ΡΩΜΗ – “Αν είναι να τελειώσει με φωτιά, τότε να καούμε όλοι μαζί”.
Αυτά τα δυσοίωνα λόγια δεν προέρχονται από κάποιο αποκαλυπτικό ποίημα: Είναι από τα απομνημονεύματα μιας πολιτικού. Η Τζόρτζια Μελόνι, η ηγέτιδα του ακροδεξιού κόμματος Αδελφοί της Ιταλίας, άνοιξε το βιβλίο της που κυκλοφόρησε το 2021 με αυτό το παράξενο κάλεσμα στα όπλα, αποφεύγοντας το πιο πεζό ύφος που προτιμούν οι περισσότεροι πολιτικοί. Αλλά από την άλλη πλευρά, η κ. Meloni, το κόμμα της οποίας φέρει το σύμβολο που υιοθετήθηκε από ηττημένους υπαρχηγούς του καθεστώτος Μουσολίνι και αυτοπροσδιορίζεται ως “μεταφασιστικό”, δύσκολα αποτελεί μια κυρίαρχη πολιτική προσωπικότητα.
Τουλάχιστον, δεν ήταν κάποτε. Ωστόσο, μόλις δύο μήνες αφότου η κ. Μελόνι δημοσίευσε τα μπεστ σέλερ της, το κόμμα της βρέθηκε για πρώτη φορά στην κορυφή των εθνικών δημοσκοπήσεων. Έκτοτε, συνεχίζει να διαθέτει υποστήριξη άνω του 20% και αποτελεί τη μόνη σημαντική αντιπολίτευση στον τεχνοκρατικό συνασπισμό του Μάριο Ντράγκι. Την Τετάρτη, σε μια ξαφνική τροπή των γεγονότων, η κυβέρνηση κατέρρευσε. Οι πρόωρες εκλογές, που θα διεξαχθούν το φθινόπωρο, θα μπορούσαν να ανοίξουν το δρόμο για τους Αδελφούς της Ιταλίας να γίνουν το πρώτο ακροδεξιό κόμμα που θα ηγηθεί μιας μεγάλης οικονομίας της ευρωζώνης. Για την Ευρώπη και τη χώρα, θα ήταν ένα πραγματικά συνταρακτικό γεγονός.
Θα σηματοδοτούσε επίσης μια αξιοσημείωτη άνοδο για ένα κόμμα που το 2018 εξασφάλισε μόλις το 4% των ψήφων. Στο επίκεντρό του είναι η κ. Meloni, η οποία συνδυάζει επιδέξια τους φόβους για την πολιτισμική παρακμή με ιστοριούλες για τις σχέσεις της με την οικογένειά της, τον Θεό και την ίδια την Ιταλία. Γνώστης της ποπ κουλτούρας και λάτρης των αναφορών στον J.R.R. Tolkien – η ατάκα στα απομνημονεύματά της, από ένα τραγούδι του Ed Sheeran στο soundtrack μιας ταινίας της σειράς Hobbit, συνδυάζει τα δύο – η κ. Meloni παρουσιάζει τον εαυτό της ως μια ασυνήθιστα προσγειωμένη πολιτικό.
