Η ισχύς (Macht) είναι, ομολογουμένως, δομικό στοιχείο της ανθρώπινης κοινωνίας. Οι προσπάθειες που καταβάλλει ο άνθρωπος ανά τους αιώνες να εντάξει την ισχύ σε κάποιο πραγματολογικό πλαίσιο συνεννόησης και διευθέτησης συγκλίνουν στη θεμελίωση της πολιτικής κοινωνίας. Με βάση αυτές τις δύο θεωρητικο-πολιτικές παρατηρήσεις, ας ρίξουμε μια ματιά στο θεμελιώδες πρόβλημα: ποια θέση κατέχει η ισχύς στη σύγχρονη πολιτική κοινωνία;
Πολλοί στοχαστές, αλλά και πολιτικοί αναλυτές, υποστηρίζουν ότι η παγκόσμια πολιτική κοινωνία δεν είναι κοινωνία δικαίου, αλλά τελικά είναι συνθήκη ισχύος. Κατά τη θεωρητικο-πολιτική άποψή μου δεν έχει αντικατασταθεί η κοινωνία δικαίου από την απόλυτη και ανεξέλεγκτη επικράτηση της ισχύος ως μηχανισμού ρύθμισης των ανθρωπίνων πραγμάτων.
Οι ριζικές αλλαγές που συντελούνται στις μέρες μας ανάγονται σε τρεις μετατοπίσεις της ισχύος στη διεθνή σκηνή. Η μία αναφέρεται στη «στρατηγική» θέση που απέκτησε το οικονομικό σύστημα έναντι της πολιτικής. Η άλλη, έχει να κάνει με τη γεωστρατηγική μετάβαση από τη «Δύση» στην «Ανατολή» και, η τρίτη, με τη γεω-οικονομική μετακίνηση από το έδαφος (γη) στη θάλασσα.
Ας εξετάσουμε, λοιπόν, αυτές τις τρεις μετατοπίσεις που χαρακτηρίζουν τη γεω-οικονομική εποχή στην οποία ζούμε. Σχετικά με την πρώτη (την οικονομική) μετατόπιση σημειώνω ότι το χρήμα δεν είναι πια το μέτρο του ανθρώπινου κόσμου (αυτό συνέβαινε στην εποχή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης), αλλά είναι η ίδια η συνθήκη που φτιάχνει την ανθρώπινη ζωή. Η στρατηγική θέση της οικονομίας στην ανθρώπινη κοινωνία είναι πια ένα πραγματικό γεγονός (factum). Σε προηγούμενη ιστορική φάση εξέλιξης, π.χ. κατά τη μεταπολεμική περίοδο, η θεσμοθέτηση του κοινωνικού κράτους σύμφωνα με το πρόγραμμα της σοσιαλδημοκρατίας ήταν εφικτή επειδή η πολιτική εξουσία μπορούσε να διαχειριστεί το χρήμα ως μέσο (Medium) για την επίτευξη του «ευ ζην». Στις μέρες μας, τέτοιου τύπου πολιτικές πρωτοβουλίες έχουν καταστεί ανεδαφικές. Η «στρατηγική» θέση του χρήματος χαράσσει νέους δρόμους!
Για τη δεύτερη μετατόπιση, τη μετάβαση από τη «Δύση» στην «Ανατολή», ας σημειωθούν τα εξής: δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με τη «διάσπαση της Δύσης», για την οποία μιλάει ο Γιούργκεν Χάμπερμας στο ομότιτλο βιβλίο του, αλλά προ πάντων έχει μετατοπιστεί το κέντρο ισχύος από τη «Δύση» στην «Ανατολή». Οι προβληματικές σχέσεις ανάμεσα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ από τη μία και από την άλλη η πρόσφατη σύνοδος της Σανγκάης καθιστούν σαφές αυτό που ισχυρίζομαι. Τέλος, η μετάβαση από το έδαφος στη θάλασσα είναι και αυτή πραγματικό γεγονός (factum): όλα τα κράτη, όλες οι χώρες εκπονούν σχέδια διαχείρισης της θάλασσας. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά τι συμβαίνει στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Στο πραγματολογικό πλαίσιο της διαχείρισης της θάλασσας εντάσσονται πια και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πράγματι στον ορίζοντα διαφαίνεται ότι οι λύσεις που θα βρεθούν για τα ελληνοτουρκικά ζητήματα μόνο στο πραγματολογικό πλαίσιο της γεω-οικονομίας μπορούν να αναζητηθούν.
Εν κατακλείδι, τονίζω ότι κράτη και επιμέρους πολιτικές κοινωνίες που αδυνατούν να εντάξουν στο σύστημα διακυβέρνησής τους τις τρεις αυτές μετατοπίσεις ισχύος θα βρίσκονται σε διαρκή σύγχυση και αμηχανία μπροστά στις διεθνείς εξελίξεις. Ο παλιός μεταπολεμικός κόσμος ανήκει στο παρελθόν. Το ίδιο ισχύει και για τον κόσμο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Κράτη και επιμέρους πολιτικές κοινωνίες που θεμελιώνουν τη διακυβέρνησή τους στις νέες συνθήκες της γεω-οικονομίας έχουν μελλοντικές προοπτικές.
