Η πόλη πάντοτε εκφράζει στο χώρο και στο χρόνο τον τρόπο ζωής μιας κοινωνίας. Αυτό που συμβαίνει στην πολιτική ζωή της χώρας απεικονίζεται και πάνω στο χτισμένο περιβάλλον, μια διαχρονική συνθήκη που ακολουθεί τις ανθρώπινες κοινωνίες μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές της ΝΔ δεν επηρεάζουν φυσικά, μόνο τον κοινωνικό ιστό της πόλης, αλλά έχουν –έστω και σε δεύτερο χρόνο- σοβαρές επιπτώσεις και στον αστικό ιστό της. Οι κάτοικοι της Αθήνας ήδη βιώνουν τις αλλαγές που συντελούνται, όχι μόνο στις κεντρικές περιοχές της, αλλά και στις πιο απομακρυσμένες γειτονιές της. Συνειδητοποιούν ότι εκτός από τις δυσκολίες και τις αφόρητες συνθήκες διαβίωσης που αντιμετωπίζουν με την ανεξέλεγκτη ακρίβεια που θεριεύει, η πόλη τους σήμερα μεταλλάσσεται με εξαιρετικά γρήγορους ρυθμούς, σε μια πόλη που διαφέρει αισθητά απ’ αυτήν που γνώριζαν πριν από λίγα μόλις χρόνια.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 ήταν η απαρχή της αλλαγής αυτής, με τους τότε κυβερνώντες να κομπορρημονούν για τη δήθεν ισχυρή οικονομία της χώρας, η οποία οδήγησε –ως γνωστόν- στα ζοφερά χρόνια των διαδοχικών βάναυσων μνημονίων και της εξευτελιστικής οικονομικής επιτροπείας. Η βίαιη και ανεξέλεγκτη τουριστικοποίηση ξεκίνησε σιγά-σιγά εκείνη την περίοδο και κορυφώνεται σήμερα, με αποτέλεσμα τα δυσεπίλυτα και εκρηκτικά προβλήματα που βιώνουν οι Αθηναίοι στην καθημερινότητά τους. Η τουριστική περίοδος δεν αφορά πλέον μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες, αλλά έχει επεκταθεί σε όλους σχεδόν τους μήνες του χρόνου. Οι πιέσεις του τουρισμού, της «βαριάς βιομηχανίας» της χώρας, όπως αρέσκονται να την αποκαλούν οι κυβερνώντες, είναι τόσο μεγάλες, ώστε ολόκληρες περιοχές της Αθήνας αλλάζουν φυσιογνωμία μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.
Η επέλαση του Airbnb είναι γνωστή σε όλους. Αμέτρητα διαμερίσματα πολυκατοικιών έχουν μετατραπεί εν μία νυκτί σε κατοικίες βραχυχρόνιας μίσθωσης, εκδιώκοντας τους ενοικιαστές που ζούσαν εκεί τα προηγούμενα χρόνια. Ολόκληρα κτίρια διαφόρων ιστορικών περιόδων (νεοκλασικά, μεσοπολεμικά, νεώτερα) έχουν αλλάξει χρήση και έχουν μετατραπεί σε ξενοδοχεία. Συνέπεια όλων αυτών των αλλαγών η εκτίναξη των τιμών των ακινήτων, αλλά και των ενοικίων, με τους κατοίκους της Αθήνας να αδυνατούν να βρουν στέγη σε προσιτές τιμές. Το ζήτημα της στέγης και η κρίση που ακολούθησε, αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα, ιδιαίτερα για τους νέους ανθρώπους, τους φοιτητές και τις φοιτήτριες που έρχονται να σπουδάσουν εδώ. Κυρίως όμως αποτελεί ανυπέρβλητο εμπόδιο που καταδυναστεύει τη ζωή των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία μέρα τη μέρα σπρώχνονται στην απόλυτη οικονομική ένδεια και τη βίαιη φτωχοποίηση.
Οι επιλογές της κυβέρνησης, αντί να λειτουργούν προς όφελος των στρωμάτων αυτών, υποδαυλίζουν αντιθέτως την κατάσταση, ολοένα και περισσότερο, δημιουργώντας ένα ζοφερό περιβάλλον διαβίωσης για πολλούς συμπολίτες μας. Πολλά τα παραδείγματα αυτής της πολιτικής που εκφράζεται στο χώρο, ως αποτέλεσμα μιας ακραιφνώς νεοφιλελεύθερης και χοντροκομμένης διακυβέρνησης. Η ακατανόητη πολεοδομικά απόφαση για τη δημιουργία «Κυβερνητικού Πάρκου» και τη μετεγκατάσταση των Διοικητικών Υπηρεσιών 9 Υπουργείων στην περιοχή των παλαιών εγκαταστάσεων της ΠΥΡΚΑΛ, είναι ένα από αυτά τα παραδείγματα: εκτός από τα ασφυκτικά προβλήματα συγκέντρωσης που θα δημιουργήσει στη γειτονιά του Δήμου Δάφνης-Υμηττού, θα προξενήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις και στις κεντρικές περιοχές από τις οποίες θα απομακρυνθούν τα Υπουργεία αυτά.
