Αν θεωρείται ουτοπία ο σοσιαλισμός σε μια χώρα, το ίδιο ισχύει και με την ιδέα της οικολογικής μετάβασης. Προκειμένου η Πράσινη Νέα Συμφωνία να πετύχει θα πρέπει να διεθνοποιηθεί.
Οι επιπτώσεις στην υγεία από την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι πια συγκρίσιμες με τις συνέπειες που προκαλεί το κάπνισμα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική απειλή για την παγκόσμια υγεία για το 2019, προκαλώντας τον πρόωρο θάνατο σε επτά εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως, αριθμός ισάξιος με τους θανάτους που προκαλούνται από το κάπνισμα.
Πρόκειται για την επιβεβαίωση ενός κλασικού ανεκδότου στη σύγχρονη Ινδία· «η ζωή στο Δελχί είναι σαν να καπνίζεις πενήντα τσιγάρα τη μέρα». Και ύστερα, κυκλοφορεί και ένα άλλο ανέκδοτο στην Κίνα, το οποίο μάλιστα προτείνει τρόπους αντιμετώπισης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, α λα Γκράουτσο Μαρξ: «Ατομική θεραπεία: φορέστε μάσκα. Οικογενειακή θεραπεία: αγοράστε πρόγραμμα ασφάλειας υγείας. Αν διαθέτετε χρόνο και χρήμα: πηγαίνετε διακοπές. Αν δεν ανήκετε σε υψηλή τάξη: μεταναστεύστε. Εθνική θεραπεία: περιμένετε τον άνεμο».
Δυστυχώς, όπως συχνά αποδεικνύεται, το μαύρο χιούμορ είναι βγαλμένο από τη ζωή. Όταν τον Ιανουάριο του 2017, η Κίνα κήρυξε για πρώτη φορά τη χώρα σε κατάσταση «κόκκινου συναγερμού» λόγω του νέφους, η αποφυγή της ρύπανσης έγινε σύντομα μόδα και εκατοντάδες χιλιάδες κινέζοι φεύγουν στο εξωτερικό τον χειμώνα –όταν η ατμοσφαιρική ρύπανση φτάνει σε κρίσιμο επίπεδο- προκειμένου να αποδράσουν από τις συνέπειες της αυτής. Την ίδια στιγμή, όσοι δεν έχουν τα μέσα για να γλιτώσουν, υποχρεώνονται να μείνουν φορώντας τη μάσκα τους και στην κυριολεξία περιμένοντας… τον άνεμο.
Όταν ακούμε ή διαβάζουμε για την ατμοσφαιρική ρύπανση, συνειρμικά σκεφτόμαστε την Ινδία ή την Κίνα. Ωστόσο, το ποσοστό θνησιμότητας από την ατμοσφαιρική ρύπανση στην Ουγγαρία είναι το δεύτερο υψηλότερο παγκοσμίως, μετά την Κίνα. Τουλάχιστον 10.000 πρόωροι θάνατοι καταγράφονται ετησίως, εξαιτίας των ασθενειών που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση.
Σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος το 2018, η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί ετησίως 500.000 πρόωρους θανάτους. Όπως καταλήγει η έκθεση, ο απολογισμός για τις επιπτώσεις στην υγεία των πολιτών στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης είναι χειρότερος από αυτόν στην Κίνα και την Ινδία.
Η κινέζικη επιστημονική φαντασία, ευρωπαϊκή πραγματικότητα;
Μέχρι πριν λίγα χρόνια, θα ακουγόταν γελοία η σύγκριση του ευρωπαϊκού παρόντος με την κινέζικη επιστημονική φαντασία: Πώς είναι δυνατόν το αποκύημα της φαντασίας για το μέλλον της σημερινής Κίνας να μπορεί να αφηγείται τη μοίρα της Ευρώπης; Ωστόσο, για να κατανοήσουμε την οικολογική καταστροφή που έχει υποστεί η Ευρώπη, είναι χρήσιμο να διαβάσουμε μία από τους καλύτερους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας της Κίνας, την Hao Jingfang και το βιβλίο της “Folding Beijing” («Αναδιπλούμενο Πεκίνο»).