Όμως οι Αδελφοί της Ιταλίας δεν οφείλουν την επιτυχία τους μόνο στην άμβλυνση του μηνύματός τους. Έχουν επίσης ωφεληθεί από μια πολύ γενικότερη κατάρρευση των διαχωριστικών γραμμών ανάμεσα στην παραδοσιακή κεντροδεξιά και στην εξεγερτική ακροδεξιά, η οποία συντελείται σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική. Βαριά υπερχρεωμένη, κοινωνικά πολωμένη και πολιτικά ασταθής, η Ιταλία είναι ακριβώς η χώρα όπου η διεργασία είναι πιο προχωρημένη. Αν θέλετε να μάθετε τι μπορεί να επιφυλάσσει το μέλλον, είναι ένα καλό μέρος για να κοιτάξετε.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ιταλία, οι ελίτ της οποίας συχνά αναζητούν στο εξωτερικό πρότυπα για την εθνική τους πορεία, δείχνει στην πραγματικότητα τον δρόμο. Ήταν, βέβαια, η πρώτη χώρα που κατέλαβαν οι φασίστες, υποκύπτοντας στον Μουσολίνι πριν από 100 χρόνια. Αν εκείνη η εμπειρία αποκάλυψε πώς οι άμυνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας μπορούν να καταρρεύσουν, η Ιταλία θα προχωρούσε στο να δείξει πόση αλλαγή μπορεί να χωρέσει η κατηγορία. Κατά τη μεταπολεμική περίοδο πρωτοπόρησε με τη Χριστιανοδημοκρατία, έναν κεντρισμό που φιλοξενεί τόσο συντηρητικές όσο και πιο κοινωνικά σκεπτόμενες δυνάμεις, και φιλοξένησε αναρίθμητες καινοτομίες στην αριστερά.
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έφερε ίσως την πιο αποκαλυπτική πρόβλεψη της χώρας για το μέλλον: Μετά την πλήρη κατάρρευση των προηγουμένως κυρίαρχων μαζικών κομμάτων, το πολιτικό τοπίο σύντομα κατέκτησε ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Ένας δισεκατομμυριούχος που εμφανιζόταν ως αντικαθεστωτικός αουτσάιντερ, χρησιμοποίησε την τηλεοπτική του πλατφόρμα για να αποκτήσει μια πιστή βάση υποστηρικτών, τοξικοποιώντας απότομα τους όρους της δημόσιας συζήτησης.
Σε αυτόν τον αστερισμό εντάσσονται οι Αδελφοί της Ιταλίας. Από πολλές απόψεις, δεν είναι κάτι το εξαιρετικό: Όπως και άλλα ακροδεξιά κόμματα σε όλη την Ευρώπη, έχουν φασιστική ή δωσιλογική προέλευση και για μεγάλο χρονικό διάστημα βρίσκονταν στο περιθώριο της εθνικής πολιτικής. Τη δεκαετία του 1990, υπό τον κ. Μπερλουσκόνι, στους μεταφασίστες επιτράπηκε να αναλάβουν κατώτερους κυβερνητικούς ρόλους. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το κόμμα της κ. Meloni έχει γίνει η κύρια δύναμη της δεξιάς, καθοδηγώντας τη λεγόμενη κεντροδεξιά εκλογική συμμαχία που περιλαμβάνει επίσης τη σκληροπυρηνική Λέγκα και τη Forza Italia. Κεντρικό ρόλο σε αυτή την άνοδο, με όλη την έμφαση που δίνει το κόμμα στις φοροελαφρύνσεις και τη φιλο-επιχειρηματική φρασεολογία, παίζει η ενδημική οικονομική δυσπραγία της Ιταλίας.
Αν και επιδεινώθηκε από την πανδημία, κρατάει εδώ και πολύ καιρό. Η οικονομική ανάπτυξη έχει μείνει στάσιμη τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ενώ το υπερβολικά υψηλό δημόσιο χρέος έχει εμποδίσει τις προσπάθειες για την αναζωογόνηση της οικονομίας της χώρας. Η ανεργία των νέων είναι σταθερά υψηλή και η περιφερειακή ανισότητα βαθιά ριζωμένη. Σε αυτή την ατμόσφαιρα παρακμής, όπου η ευημερία μοιάζει απίθανη, το μήνυμα των Αδελφών της Ιταλίας – ότι η εθνική σωτηρία μπορεί να βρεθεί μόνο στην απόρριψη των μεταναστών και στην υπεράσπιση της παραδοσιακής οικογένειας – έχει βρει ένα δεκτικό ακροατήριο.