Από τη μια η δημιουργία ενός Διοικητικού Υπερ-Κέντρου σε μια ήδη κορεσμένη περιοχή, θα επιβαρύνει αφόρητα τη ζωή των κατοίκων στην περιοχή του Υμηττού, αφού δεν θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τον τεράστιο κυκλοφοριακό φόρτο, αλλά και τα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα που θα ανακύψουν εκεί και τα οποία θα εξαπλωθούν, όπως είναι επόμενο, πνίγοντας και τις γειτονικές περιοχές. Από την άλλη, τα κτίρια που στέγαζαν τις υπηρεσίες των υπουργείων στο κέντρο της πόλης και θα αδειάσουν, θα αποτελέσουν «φιλέτα» για τους ημέτερους “στρατηγικούς επενδυτές” που περιμένουν με ανυπομονησία την εκκένωσή τους, προκειμένου να τα εκμεταλλευτούν μετατρέποντάς τα κι αυτά σε ξενοδοχεία και τουριστικά καταλύματα. Έτσι χάνεται ακόμη μία ευκαιρία δημιουργίας ενός πραγματικού πάρκου πρασίνου και όχι ενός ακόμη «πλασματικού πάρκου κτιρίων» μέσα στον πολύπαθο αστικό ιστό της Αθήνας.
Η στόχευση είναι πλέον φανερή σε όλους. Η αλλοίωση του χαρακτήρα ολόκληρων περιοχών κατοικίας (Κουκάκι, Παγκράτι, Εξάρχεια, Μεταξουργείο …) και η μεταλλαγή τους σε έναν ακόμη τουριστικό προορισμό, προς όφελος –για άλλη μία φορά- των κερδοσκόπων του real estate που για δεκαετίες λυμαίνονται τον αστικό χώρο, με την αρωγή και τις ευλογίες φυσικά της κυβέρνησης. Ο κοινωνικός ιστός θα μεταλλαχθεί κι αυτός, αφού νέες τουριστικές και εμπορικές χρήσεις πρόκειται να χωροθετηθούν σε περιοχές πρώην γενικής και αμιγούς κατοικίας. Έχεις την αίσθηση ότι η Αθήνα σταδιακά μετατρέπεται σ’ ένα τεράστιο ξενοδοχείο.
Αλλά η επίθεση στην πόλη δεν σταματά εκεί! Ο δημόσιος υπαίθριος χώρος της πόλης και ότι έχει απομείνει από εκείνον, έχει μπει κι αυτός στο στόχαστρο του “επιτελικού κράτους” τα τελευταία χρόνια. Χώροι αστικού πρασίνου, όπως το πάρκο στην Ακαδημία Πλάτωνος, όπου προγραμματίζεται η ανέγερση του Νέου Μουσείου της Πόλης των Αθηνών, θα καλυφθούν από τόνους μπετόν. Ένα μεγάλο τμήμα του πάρκου θα θυσιαστεί, περιορίζοντας δραματικά τον μοναδικό ελεύθερο χώρο που διαθέτει αυτή η πυκνοδομημένη και υποβαθμισμένη γειτονιά της Αθήνας, ενώ θα μπορούσε κάλλιστα η κατασκευή του να γίνει σε κάποιες από τις γειτονικές εκτάσεις οικοπέδων πρώην βιομηχανικών/βιοτεχνικών εγκαταστάσεων που αφθονούν στην περιοχή. Οι ελάχιστοι δημόσιοι χώροι αναπνοής και αναψυχής των Αθηναίων, αποτελούν για κάποιους “οικόπεδα” προς ανοικοδόμηση, δίχως να τους απασχολούν οι σοβαρές κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που θα επιφέρουν στις ήδη επιβαρυμένες γειτονιές και στους κατοίκους τους, που στενάζουν από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους. Δίχως να νοιάζονται για το ζοφερό περιβάλλον που κληροδοτούμε στις επόμενες γενιές.
