Πέρασαν 80 χρόνια από το «Μπλόκο της Καλαμαριάς», τη σφαγή 13 αθώων πολιτών της Καλαμαριάς, στις 13 Αυγούστου 1944, από τους Γερμανούς κατακτητές και τους γερμανοντυμένους ελληνόφωνους συνεργάτες τους των Ταγμάτων Ασφαλείας του διαβόητου Δάγκουλα, του “Δράκου της Θεσσαλονίκης” όπως είχε αποκληθεί για τα φριχτά εγκλήματά του στα χρόνια της Κατοχής.
Το 1944, τελευταίο έτος της Κατοχής , η Θεσσαλονίκη και ολόκληρη η Ελλάδα, πλην των ορεινών περιοχών που είχαν απελευθερωθεί, βίωναν άγρια τρομοκρατία από τους φασίστες Γερμανούς κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες και δωσίλογους των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Επιδρομές σε συνοικίες της πόλης και μπλόκα στις γειτονιές, ήταν η φοβερή καθημερινή πραγματικότητα και οι εκτελέσεις Ελλήνων αγωνιστών της Ελευθερίας αλλά και αθώων πολιτών διαδέχονται η μία την άλλη. Ιδιαίτερα μετά την απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ στη Γερμανία στις 20-7-1944 οι Γερμανοί κατακτητές και οι εδώ συνεργάτες τους ταγματασφαλίτες χρησιμοποιούσαν όλο και πιο βάρβαρα μέσα κατά των κατοίκων της Θεσσαλονίκης, κι ενώ σε ολόκληρη την υπόδουλη Μακεδονία είχε φουντώσει η Εθνική Αντίσταση. Ίσως επειδή οι κατακτητές και οι δωσίλογοι δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν πλέον τα ένοπλα αντάρτικα τμήματα, άρχισαν να χτυπούν αδιακρίτως φύλου και ηλικίας άοπλους και αδύναμους πολίτες.
Στις 13 Αυγούστου 1944, ημέρα Κυριακή το πρωί , οι κατακτητές συνοδευόμενοι από άνδρες του τάγματος του Δάγκουλα κάνουν μπλόκο στην Καλαμαριά, συλλαμβάνουν 13 αθώους πολίτες και τους εκτελούν με τη “δικαιολογία” ότι ήταν μέλη του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων.
«Την 13-8-44 και από της 4ης πρωινής ώρας και μέχρι της μεσημβρίας περίπου απεκλείσθη άπασα η περιφέρεια του ενταύθα ΙΑ’ Αστυνομικού Τμήματος Συνοικισμού Καλαμαριάς υπό Γερμανών στρατιωτών… τμήματα δε των ενταύθα Εθνικιστικών Ομάδων ενήργησαν κατ’ οίκον ερεύνας και εξετέλεσαν τους κάτωθι…»
Αυτή είναι η έκθεση της Διεύθυνσης Αστυνομίας Θεσσαλονίκης, όπως συντάχθηκε στις 16 Αυγούστου 1944, τρεις μέρες μετά το Μπλόκο της Καλαμαριάς. To πρωί της Κυριακής 13 Αυγούστου 1944, Γερμανοί στρατιώτες με Έλληνες συνεργάτες τους από το Τάγμα του Δάγκουλα, περικύκλωσαν το κέντρο της Καλαμαριάς και τους γύρω συνοικισμούς και με μια λίστα χαρακτηρισμένων αριστερών, άρχισαν τις έρευνες στα σπίτια.
Μέχρι το μεσημέρι, έντεκα άνθρωποι είχαν εκτελεσθεί στα σπίτια τους ή στο δρόμο. Θα ήταν πολλοί περισσότεροι, αφού εκείνη τη μέρα είχαν συλληφθεί τριάντα, που προορίζονταν για εκτέλεση κι άλλοι διακόσιοι, που είχαν κρατηθεί στο χώρο του σχολείου….
