Η διπολική τάξη πραγμάτων που επικυρώθηκε στη Γιάλτα στις αρχές του 1945 θεμελιώθηκε στη συντριπτική ήττα της Γερμανίας.
Το ίδιο είχε συμβεί στο παρελθόν, τόσο το πρόσφατο όσο και το απώτερο.
Η τάξη πραγμάτων που κωδικοποιήθηκε με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών του 1919 οικοδομήθηκε πάνω στην ήττα της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον ίδιο τρόπο που εκατό χρόνια πιο νωρίς η τάξη πραγμάτων που διαμορφώθηκε στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815 οικοδομήθηκε πάνω στην ήττα της Γαλλίας του Ναπολέοντα.
Σε αντίθεση με τα παραπάνω, η τάξη πραγμάτων της Γιάλτας που διαλύθηκε στην περίοδο 1989-91 δεν ήταν αποτέλεσμα της ήττας της ΕΣΣΔ σε μια πολεμική σύγκρουση, αλλά παράπλευρη συνέπεια της ολόπλευρης και βαθιάς κρίσης του σοβιετικού συστήματος.
Αρχικά, οι ΗΠΑ αντιμετώπιζαν με ανησυχία την προοπτική ασύντακτης διάλυσης της Σοβιετικής Ενωσης.
Στις αρχές του 1990, η Ουάσινγκτον άσκησε σθεναρές πιέσεις στη Λιθουανία να παγώσει τη διακήρυξη ανεξαρτησίας, ενώ το καλοκαίρι του 1991 ο Μπους ο πρεσβύτερος, μιλώντας στο συγκεντρωμένο πλήθος στην πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου, τους προέτρεψε να βρουν μια συμβιβαστική λύση με τη Μόσχα.
Ολα ανατράπηκαν στις αρχές Δεκεμβρίου του 1991, όταν ο Γέλτσιν άσκησε εκβιαστική πίεση στους ομολόγους του της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας να συνυπογράψουν τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Ο στόχος του Γέλτσιν ήταν σαφής: η διάλυση της ΕΣΣΔ ήταν ο μόνος τρόπος να αναγκάσει τον Γκορμπατσόφ να φύγει από το Κρεμλίνο.
Λίγους μήνες αργότερα, το Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΠΑ αναγόρευσε ως απόλυτη στρατηγική προτεραιότητα της χώρας την αποτροπή οποιαδήποτε μορφής ενοποίησης των κρατών που προέκυψαν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Εδώ βρίσκονται και οι ρίζες της σημερινής σύγκρουσης ΗΠΑ και Ρωσίας με πεδίο αντιπαράθεσης την Ουκρανία.
• Για τη Ρωσία ήταν αυτονόητο ότι οι χώρες της πρώην ΕΣΣΔ αποτελούσαν μια αποκλειστική ζώνη επιρροής της με ζητούμενο την εξέλιξή της σε μια συνομοσπονδία ή διακρατική ολοκλήρωση στο πρότυπο της Ε.Ε.
■ Για τις ΗΠΑ επρόκειτο για πλήρως κυρίαρχα κράτη που θα έπρεπε να θωρακίσουν την ανεξαρτησία τους ώστε να μην είναι αντιστρέψιμη από έναν προεξοφλούμενο από τότε αναθεωρητισμό της Μόσχας.
Την επόμενη μέρα της διάλυσης της ΕΣΣΔ, από την Κριμαία μέχρι και τον Καύκασο, η Μόσχα κινητοποιούσε τις ρωσικές αλλά και φιλορωσικές μειονότητες στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες με στόχο την παραμονή τους στην επιρροή της Ρωσίας.
Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ δρομολογούσαν τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς μια πρωτοβουλία που καταγράφηκε ως κίνηση περικύκλωσης από το Κρεμλίνο.
Ετσι, σε αντίθεση με το 1815, το 1919 και το 1945 είχαμε δύο υπερδυνάμεις να διαβάζουν διαφορετικά την τάξη πραγμάτων που έπρεπε να διαχειριστούν:
■ Οι ΗΠΑ αντιτάχθηκαν σθεναρά στην προσπάθεια της Μόσχας να συγκροτήσει μια συμμαχία ή, έστω, μια ζώνη προνομιακής επιρροής στην πρώην ΕΣΣΔ.
■ Η Ρωσία ζητούσε επί τρεις δεκαετίες μια συνολική διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ για την παγκόσμια τάξη πραγμάτων, μη διστάζοντας πριν από δύο μήνες να κλιμακώσει την πίεση της με την εισβολή στην Ουκρανία, η οποία άνοιξε το κεφάλαιο μιας σύγκρουσης μακράς διαρκείας χωρίς πουθενά να υπάρχει η εγγύηση ότι θα παραμείνει ελεγχόμενη.
Τριάντα χρόνια μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, τον Δεκέμβριο του 1991, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τη Ρωσία σαν ηττημένη χώρα, ενώ το Κρεμλίνο ζητά συνδιαμόρφωση από τις δύο χώρες μιας νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων.
Γιώργος Καπόπουλος