Η νέα γραμμή 4 της Ελληνικό Μετρό, παρόλο που θα διέρχεται υπογείως, έχει ήδη δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στην επιφάνεια του εδάφους της πόλης προκαλώντας εντονότατες αντιδράσεις των κατοίκων στο Γαλάτσι, στην Κυψέλη, στα Εξάρχεια, στον Ευαγγελισμό. Οι πλατείες στις οποίες θα κατασκευαστούν οι σταθμοί, αποτέλεσαν την εύκολη λύση και πρόκειται να αλλάξουν χαρακτήρα: από χώροι στάσης και αναψυχής θα μετατραπούν σε χώρους συνεχούς κίνησης διερχομένων επιβατών. Ενώ υποτίθεται ότι τα έργα του Μετρό αναφέρονται στους κατοίκους, αποφορτίζοντας τα χρόνια κυκλοφοριακά προβλήματα των περιοχών τους και βελτιώνοντας αισθητά τις μετακινήσεις τους στο κέντρο της πρωτεύουσας, την ίδια στιγμή θυσιάζονται οι μοναδικοί χώροι υπαίθριας εκτόνωσης των γειτονιών τους. Ήδη γνωρίζουμε καλά τι σημαίνει για μια περιοχή η δημιουργία ενός σταθμού μετρό: εκτίναξη της αξίας των τιμών γης, ακινήτων και ενοικίων, αλλά και θεαματική αλλαγή των χρήσεων των κτιρίων πέριξ των σταθμών αυτών.
Χαρακτηριστική περίπτωση αυτών των μεθοδεύσεων από την πλευρά της κυβέρνησης Μητσοτάκη, αποτελεί η ευρύτερη περιοχή των Εξαρχείων. Είναι γνωστή η στανική εμμονή της να χωροθετηθεί ο σταθμός ακριβώς κάτω από την πλατεία, για καθαρά ιδεοληπτικούς λόγους αλλαγής του ιστορικού και κοινωνικού χαρακτήρα της πλατείας, ως ελεύθερου χώρου πολλαπλών και ακηδεμόνευτων δράσεων. Κι αυτό ενώ υπήρχε η εναλλακτική και απολύτως εφικτή τεχνικά πρόταση κατασκευής του υπόγειου σταθμού στη συμβολή των οδών Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα. Μια λύση που θα εξυπηρετούσε πολύ καλύτερα τους δύο υπερτοπικούς πόλους, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αλλά και θα έδινε τη δυνατότητα άμεσης μετεπιβίβασης των επιβατών στο ευρύτατο δίκτυο ΜΜΜ που υφίσταται σήμερα στη λεωφόρο Πατησίων. Ο πολύχρονος αγώνας των κατοίκων που αντιδρούν στην καταστροφή του μοναδικού υπαίθριου χώρου-πλατείας που έχουν στη γειτονιά τους, δεν στάθηκε εμπόδιο στους αλαζόνες και υπερόπτες που κυβερνούν τη χώρα να προχωρήσουν στους σχεδιασμούς τους, μη δίνοντας λογαριασμό σε κανένα.
Η μετατροπή των Εξαρχείων σε μια ακόμη τουριστική περιοχή έχει άλλωστε δρομολογηθεί χρόνια τώρα. Επιχειρηματικά συμφέροντα του real estate, ξένα και εγχώρια, έχουν από καιρό επενδύσει σε ακίνητα, αγοράζοντας από μεμονωμένα διαμερίσματα μέχρι ολόκληρες πολυκατοικίες και μετατρέποντάς τις σε Airbnb και ξενοδοχεία. Την ίδια στιγμή οι παλαιοί κάτοικοι (ενοικιαστές, αλλά και ιδιοκτήτες), αναγκάστηκαν μέσα στα χρόνια, να μετακομίσουν σε άλλες φθηνότερες περιοχές ή στην επαρχία. Χαρακτηριστικό φαινόμενο της νέας πραγματικότητας που δημιουργείται στα Εξάρχεια, είναι δραματική μείωση των παιδιών που φοιτούν στα σχολεία της περιοχής, με συνέπεια αρκετά απ’ αυτά να προγραμματίζεται να κλείσουν.