Βρισκόμαστε στο μελλοντικό Πεκίνο, το οποίο είναι χωρισμένο σε τρεις κοινωνικές τάξεις, κάθε μία από τις οποίες ζει σε διαφορετικό επίπεδο από την επιφάνεια της γης. Αυτό που περιγράφει το βιβλίο είναι μια μολυσμένη δυστοπία, όπου ο πρωταγωνιστής, μέλος της τρίτης τάξης, εργάζεται στην επεξεργασία αποβλήτων. Το φως του ήλιου είναι τόσο σπάνιο που κατανέμεται με βάση την οικονομική τάξη. Η τεχνολογία και ο αυτοματισμός το παρέχουν στους πλούσιους, οι οποίοι ζουν στο πρώτο και υψηλότερο επίπεδο, όπου υπάρχει καθαρός αέρας, ενώ οι φτωχοί ζουν στην επιφάνεια της γης, μέσα στα σκουπίδια και θρέφονται από αυτά.
Πρόκειται για μια ανατριχιαστική αποτύπωση του μέλλοντος, όπου οι κόσμοι θα είναι πια στην κυριολεξία διαιρεμένοι –ακόμα και ο Χρόνος διαιρείται με ακρίβεια και διαμοιράζεται για την διάκριση των τάξεων- δημιουργώντας «παράλληλες πραγματικότητες», διασυνδεδεμένες μεταξύ τους, ώστε να δίνεται η ψευδαίσθηση ενός ενιαίου κόσμου, προκειμένου να υπηρετήσουν αυτούς που ζουν στο Πρώτο επίπεδο.
Όπως συμβαίνει με κάθε καλό έργο επιστημονικής φαντασίας, το βιβλίο αυτό δεν περιγράφει ένα και τόσο μακρινό μέλλον, αλλά έναν κόσμο που ήδη οικοδομείται κάτω από τα πόδια μας. Γιατί να διαβάσουμε το βιβλίο αυτό, μόνο ως ένα που περιγράφει τις τρέχουσες κοινωνικές ανισότητες της Κίνας και την ταχεία ανάπτυξή της και να μην αναγνώσουμε και το εύλογο συμπέρασμα, που θα δούμε να ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας αν συνεχιστούν αυτοί οι αυξητικοί ρυθμοί· Πώς μπορεί να μοιάζει η Ευρώπη μετά την οικολογική και περιβαλλοντική καταστροφή της;
Τα τελευταία χρόνια έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τις φωτογραφίες του Πεκίνου να καλύπτεται από το νέφος, ως ένα από τα μέρη του κόσμου με την πιο μολυσμένη ατμόσφαιρα. Τελευταία, όμως, βλέπουμε παρόμοιες εικόνες να έρχονται από την Σερβία, την Βόρεια Μακεδονία, την Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την Ρουμανία, την Βουλγαρία, την Ουγγαρία και άλλες λιγότερο ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες.
Στα τέλη του Ιανουαρίου του 2019, οι 1,7 εκατομμύρια κάτοικοι του Βελιγραδίου, της πρωτεύουσας της Σερβίας, βρέθηκαν να ζουν στην πιο μολυσμένη πόλη του πλανήτη. Εκείνη τη μέρα, που η πόλη αλλά και η χώρα ζούσαν στους ρυθμούς των μαζικών και αυξανόμενων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων, ακτιβιστές του κοινωνικού κινήματος «Να μην πνίξουμε το Βελιγράδι» (Don’t Drown Belgrade) έστειλαν μια μάσκα οξυγόνου στον δήμαρχο και ένα μήνυμα: «Σύντομα, όλοι μας θα χρειαστούμε μία τέτοια μάσκα».
Φρέσκος αέρας στην Ανατολή, μάσκες οξυγόνου στη Δύση
Και κάπως έτσι από το Αναδιπλούμενο Πεκίνο φτάνουμε στην «Αναδιπλούμενη Ευρώπη». Υπάρχει μια καταφανής διαφορά στην ποιότητα του αέρα ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή της Ευρώπης. Ακόμα και το περιοδικό «Φορμπς» τη χαρακτήρισε πρόσφατα ως το «Νέο σιδηρούν παραπέτασμα». Ωστόσο, αντί να απαριθμήσει το περιοδικό τις αιτίες για την ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως είναι η παραγωγή άνθρακα ως κύρια πηγή ενέργειας στις μετακομμουνιστικές χώρες, προτίμησε να τις αποσιωπήσει.
