Τα προσωπικά δεδομένα στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν από το κράτος για να αξιολογήσει τις συμπεριφορές του πολίτη, έχοντας όμως στραμμένο το βλέμμα κυρίως στο παρελθόν. Τις περισσότερες φορές η χρήση τους εστιαζόταν στον κολασμό πράξεων είτε πραγματικών είτε κατασκευασμένων. Σήμερα, στην εποχή των μεγάλων δεδομένων, τα προσωπικά δεδομένα έχουν εντελώς διαφορετική αξία και χρήση.
Από μόνα τους είναι εμπορικό προϊόν και η χρήση τους δεν αφορά το χθες αλλά το αύριο, αφού όλοι όσοι τα αξιοποιούν έχουν κατά νου ένα επίθετο: «πιθανός». Δηλαδή, τα αξιοποιούν για να προβλέψουν: από τον ενδεχόμενο καταναλωτή και τον πιθανό κλέφτη, ληστή, ακόμα και αμφισβητία των κυρίαρχων πολιτικών απόψεων μέχρι τον αυριανό βαριά άρρωστο ή –ακόμα– τον νέο Αϊνστάιν.
Από την άποψη αυτή κάθε συζήτηση που αφορά προσωπικά δεδομένα ξεπερνά το στενό πλαίσιο της απρόσωπης πληροφορίας και αναδεικνύεται σε μείζον θέμα πολιτικής, που μπορεί να επηρεάσει το μέλλον των πολιτών και της ίδιας της Δημοκρατίας.
Οι πληροφορίες που προκύπτουν από τη συλλογή των προσωπικών δεδομένων, η επεξεργασία και η αξιοποίησή τους στα χρόνια που έρχονται, θα σηματοδοτήσουν πολιτικές αλλαγές δομικής σημασίας για την κοινωνία.
Κατ’ αρχάς αλλάζουν τον ίδιο μας τον κόσμο, ο οποίος για χιλιετίες συγκροτήθηκε με βάση τη σημασία της αναζήτησης της αιτίας. Πλέον η αναζήτηση θα υποκατασταθεί από τη συσχέτιση. Η κατοχή της γνώσης, που σήμαινε κάποτε την κατανόηση του παρελθόντος, τείνει να σημαίνει την ικανότητα να προβλέπεις το μέλλον. Οι νέες μορφές και τρόποι διακυβέρνησης που συνδέονται με το Διαδίκτυο, την ψηφιοποίηση και κυρίως με την αξιοποίηση αυτών που οι ειδικοί αποκαλούν «μεγάλα δεδομένα», κάνουν ορατό το ενδεχόμενο η εξουσία να μετατραπεί σε Μεγάλο Αδερφό.
Ο τρομακτικός κόσμος της κινηματογραφικής ταινίας «Minority Report» δεν είναι σήμερα τόσο μακρινός όσο μας φαινόταν πριν από μερικά χρόνια. Αλήθεια, έχει σκεφτεί κανείς από τους «συλλέκτες» προσωπικών δεδομένων τι μπορεί να σημαίνει η πιθανότητα λάθους του συστήματος; Εχει αναλογιστεί πώς μπορεί να επηρεάσει την ελεύθερη βούληση ενός ατόμου ή μιας κοινωνικής ομάδας η απειλή ενός «λάθους»;
Η σημασία των επιπτώσεων από μια συσσώρευση τέτοιων λαθών που προκύπτουν από την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων είναι τεράστια, καθώς θα επηρεάσει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής: την υγεία, την κατανάλωση, τη γνώση, τις πολιτικές ελευθερίες, ακόμα και την οργάνωση της εξουσίας. Για να το συνειδητοποιήσει κανείς, δεν έχει παρά να σκεφτεί τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στη ζωή του η αξιολόγηση που θα πιστοποιείται με την ένδειξη «πιθανός», στην προσωπική ηλεκτρονική του μερίδα στα μεγάλα δεδομένα που τηρεί το κράτος. Το «πιθανός» καρκινοπαθής μπορεί να επηρεάσει το ασφαλιστικό προφίλ του. Το «πιθανός» τρομοκράτης μπορεί να επηρεάσει τις ελευθερίες του και το «πιθανός» εγκληματίας να τον οδηγήσει στο κοινωνικό και οικονομικό περιθώριο.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το ενδεχόμενο να χαρακτηριστεί κάποιος «πιθανός» εγκληματίας. Με τα σημερινά δεδομένα, δεν είναι τόσο μακρινή όσο νομίζουμε η ιδέα της ταυτοποίησης πιθανών παραβατών προτού καν διαπράξουν ένα έγκλημα. Επομένως το παιχνίδι παίζεται όχι στις πιθανότητες αλλά στο ποιες συμπεριφορές χαρακτηρίζει η εξουσία ως παραβατικές. Οσο ανοίγει η βεντάλια του ορισμού της παραβατικότητας τόσο θα μειώνονται οι ελευθερίες και θα αποδυναμώνεται η ηθική υπόσταση της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Στις ΗΠΑ, η χρήση του όρου «πιθανός» έχει αρχίσει να εφαρμόζεται από τις αστυνομικές αρχές. Οι αστυνομικές δυνάμεις σε πολλές πόλεις, συμπεριλαμβανομένων του Λος Αντζελες, του Μέμφις, του Ρίτσμοντ και της Σάντα Κρουζ, έχουν υιοθετήσει λογισμικά «προληπτικής αστυνόμευσης» που αναλύουν δεδομένα παλαιότερων εγκλημάτων για να ταυτοποιήσουν πού και πότε μπορεί να διαπραχθούν τα επόμενα.
Αν στα δεδομένα αυτά προστεθούν οι τεράστιες ποσότητες πληροφορίας για τον καθένα και για το καθετί που συγκεντρώνουν οι εταιρείες-μεσίτριες δεδομένων, τότε κατανοεί κανείς ότι η ανάσα του Μεγάλου Αδελφού ήδη έχει φτάσει στον σβέρκο μας και σε λίγο θα μας αρπάξει από τον λαιμό καθώς η εξουσία έχει τη δυνατότητα να καθορίζει την έννοια του εγκλήματος.
Αύριο, δεν θα μπορούσε να συμπεριλάβει στους εγκληματίες και τους αντιφρονούντες, τους αμφισβητίες και όσους αντιστέκονται στις επιλογές της εξουσίας; Ηδη στην Κίνα έχουν προχωρήσει αρκετά προς την κατεύθυνση αυτή καθώς εκεί αναπτύσσεται ένα σύστημα «κοινωνικών βαθμών», το οποίο πηγαίνει την ιδέα ενός πιστωτικού αποτελέσματος στην πιο ανατριχιαστική επέκτασή του. Η ιδέα είναι να συγκεντρωθούν πληροφορίες από δημόσια και ιδιωτικά αρχεία για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς των πολιτών, δημιουργώντας ένα σκορ που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προσδιοριστούν οι δυνατότητές τους για απασχόληση, εκπαίδευση, στέγαση και ταξίδια.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Πολύ απλά ότι η υπόθεση «προσωπικά δεδομένα» είναι πολύ σοβαρή για να την αντιμετωπίζουμε αψήφιστα και να επιτρέπουμε στους «άρχοντες» να την ξεπετούν σε μια νύχτα.
Γιάννης Σιώτος
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
