Η περίοδος της νεοφιλελεύθερης οργάνωσης του κόσμου ανήκει στο παρελθόν. Ζούμε στην εποχή του τέλους της παγκοσμιοποίησης και αναδύεται μια νέα κοινωνία, ένας νέος κόσμος, που μπορεί να χαρακτηριστεί με τον όρο γεω-οικονομία
Επί δεκαετίες τώρα μετά το έτος-τομή 1989 (τότε κατέρρευσαν και ο υπαρκτός σοσιαλισμός και ο δημοκρατικός καπιταλισμός) τα ερευνητικά κέντρα και τα εργαστήρια σκέψης στον τομέα των κοινωνικών επιστημών επεξεργάζονται προγράμματα και σχέδια επιστημολογικής και θεωρητικο-πολιτικής ανασυγκρότησης της σύγχρονης υπό διαμόρφωση κοινωνίας. Με την πάροδο των ετών το επιστημολογικό κενό, το οποίο είχε διαμορφωθεί όσον αφορά το πρόβλημα: σε ποια κοινωνία ζούμε στην εποχή μας, αρχίζει να καλύπτεται.
Ολοένα και περισσότεροι στοχαστές και ερευνητές «κατασκευάζουν» τα ερμηνευτικά προγράμματά τους και επεξεργάζονται έννοιες και σχήματα, τα οποία είναι σε θέση να συγκροτήσουν δεσμευτικά την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής μας. Δεν κρίνω απαραίτητο να αναφερθώ ονομαστικά σε ερευνητικά κέντρα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας που έχουν θέσει ως επιστημολογικό στόχο τους το αίτημα του Hegel «Ο,τι είναι λογικό είναι και πραγματικό. Και ό,τι είναι πραγματικό είναι και λογικό». Η έρευνα των κοινωνικών επιστημόνων αποδίδει καρπούς και αυτό φαίνεται, μπορεί να το διαπιστώσει κανείς στη βιβλιογραφία που αριθμεί χιλιάδες σελίδες. Η κριτική κοινωνική σκέψη επανεμφανίζεται και είμαι αισιόδοξος πως τα επόμενα χρόνια η ανθρωπότητα θα «κρατάει στα χέρια της» την ερμηνευτική δεσμευτική συγκρότησή της στο επίπεδο της έννοιας.
Μετά απ’ αυτήν την επιστημολογική εισαγωγή ας εξετάσουμε τώρα τι συμβαίνει επί του περιεχομένου, επί του θέματος. Η τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα και οι δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα έχουν χαρακτηρισθεί ως η ιστορική εξελικτική φάση της παγκοσμιοποίησης. Και γι’ αυτή τη φάση όπως και για την προηγούμενη ιστορική εξελικτική φάση του μεταπολεμικού Ψυχρού Πολέμου (1949-1989) η βιβλιογραφία είναι εξαντλητική. Το βιβλίο του Karl Polangi με τον τίτλο «The Great Transformation. The Political and Economic Origins of Our Time» (1944) είναι κλασικό στις έρευνες για τη μετάβαση από τις παραδοσιακές κοινωνίες στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες. Μπορεί σήμερα να μην έχουμε, προς το παρόν, ένα ισάξιο πόνημα για τις μεταβάσεις που συντελούνται στην εποχή μας, ωστόσο μπορούμε να συνοψίσουμε, σε γενικές γραμμές, τα ερευνητικά πορίσματα και συμπεράσματα. Και αυτό θα προσπαθήσω να κάνω τώρα. Η περίοδος της νεοφιλελεύθερης οργάνωσης του κόσμου ανήκει στο παρελθόν. Ζούμε στην εποχή του τέλους της παγκοσμιοποίησης και αναδύεται μια νέα κοινωνία, ένας νέος κόσμος, που μπορεί να χαρακτηρισθεί με τον όρο: γεω-οικονομία. Οπως αντιλαμβανόμαστε, η λέξη ως γλωσσικός όρος έχει ελληνική καταγωγή, αλλά ως ερμηνευτικό σχήμα πιστώνεται στις σύγχρονες έρευνες.
Στην εποχή της γεω-οικονομίας οι νεωτερικές δομές και οι αντίστοιχες λειτουργίες της ανθρώπινης κοινωνίας έχουν αλλάξει ριζικά. Τα κοινωνικά συστήματα της πολιτικής, της οικονομίας όπως και η οργάνωση του κοινωνικού βιόκοσμου έχουν μετασχηματισθεί. Η πολιτική δεν είναι πια αυτή που ήταν. Κατά συνέπεια και η οργάνωση και η λειτουργία του πολιτικού συστήματος, είτε πρόκειται για την κοινοβουλευτική δημοκρατία είτε για το αυταρχικό καθεστώς, βυθίζονται σε κρίσεις που δύσκολα είναι διαχειρίσιμες.