Δάγκουλας, ο “δράκος” της Θεσσαλονίκης
Όπως γράφει ο αείμνηστος Ανδρέας Βενιανάκης, στο εξαιρετικό βιβλίο του «Δάγκουλας, ο “δράκος” της Θεσσαλονίκης»: «…Η διεξαγωγή του Μπλόκου δεν ήταν μια επιπόλαιη και αυθόρμητη πράξη εκδίκησης, αλλά μια προγραμματισμένη επιχείρηση τρομοκράτησης και εξόντωσης όσων συμμετείχαν σε αντιστασιακές ενέργειες κατά των Γερμανών. Η επιχείρηση στους συνοικισμούς της Καλαμαριάς είχε προετοιμαστεί από καιρό. …..οι πληροφοριοδότες είχαν βοηθήσει στην κατάρτιση καταλόγου των υπόπτων που θα εκτελούνταν ….Ο κατάλογος υποβλήθηκε στη διοίκηση της SD (Γερμανική Ασφάλεια), η οποία αφού τον ενέκρινε, πρόσθεσε την υποσημείωση ότι οι ύποπτοι θα έπρεπε να εκτελεστούν στις περιοχές που θα συλλαμβάνονταν και κατά τη διάρκεια της ημέρας, ώστε να επιτευχθεί άμεσα ο στόχος της τρομοκράτησης…..»
Η εκτέλεση της επιχείρησης αυτής είχε ανατεθεί στη συμμορία του αιμοδιψούς εγκληματία Δάγκουλα, που στη διάρκεια της Κατοχής σκορπούσε τη βία, τον τρόμο και το θάνατο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Το Τάγμα του Δάγκουλα
Το Τάγμα του Αντώνη Δάγκουλα, που δημιουργήθηκε το 1944 και επίσημα ονομάστηκε «Εθνική Ελληνική Ασφάλεια Πόλεως Θεσσαλονίκης», απαριθμούσε σχεδόν εκατό άντρες οι οποίοι φορούσαν περιβραχιόνιο με νεκροκεφαλή.
Οι άντρες αυτοί, με εντολή των γερμανικών αρχών, είχαν επιφορτισθεί με αστυνομικά καθήκοντα, παρά τις αντιδράσεις της επίσημης αστυνομίας. Η νεκροκεφαλή στο περιβραχιόνιο φανέρωνε πως η πραγματική αποστολή τους ήταν αυτή του εκτελεστικού αποσπάσματος. Γι’ αυτό άλλωστε και οι Γερμανοί έμεναν απαθείς στις κάθε είδους ληστρικές επιδρομές και βιαιοπραγίες του Τάγματος.
Η μαρτυρία της Δήμης Τζιβοπούλου
Είναι σημαντική για το μπλόκο της Καλαμαριάς η μαρτυρία της Δήμης Τζιβοπούλου, όπως καταγράφτηκε στη μνήμη της από τις αφηγήσεις του πατέρα της που ήταν «παρών» στο μπλόκο της Καλαμαριάς.
Όπως της είχε εξιστορήσει ο πατέρας της: «Τα ξημερώματα εκείνης της μέρας, ακούστηκαν δυνατοί χτύποι στην πόρτα του σπιτιού τους, στην οδό Καπετάν Γκόνη, δέκα λεπτά ποδαρόδρομος από το κέντρο της Καλαμαριάς. Ο πατέρας του, αγουροξυπνημένος και φοβισμένος, πήγε ν’ ανοίξει. Η μητέρα με τα παιδιά, ζάρωσαν σε μια γωνία. Μπούκαραν, μέσα, 3-4 μαζεμένοι και κρατώντας μια λίστα με ονόματα, χωρίς πολλές εξηγήσεις, άρχισαν ν’ ανακατώνουν το σπίτι. Σταμάτησαν μπροστά στον κλειδωμένο μπουφέ του σαλονιού και ζήτησαν το κλειδί. Η γιαγιά μου φυλούσε εκεί το βάζο με το γλυκό του κουταλιού. Το κλείδωνε να μην πηγαίνουν τα μικρά και το αδειάζουν! Οι εισβολείς, άρπαξαν το βάζο κι άρχισαν να τρώνε. Κάποια στιγμή, αντιλήφθηκαν την ύπαρξη ενός κλειδωμένου μπαούλου, σε ένα υπνοδωμάτιο.
–«Τί έχει εδώ;», γαύγισαν!
-«Τα προικιά της αδερφής μου», απάντησε η γιαγιά μου, με την 9χρονη κόρη της στην αγκαλιά. «Εκείνη έχει το κλειδί, στον παραδίπλα δρόμο».
– «Να τρέξει ο μικρός και να το φέρει! ΤΩΡΑ!», απαίτησαν!
