«Οι άνθρωποι, τα πρωτεύοντα, τα πτηνά και πολλά άλλα ζώα μεταβιβάζουν πληροφορίες από γενιά σε γενιά. Συσσωρεύουν πολιτισμικές πληροφορίες στο πέρασμα του χρόνου. Τις τελευταίες δεκαετίες, πολλοί εξελικτικιστές διατύπωσαν την άποψη ότι υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη μεταβίβασης: η βιολογική κληρονομικότητα των γονιδίων και η πολιτισμική αναπαραγωγή “πληροφοριών”». Αυτό αναφέρει ο ανθρωπολόγος Ιαν Χόντερ στο υπέροχο βιβλίο του «Προς τα πού κατευθυνόμαστε; Η εξέλιξη των ανθρώπων και των πραγμάτων» (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σε μετάφραση Θεόδωρου Παραδέλλη). Τι μας λέει αυτό; Κατ’ αρχάς ότι η γνώση είναι σωρευτική, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε συλλογικό. Δομούμε πάνω σε αυτό που ήδη υπάρχει και με τα χρόνια αυτά που γνωρίζουμε πολλαπλασιάζονται. Δηλαδή η εξέλιξη είναι μια σωρευτική βιο-κοινωνικο-υλική διαδικασία. Οπως το συνοψίζει ο Χόντερ, «Γονίδιο, οργανισμός και περιβάλλον παρέχουν ένα ρευστό σύνολο σχέσεων από το οποίο είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε ατομικά αίτια και αποτελέσματα».
Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός παράγοντας, ένα και μοναδικό αίτιο, αλλά ένα συνεχές προχώρημα της ζωής, με τον δραστικό παράγοντα να διαχέεται στο γονιδίωμα και στις ευρύτερες υλικές, κοινωνικές και πολιτισμικές συνυφάνσεις.
Οι άνθρωποι εξαρτώνται από τα πράγματα και τα εργαλεία που είναι μπλεγμένα σε αλληλουχίες πολλές φορές αντιφατικές μεταξύ τους και αλληλοσυγκρουόμενες, «οι οποίες οδηγούν τους ανθρώπους σε ακόμα μεγαλύτερη εξάρτηση από τα πράγματα. Η αύξηση αυτή της ανθρώπινης εξάρτησης από τα πράγματα συμβαίνει λόγω της ετερογενούς και απεριόριστης φύσης των συνυφάνσεων, της απειθαρχίας των πραγμάτων και των ιστορικών αναταράξεων στις οποίες αυτά υποβάλλονται».
Οι άνθρωποι στηρίζονται στα πράγματα, αλλά εξαρτώνται κιόλας απ’ αυτά. Υπάρχει μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στη στήριξη και στην εξάρτηση, η οποία οδηγεί στην αλλαγή. Η αλλαγή προκύπτει μέσα από αυτό που ήδη υπάρχει, παρά από ένα ξεκίνημα από την αρχή. Η αλλαγή, επομένως, είναι σωρευτική. Οπως λέγαμε και στα μαθήματα διαλεκτικού υλισμού, η συσσώρευση ποσοτικών αλλαγών οδηγεί σε ένα άλμα που φέρνει την ποιοτική αλλαγή.
Απ’ αυτή την άποψη είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει «προβλεψιμότητα» στην ανθρώπινη ιστορία. Αντίθετα, αυτή είναι ανοιχτή στην «ενδεχομενικότητα»: μια ολόκληρη βεντάλια δυνατοτήτων – εξαρτάται από το άτομο και την ιστορική συγκυρία ποιον δρόμο θα διαλέξει για να πορευτεί. Αρα, υπάρχει ελάχιστος χώρος για ένα τελεολογικό πλαίσιο κατανόησης της ανθρωπότητας στο ιστορικό της διάβα.
Η συνύφανση ανθρώπων, πραγμάτων και φυσικού περιβάλλοντος είναι εκθετική. Οπως έλεγε ο Μαρξ, ο άνθρωπος είναι εκείνο το ον που ανταλλάσσει μόνιμα ύλη με το εξωτερικό του περιβάλλον. Η γενική κατευθυντικότητα της ιστορίας του ανθρώπινου είδους εμφανίζει μια τεράστια ποικιλομορφία στον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιήθηκε αυτή η εκτύλιξη. Από αυτή την άποψη η ανθρώπινη εξέλιξη είναι ετερογενής. Ο Christian de Duve (βραβείο βιοχημίας του 1974, Βέλγος) έλεγε πως «ο εγκέφαλος που ευθύνεται για την επιτυχία μας θα μπορούσε να είναι και η καταστροφή μας, διότι απλώς δεν είμαστε τόσο επαρκείς για τη διαχείριση των ίδιων μας των δημιουργημάτων».
Τώρα με την Τεχνητή Νοημοσύνη (Α.Ι.) βλέπουμε πόσο σωστό είναι αυτό. Ποιες είναι οι ηθικές συνέπειες των «πειραματισμών» μας; Ο Χόντερ καταλήγει: «Αν το ανθρώπινο “είναι” μας εξαρτάται από τα πράγματα και η αστάθεια των πραγμάτων σημαίνει ότι είμαστε συνεχώς υποχρεωμένοι να τα φροντίζουμε, τότε θα πει πως, από τη στιγμή που πρωταγγίξαμε ένα εργαλείο, προοριστήκαμε να βρεθούμε στη σημερινή δύσκολη κατάσταση».
