Η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη είναι μια ποίηση ιστορικά προσδιορισμένη. Μια ποίηση που περιγράφει τη μεγάλη ελληνική μεταπολεμική εμπειρία από τα χρόνια του εμφυλίου μέχρι και τη μεταπολίτευση. Το ζήτημα εδώ είναι να δούμε για ποιον λόγο μια ποιητική κατάθεση τόσο έντονα μπλεγμένη με ιστορικά γεγονότα και εμπειρίες συνεχίζει μέχρι και σήμερα να λειτουργεί, να διαβάζεται, να είναι δημοφιλής.
Ο πρώτος λόγος πιστεύω πως είναι η διαχείριση της καταγωγής του. Η ποίηση του Αναγνωστάκη δεν μαρτυρά προγόνους. Μοιάζει τελείως καινούργια μέσα στην απλότητά της. Κάποιος θα μπορούσε να αναγνωρίσει κοινά με την κουβεντιαστή φωνή του Σεφέρη (χωρίς όμως χρήση του μύθου και χωρίς την δοξαστική χροιά της γενιάς του 30) ή ακόμη και με τον πεζό λυρισμό του Καβάφη. Η πραγματική της καταγωγή όμως νομίζω εντοπίζεται στην συγγένειά της με της μεσοπολεμική ποίηση, την ποίηση του Καρυωτάκη, του Τέλλου Άγρα, του Λαπαθιώτη και των συγκαιρινών τους. Είναι μια ποίηση του αστικού τοπίου και της μελαγχολίας μέσα σε αυτό. Μια ποίηση η οποία εντάσσει στον νεοελληνικό κανόνα το χιούμορ, τον σαρκασμό και τον αυτοσαρκασμό. Στοιχεία ορατά και σε όλο το έργο του Αναγνωστάκη. Αλλά μαζί είναι και η ποίηση την επομένη μέρα μιας καταστροφής. Όταν η Μεγάλη Ιδέα έγινε θρύψαλα με την καταστροφή της Σμύρνης και τα μεγαλόπνοα αφηγήματα έδωσαν τη θέση τους στη συλλογική θλίψη. Η ποίηση του Αναγνωστάκη έρχεται και αυτή μετά από μια μεγάλη ήττα. Αυτή του εμφυλίου. Είναι ένα νέο όραμα που αποκαθηλώθηκε και ένα νέο συλλογικό αδιέξοδο αυτό που η ποίησή του διαχειρίζεται. Αλλά μαζί έχουμε και ένα νέο ποιητικό παράδειγμα. Τον τρόπο με τον οποίο μια εποχή μετουσιώνεται για να μιλήσει για μια νέα συγκυρία. Το παράδειγμα αυτό έρχεται στην επιφάνεια και σήμερα. Μετά την πτώση της Ισχυρής Ελλάδας, μέσα στην εποχή των διαδοχικών κρίσεων η ποίηση του Αναγνωστάκη (όπως και του Λεοντάρη που ακολουθεί παρόμοιο παράδειγμα) και μαζί της μετουσιωμένη και η μεσοπολεμική ποίηση μάς μιλούν με τρόπο επιτακτικά επίκαιρο.
Το σημαντικότερο, όμως, στοιχείο που κάνει την ποίηση του Αναγνωστάκη να αντέχει και να λάμπει είναι η διαχείριση της πολιτικής μέσα στους στίχους. Ο Αναγνωστάκης έχει κατοχυρωθεί στην κοινή αντίληψη ως η ηθική συνείδηση της αριστεράς, μια στάση που ο Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος περιγράφει εξαιρετικά εύστοχα ως «ηθική ορθοστασία». Και όμως και εδώ βλέπουμε πως η φωνή του ποιητή ξεπερνά τα όρια της αριστεράς της εποχής ακόμα και της ίδιας της πολιτικής ταύτισης. Και αυτό γιατί ο Αναγνωστάκης δεν μιλά για την ιστορία ή την πολιτική γενικά αλλά για την βιωμένη ιστορία, την βιωμένη πολιτική. Είναι μια ποίηση που δεν γίνεται ποτέ επικαιρική αλλά μαζί δεν γίνεται και εύκολα εξομολογητική.
Το στοιχείο αυτό του βιώματος έρχεται να συναντήσει την κοινή ανθρώπινη εμπειρία, να συνομιλήσει με οικουμενικά βιώματα. Και τελικά να γίνει ένα ποιητικό παράδειγμα που ξεπερνά την προϋπόθεση της ιστορικής ερμηνείας του. Ένα παράδειγμα που συνεχίζει να λειτουργεί όσο υπάρχουν άνθρωποι που αγωνίζονται, που πασχίζουν, που ενάντια σε όλες τις δυσκολίες παλεύουν να σταθούν όρθιοι.
*Απόσπασμα από το κείμενο που διαβάστηκε στην εκδήλωση «κι ήθελε πολύ φως να ξημερώσει» στο Θέατρο Παλαιάς Φώκαιας που συνδιοργάνωσαν η Eπιτροπή πολιτών “Γρηγόρη Λαμπράκη” Σαρωνικού, η Εφημερίδα Η Εποχή και ο Πολιτιστικός σύλλογος “ΦΩΚΑΕΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ”