Ο μπαμπάς μου βγήκε στο δρόμο κι άρχισε να τρέχει. Ξαφνικά, σφαίρες άρχισαν να σφυρίζουν, γύρω του! Είδαν οι υπόλοιποι ταγματασφαλίτες, που είχαν πιάσει τις γωνιές κάποιον να τρέχει κι άρχισαν να πυροβολούν. Ο μπαμπάς μου κοκκάλωσε.
-«Σταματήστε!», φώναξε ένας από τους «Έλληνες» συνεργάτες, « τον ξέρω τον μικρό, είναι γειτονόπουλο!» Τον ρώτησε για πού το βαλε, ο μπαμπάς μου του εξήγησε κι ο άλλος φώναξε : «Μην πυροβολείτε, εντάξει είναι!» Δόθηκε η άδεια…Πήγε, ήρθε ο μικρός, με την ψυχή στο στόμα, και το κλειδί στο χέρι. Το μπαούλο ανοίχθηκε.. Τα προικιά πετάχτηκαν έξω σα σκουπίδια. Κάτω-κάτω βρέθηκε μια χλαίνη και μια μπαλάσκα.
-«Τί είναι αυτά;»
-«Από τον Ελληνοαλβανικό.», απάντησε η γιαγιά μου, «Του αδερφού μου». Τα πήραν μαζί τους κι έφυγαν… Λίγο παρακάτω, σκότωσαν τους γονείς ενός συμμαθητή και φίλου του μπαμπά μου, μπροστά στα μάτια του… Ήταν το ζεύγος Μουρουχλιάδη, δύο ανάμεσα στους έντεκα που έχασαν εκείνη τη μέρα τη ζωή τους….», αφηγείται η Δήμη Τζιβοπούλου.
Ένα τραγούδι του Τσιτσάνη για τον Μπλόκο
Το μπλόκο της Καλαμαριάς, ενέπνευσε τον Βασίλη Τσιτσάνη να γράψει το τραγούδι «Μπλόκος»:
Βγήκανε νωρίς τ’ αστέρια,
βγήκανε και τα μαχαίρια,
για να μας καρφώσουν,
ωχ! μανούλα μου!
‘ Έφτασαν τα καραβάνια,
με σπαθιά και με γιορντάνια
για να μας σταυρώσουν,
ωχ! καρδούλα μου!
Εμείς το ξέραμε μια μέρα πως θα γίνει μπλόκος!
Ωχ! μανούλα μου!
Είναι πολλοί αυτοί που χρόνια μας σταυρώνουν, χρόνια!
Ωχ! καρδούλα μου!
Κράτησε σφιχτά τα χέρια,
την καρδιά σου κάνε πέτρα, μην πονάς!
Μία χούφτα παλικάρια
πολεμούν σαν τα λιοντάρια,
μέσα στην αντάρα, μέσα στη σκλαβιά!
Το θεριό στα δυο να κόψουν
και τον τύραννο να διώξουν!
Όλα θα τα δώσουν για τη λεφτεριά!
Εμείς το ξέραμε μια μέρα πως θα γίνει μπλόκος!
Ωχ! μανούλα μου!
Είναι πολλοί αυτοί που χρόνια μας σταυρώνουν, χρόνια!
Ωχ! καρδούλα μου!
Κράτησε σφιχτά τα χέρια,
την καρδιά σου κάνε πέτρα, μην πονάς!
Τραγούδι: Βασ. Τσιτσάvης.
Ηχογραφήθηκε: 1978.
Η Καλαμαριά, η Θεσσαλονίκη ολόκληρη, καταθέτουν κάθε χρόνο στον τόπο εκτέλεσης από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους των 13 αθώων πολιτών στην Καλαμαριά, θυμάτων του φασισμού και του ναζισμού, μία ανθοδέσμη με λουλούδια στη μνήμη τους. Είναι το ελάχιστο που οφείλουμε να κάνουμε γι΄αυτούς τους αδικοχαμένους ήρωες…
Η δίκη των δολοφόνων: Ελάχιστοι πλήρωσαν
Τρία χρόνια μετά το Μπλόκο της Καλαμαριάς, έξι από τους συμμορίτες του Δάγκουλα που είχαν πάρει μέρος στη σφαγή των αθώων Καλαμαριωτών, οδηγήθηκαν στις 7 Οκτωβρίου 1947 στο Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων Θεσσαλονίκης. Οι έξι ταγματασφαλίτες, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν και ο υπαρχηγός του αιμοδιψούς Δάγκουλα, Δημήτριος Οικονόμου ή Παπάς, ενωμοτάρχης της Ειδικής Ασφάλειας, κατηγορούνταν για τις δολοφονίες 400 και πλέον πατριωτών στη διάρκεια της Κατοχής, καθώς επίσης για μπλόκα, παράνομες συλλήψεις, καταδόσεις πολιτών στους Γερμανούς κλπ.