Και όχι μόνο στην Ιταλία. Για παράδειγμα, το κόμμα Vox στην Ισπανία, μια ακροδεξιά δύναμη βουτηγμένη στην υπεράσπιση του καθεστώτος του Φράνκο που έχει ανέβει στο 20% στις δημοσκοπήσεις, θεωρεί πηγή έμπνευσης την κ. Meloni. Εμφανιζόμενη σε μια προεκλογική εκδήλωση του Vox τον Ιούνιο, συνόψισε εύστοχα το περίγραμμα της κοινής τους πολιτικής, βροντοφωνάζοντας στα ισπανικά: “Ναι στα ασφαλή σύνορα! Όχι στη μαζική μετανάστευση!” Η ομιλία – η οποία έφτασε στο κρεσέντο της με την κα Meloni να φωνάζει: “Ναι στον πολιτισμό μας! Όχι σε αυτούς που θέλουν να τον καταστρέψουν!”. – θα μπορούσε κάλλιστα να είχε δοθεί από τη Μαρίν Λεπέν, της οποίας ο Εθνικός Συναγερμός είναι τώρα η κύρια δύναμη της γαλλικής δεξιάς.
Ακόμη περισσότερο από την κ. Λεπέν, η κ. Μελόνι πασχίζει να αποδείξει ότι το κόμμα της είναι mainstream. Αυτό παίρνει κυρίως τη μορφή μιας σταθερά ατλαντιστικής εξωτερικής πολιτικής – δέσμευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ και σταθερή αντίθεση στη Ρωσία και την Κίνα – ακόμη και όταν το κόμμα ακολουθεί μια απροκάλυπτα αντιδραστική ατζέντα στο εσωτερικό. Ωστόσο, και εκεί, επίσης, κάνει περιστασιακές παραχωρήσεις στην ευγένεια. Όταν οι νεοφασίστες της Forza Nuova επιτέθηκαν με βιαιότητα σε γραφείο συνδικάτου τον περασμένο Οκτώβριο, οι Αδελφοί της Ιταλίας αποστασιοποιήθηκαν από την ομάδα, απέχοντας από κοινοβουλευτική πρόταση για την απαγόρευσή της, ενώ καταδίκασαν “όλους τους ολοκληρωτισμούς”.
Υπάρχουν όμως και μαχητικές υποκουλτούρες που βρίσκουν στέγη κάτω από τη μεταφασιστική ταμπέλα. Το περασμένο φθινόπωρο, ένα ντοκιμαντέρ έκανε πρωτοσέλιδα σε όλη την χώρα με ισχυρισμούς για ξέπλυμα χρήματος, παράνομη χρηματοδότηση προεκλογικής εκστρατείας και δεσμούς με νεοναζί στην οργάνωση του κόμματος στο Μιλάνο. Το φιλμ αποκάλυψε τη στενή συνεργασία του επικεφαλής της ομάδας των Αδελφών της Ιταλίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με τον Ρομπέρτο Γιονγκί Λαβαρίνι, έναν νεοφασίστα ακτιβιστή γνωστό ως “μαύρο βαρόνο”.
Πέρα από αυτές τις απεχθείς διασυνδέσεις, το κόμμα έχει αναβαθμίσει την αξιοπιστία του για το κατεστημένο και έχει επεκτείνει την απήχησή του πολύ πέρα από τις τάξεις των νοσταλγών του Μουσολίνι. Η νεοφασιστική βία στους δρόμους βρίσκεται σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από ό,τι ήταν στη δεκαετία του 1970, πόσο μάλλον στη δεκαετία του 1920. Ωστόσο, η κατάληψη της ευρύτερης Δεξιάς από προσωπικότητες που θεωρούν τους εαυτούς τους σαφώς κληρονόμους της φασιστικής παράδοσης είναι μια ανησυχητική εξέλιξη, η οποία δεν περιορίζεται καθόλου στην Ιταλία.
Ίσως να μην καούμε όλοι μαζί στη φωτιά. Αλλά αν η ακροδεξιά αναλάβει την κυβέρνηση, στην Ιταλία ή αλλού, κάποιοι από εμάς σίγουρα θα το κάνουν.
David Broder
Μετάφραση: Κώστας Ψιούρης
