερές και βασιζόμαστε σε μια σαφή μεθοδολογία: μαθαίνουμε από κινήματα και επιτυχημένες εμπειρίες, ακούμε τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων, μοιραζόμαστε ιδέες, αποκτάμε τεχνογνωσία, εφαρμόζουμε καλές και επιτυχημένες πρακτικές. Έτσι και μόνο οι προτάσεις μας θα γίνουν κτήμα των ανθρώπων που έχουν ανάγκη αυτές τις πολιτικές. «Μαζί με αυτούς και γι’ αυτούς» οφείλει να είναι το βασικό θεμέλιο για τον καθορισμό, την εφαρμογή και την άσκηση μιας πραγματικά κοινωνικής στεγαστικής πολιτικής.
Η Όλγα Νάσση είναι ανθρωπολόγος και σύνδεσμος με το International Alliance of Inhabitants (IAI)