Από τους κατηγορούμενους για το Μπλόκο της Καλαμαριάς, καταδικάστηκε σε ισόβια ο Οικονόμου, που δικάζονταν ερήμην, σε κάθειρξη οκτώ ετών ο πρώην χωροφύλακας της Ειδικής Ασφάλειας Φώτης Σεϊτανίδης και σε κάθειρξη πέντε ετών ο επίσης συμμορίτης του Δάγκουλα, Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου, ενώ οι υπόλοιποι ταγματασφαλίτες Γιαχάς, Μπόλκας και Μπουντούρης αθωώθηκαν. (εφημερίδες Ελληνικός Βορράς 7-10-1947 και Ελευθερία Αθηνών 8-10-1947).
Και άλλες δολοφονίες πατριωτών
Όπως είχε κατατεθεί ενόρκως στη δίκη των έξι συμμοριτών του Δάγκουλα, είχαν γίνει από τους ίδιους κατηγορούμενους και οι ακόλουθες εκτελέσεις:
-Ο Κωνσταντίνος Τούσης, 16 ετών, είχε συλληφθεί στις 27 Ιουλίου 194, μεταφέρθηκε αρχικά στα κρατητήρια του Δάγκουλα και από εκεί στα SD. Βρέθηκε αργότερα δολοφονημένος στα Λαδάδικα.
-Ο Κωνσταντίνος Παπαδάκης πιάστηκε στις 2 Μαίου 1944 από τον Σεϊτανίδη και εκτελέστηκε.
-Η Αναστασία Μπόλκα κατέθεσε ότι ο γιός της συνελήφθη και εκτελέστηκε από τους Δαγκουλαίους.
-Η Άννα Μαραγκού κατέθεσε ότι οι κατηγορούμενοι ταγματασφαλίτες εκτέλεσαν τον άνδρα της στις 13-8-1944
-Η Κατίνα Ράλλη ανέφερε στο δικαστήριο δοσιλόγων ότι ο άνδρας της δολοφονήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1944 στο καφενείο Γιοσμά κατά την επίθεση που διενήργησαν οι Δαγκουλαίοι.
– Η Θεοπίστη Κατσαμπέκη κατέθεσε ότι οι Δαγκουλαίοι εισέβαλαν στο σπίτι της, στις 19 Αυγούστου 1944, πήραν την κόρη της Δέσποινα 19 ετών και την εκτέλεσαν με άλλους 15 πατριώτες στον Γαλλικό ποταμό.
– Η Όλγα Τσιπικτσόγλου ανέφερε ενόρκως ότι οι ταγματασφαλίτες άρπαξαν από το σπίτι τον γιό της Αβραάμ και τον δολοφόνησαν την ίδια νύχτα.
Στα μαλακά
Σημειώνεται ότι στο κλίμα της εποχής, και καθώς ο Εμφύλιος Πόλεμος βρισκόταν στη δραματική κορύφωσή του, στις δίκες όσων κατηγορούνταν για συνεργασία με τον κατακτητή ή τη συμμετοχή τους σε δυνάμεις Ταγμάτων Ασφαλείας, οι κατηγορούμενοι στις περισσότερες περιπτώσεις έπεφταν στα “μαλακά” και οι ποινές που τους επιβάλλονταν για ειδεχθή εγκλήματα, ήταν μάλλον αστείες, την ώρα που τα έκτακτα στρατοδικεία καταδίκαζαν αθρόα αγωνιστές της Αριστεράς σε θάνατο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τις ίδιες μέρες που γινόταν η δίκη των έξι συμμοριτών του Δάγκουλα, το Δικαστήριο Δοσιλόγων της Θεσσαλονίκης επέβαλε σε έναν από τους άνδρες του τάγματος Βήχου, ενός άλλου διαβόητου συμμορίτη, τον Κωνσταντίνο Τουτουντζόγλου, ποινή φυλάκισης μόλις έξι μηνών για την εκτέλεση ενός πολίτη, του Σίμου Γεμενετζή, έξω από καφενείο στην οδό Αγίου Δημητρίου.
(εφημερίδα Ριζοσπάστης, 9-10-1947)
Σπύρος Κουζινόπουλος