Το πρόβλημα δεν έγκειται τόσο το γεγονός ότι οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης –η πρώην Γιουγκοσλαβία και οι χώρες του ανατολικού μπλοκ- δεν είναι επαρκώς «αναπτυγμένες». Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι η υπάρχουσα αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στηρίζεται στο βαθύ και αυξανόμενο χάσμα μεταξύ του κέντρου (Δυτική Ευρώπη) και της περιφέρειας (Ανατολική Ευρώπη). Χωρίς την υποανάπτυκτη Ανατολή, η Δύση δεν θα μπορούσε ποτέ να περάσει στη φάση της «πράσινης μετάβασης» -αυτή που οι Γερμανοί αποκαλούν «ενεργειακή μετάβαση» (Energiewende).
Για να γίνει συνειδητό το γεγονός ότι η Ευρώπη μεταμορφώνεται σε μια δυστοπική «Αναδιπλούμενη Ευρώπη» με διαφορετικές ποιότητες αέρα για όσους ζουν στο κέντρο από αυτούς που ζουν στην περιφέρεια, για τους πλούσιους του κόσμου και τους φτωχούς του κόσμου, αρκεί να δούμε την πρόσφατη απαγόρευση της χρήσης ντίζελ στην Γερμανία και τις συνέπειες αυτής στην Ανατολή.
Φυσικά η απαγόρευση είναι μια εξέλιξη προς τη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο δεν αρκεί για να λυθούν τα βαθύτερα οικολογικά και οικονομικά προβλήματα που περνούν τα εθνικά σύνορα. Η απόφαση της Γερμανίας, της πιο αναπτυγμένης χώρας της Ευρώπης, να εφαρμόσει την «πράσινη μετάβαση», έχει καταστροφικές συνέπειες για την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση, όσον αφορά το περιβάλλον και την υγεία.
Στα τέλη του Ιανουαρίου, όταν τα παιδιά στο Βέλγιο διαδήλωναν ενάντια στην κλιματική αλλαγή, έδειξαν πως δεν μπορείς απλά να «προμηθεύσεις» ή να «εξάγεις» την ατμοσφαιρική ρύπανση, όταν τα σχολεία στην Βόρεια Μακεδονία έμειναν κλειστά εξαιτίας των υψηλών επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τον Δεκέμβριο του 2018, δύο πόλεις στην Βόρεια Μακεδονία –στη δυτική πόλη Τέτοβο και στην πρωτεύουσα της χώρας τα Σκόπια- χαρακτηρίστηκαν από τον Ευρωπαϊκό Δείκτη Ποιότητας Αέρα ως οι πιο μολυσμένες της Ευρώπης.
Με άλλα λόγια, η Δυτική Ευρώπη εξάγει «ατμοσφαιρική ρύπανση» στην περιφέρεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τη γερμανική εφημερίδα «Χάντεσμπλατ», η εξαγωγή γερμανικών μεταχειρισμένων αυτοκινήτων ντίζελ αυξήθηκε σε 233.321 το 2017, δηλαδή 18% περισσότερα από ότι την προηγούμενη χρονιά. Παρότι, ο κύριος όγκος των εξαγωγών πηγαίνει στη Γαλλία, την Αυστρία και την Ιταλία, ένας σημαντικός αριθμός έφτασε και στην Ανατολική Ευρώπη: 11.841 αυτοκίνητα πήγαν στην Ουγγαρία, 9.439 στην Σλοβακία και 10.899 στην Ρουμανία. Το 2017, η εισαγωγή μεταχειρισμένων γερμανικών αυτοκινήτων στην Κροατία αυξήθηκε κατά 89%.
Για μία ακόμα φορά, και μάλιστα ρητά, έγινε προσπάθεια διαστρέβλωσης της πραγματικότητας, με στόχο την απόκρυψη του πραγματικού προβλήματος. Η γερμανική εφημερίδα είχε τον τίτλο «Η Ανατολική Ευρώπη διψά για βρώμικα, παλιά αμάξια ντίζελ», λες και ο λαός της Ουγγαρίας, της Σερβίας, της Βόρειας Μακεδονίας, της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης θα απογοητευόταν αν ήταν μέρος της «ενεργειακής μετάβασης» και προτιμά αντί να αναπνέει φρέσκο αέρα, να φορά μάσκες οξυγόνου.
«Δεν υπάρχει πράσινη μετάβαση αν αφορά μία μόνο χώρα»
Srećko Horvat
Πηγή: Η Εποχή