«Η χωροθέτηση των νέων δημόσιων λειτουργιών μέσα ή έξω από τον αστικό ιστό, οφείλει να γίνεται ύστερα από σοβαρή διαβούλευση και να συνδιαμορφώνεται από την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη και πλατύτερη συμμετοχή των πολιτών. Οι συζητήσεις αυτές είναι απολύτως αναγκαίες, όσο χρονοβόρες κι αν είναι, όσο δύσκολες και “δυσάρεστες”, αφού απ’ αυτές εξαρτάται το μέλλον μιας περιοχής. Και είναι φανερό ότι όσο περισσότεροι πολίτες συμμετέχουν τόσο πιο αντικειμενική θα είναι και η τελική απόφαση γι’ αυτό που πρόκειται να γίνει. Ποτέ το «άπλωμα» μιας συζήτησης δεν αποδείχτηκε κακός σύμβουλος για μείζονα πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά ζητήματα».[1]
Η νέα μεγαλεπήβολη και πολυδιαφημισμένη επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ) και η μετατροπή της πλατείας μπροστά από το νεοκλασικό κτίριο, σε υπερυψωμένη “φυτεμένη ταράτσα”, αρκετά μέτρα πάνω από την Πατησίων, θα στερήσει ακόμη έναν δημόσιο ελεύθερο κοινωνικό χώρο συνάθροισης από την ευρύτερη περιοχή των Εξαρχείων. Ταυτόχρονα επί της λεωφόρου Πατησίων έχουν ήδη ξεκινήσει εργασίες ανέγερσης νέων κτιρίων σε όσα οικόπεδα είχαν μείνει άκτιστα, ενώ έχουν δρομολογηθεί και πολλά άλλα έργα ανακαίνισης και επέκτασης σε υπάρχοντα κτίρια κατά μήκος του ιστορικού της άξονα. Την υποβάθμιση μιας περιοχής στο κέντρο των πόλεων (πολλές φορές υποβοηθούμενη από οικονομικά συμφέροντα), την ακολουθούν οι φανταχτερές αναπλάσεις και ο εξευγενισμός.
Αν μάλιστα, αθροίσει κανείς και τις πρόσφατες, απαράδεκτες και καθόλου “τυχαίες” ενέργειες περιστολής της λειτουργίας του Συγκροτήματος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), τον σχεδόν καθημερινό εκφοβισμό και τρομοκράτηση των σπουδαστών/στριών της Σχολής Αρχιτεκτόνων από τον πρύτανη Γ. Χατζηγεωργίου, μπορεί να έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα για τον μεθοδευμένο και απρόκλητο “εξευγενισμό” που επιχειρείται στην περιοχή. Όταν ένας πρύτανης που λειτουργεί δυστυχώς ως «κυβερνητικός επίτροπος» άλλων σκοτεινών εποχών, επιχειρεί με τις επιταγές και την καθοδήγηση της κυβέρνησης να μετατρέψει το άλλοτε ζωντανό και ανοικτό στην κοινωνία εκπαιδευτικό ίδρυμα σε αποστειρωμένο και απονεκρωμένο χώρο, μπορεί εύκολα κανείς να αντιληφθεί ότι όλες αυτές οι συντονισμένες επιχειρήσεις “εξευγενισμού” δεν είναι αθώες και συνδέονται απόλυτα μεταξύ τους.
Ο προγραμματισμός μετατροπής, μάλιστα, του κτιρίου Γκίνη σε συνεδριακό κέντρο και με λειτουργίες που δεν σχετίζονται άμεσα με την εκπαιδευτική λειτουργία, θα συντελέσει ακόμη περισσότερο στην ευόδωση των μακροχρόνιων σχεδίων αλλοίωσης του ιστορικού χαρακτήρα του ΕΜΠ, από ζωντανό και ζωοποιό κύτταρο αγώνων για τη δημοκρατία και την ελευθερία, σε ίδρυμα με χαρακτηριστικά ιδιωτικής επιχείρησης. Τίποτε νέο, καινοτόμο και ανατρεπτικό των στερεοτύπων δεν μπορεί ν’ ανθίσει στο δημόσιο πανεπιστήμιο και στην κοινωνία, αν επικρατήσουν ο εκφοβισμός, η καταστολή, η πειθάρχηση και η δαιμονοποίηση της αντίθετης άποψης, πόσο μάλλον όταν οι φοιτητές αποκαλούνται «μη συμβατά μοσχεύματα» και οι φοιτήτριες «escorts»!
Οι δημόσιοι χώροι, οι πλατείες, τα πάρκα όπως και το ΕΑΜ ή το ΕΜΠ που αντιμετωπίζονται ως κοινές επιχειρήσεις ή ιδιόκτητα “μαγαζιά”, αποτελούν ανεκτίμητης αξίας περιουσία του ελληνικού λαού. Αργά ή γρήγορα, οι αδίστακτοι και ανιστόρητοι κυβερνώντες και τα φερέφωνά τους θα βρουν απέναντί τους όλους εκείνους τους ενεργούς πολίτες της χώρας, οι οποίοι βλέπουν καθαρά πια, ποιοι είναι αυτοί που επιβουλεύονται να ιδιοποιηθούν ότι έχει απομείνει δημόσιο και «κοινό» σ’ αυτόν τον τόπο. Πολίτες που έχουν συνειδητοποιήσει, καιρό τώρα, πως πίσω από τα παχιά λόγια, την χονδροειδή προπαγάνδα και τα ασύστολα ψεύδη, κρύβονται η αρπαχτή και το οριστικό ξεπούλημα της χώρας.
[1] Τάσης Παπαϊωάννου, Το δημόσιο κτίριο μέσα στην Πόλη, Εφ.Συν. 19.08.2016.