Και το οικονομικό σύστημα και αυτό έχει υποστεί ριζικές αλλαγές. Θα αναφέρω μια χαρακτηριστική διαφορά ανάμεσα στη φάση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και τη νέα φάση που διανύουμε όσον αφορά τις σχέσεις ανάμεσα στην πολιτική και την οικονομία. Στη φάση της παγκοσμιοποίησης, η οικονομία είχε αποκτήσει τα «πρωτεία» έναντι της πολιτικής. Στην εποχή της γεω-οικονομίας δεν μιλάμε για τα «πρωτεία» της οικονομίας έναντι της πολιτικής, αλλά για μια νέα οντολογική συνθήκη σχέσεων ανάμεσα στα δύο αυτά επίπεδα.
Τονίζω με έμφαση ότι η νέα αναδυόμενη ανθρώπινη κοινωνία βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Κάτι που σημαίνει πως η κριτικο-ερμηνευτική θεωρία της «κατασκευής» της θα αποκρυσταλλωθεί με την οριστική διαμόρφωσή της. Κατά τον Hegel η γλαύκα (η σοφία, ο στοχασμός) πετάει το σούρουπο! Παρ’ όλα αυτά, θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω τρεις ριζικές αλλαγές που έχουν συντελεσθεί και οι οποίες στην κυριολεξία «βρίσκονται στα πόδια μας»! Η πρώτη αναφέρεται στην πολιτική, η δεύτερη στην οικονομία και τις μεταξύ τους σχέσεις και η τρίτη στις διεθνείς σχέσεις. Σχετικά με την πολιτική, διαπιστώνουμε ότι η πολιτική έχει αντικατασταθεί από την τεχνοκρατία. Ο ρόλος της πολιτικής ως μεθόδου επίτευξης του «ευ ζην» έχει ανατεθεί στις αποφάσεις και τις πράξεις των τεχνοκρατών. Οι ίδιοι οι πολιτικοί ως δρώντες αποφασίζουν και πράττουν λες και είναι τεχνοκράτες.
Στην περίπτωση της οικονομίας, ο γεω-οικονομικός μετασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης είναι ακόμη πιο ριζικός: το νεωτερικό οικονομικό σύστημα απέκτησε στην εποχή μας το status της στρατηγικής δύναμης. Η στρατηγική υπεροχή της οικονομίας καθορίζει και σφραγίζει κάθε έκφανση της ανθρώπινης ζωής. Αυτός είναι ο λόγος που οι αντιστάσεις, τα κοινωνικά κινήματα, οι διαμαρτυρίες καθίστανται ανίσχυρες υποθέσεις ζωής. Η στρατηγική παντοδυναμία της οικονομίας είναι πανταχού παρούσα! Ενδεικτικά αναφέρω τους δασμούς και τις οικονομικές κυρώσεις που χρησιμοποιούνται ως μέσα της τεχνοκρατικής πολιτικής για την επίλυση διαφορών και συγκρούσεων στην παγκόσμια τάξη. Τέλος ο γεω-οικονομικός μετασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης αποτυπώνεται στη νέα τυπολογία των διεθνών σχέσεων. Οι διεθνείς οργανισμοί συνεννόησης και συναίνεσης, όπως π.χ. είναι ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ κ.ά., είναι ανίσχυροι παίκτες στο διεθνές παιχνίδι. Οι διεθνείς σχέσεις οριοθετούνται ως περιφερειακές συγκρούσεις, ως διαφορές ανάμεσα σε γειτονικά κράτη. Η ισχύς του διεθνούς δικαίου υποχωρεί και έχει επικρατήσει «το δίκαιο του ισχυρού».
Εν κατακλείδι, θέλω να τονίσω ότι ανέφερα αυτές τις τρεις ριζικές αλλαγές που χαρακτηρίζουν την εποχή της γεω-οικονομίας στην οποία ζούμε χωρίς να ισχυρίζομαι ότι αυτές οι ιδέες μου είναι και δεσμευτικές. Τίθενται προς διαβούλευση στον δημόσιο διάλογο και όσοι εμπλέκονται στην άσκηση δημόσιας εξουσίας καλούνται να προβληματισθούν σχετικά μ’ αυτά τα ζητήματα. Η παγκόσμια τάξη τελεί υπό διαμόρφωση και όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά.
