Συμπληρώθηκαν 88 χρόνια από την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936 και τα αίτια που οδήγησαν σε εκείνο το ανελεύθερο φασιστικό καθεστώς, πρέπει να μας προβληματίζουν ιδιαίτερα αλλά και να μας διδάσκουν. Στο αφιέρωμα που ακολουθεί, δημοσιεύονται ενδιαφέροντα στοιχεία για το αντιδικτατορικό κίνημα στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια της Μεταξικής δικτατορίας.
Ποιος ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς
Ως στρατιωτικός ο Ιωάννης Μεταξάς φοίτησε στην Πολεμική Ακαδημία του Βερολίνου. Συμμετείχε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και στους Βαλκανικούς, ενώ από το 1903 είχε τοποθετηθεί στο τότε νεοσύστατο κατά τα ξένα πρότυπα Γενικό Επιτελείο Στρατού.
Από νωρίς συνδέθηκε φιλικά με τη βασιλική οικογένεια και όταν το 1910 ο Γεώργιος Α΄ διόρισε πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο Κρητικός του πρόσφερε τη θέση του πρώτου υπασπιστή του. Έτσι, ο Μεταξάς έγινε ο σύνδεσμος μεταξύ Βενιζέλου και ανακτόρων. Η ρήξη μεταξύ τους ήρθε το 1915, όταν ο Μεταξάς με την παραίτησή του μετάπεισε τον Κωνσταντίνο Α΄ ως προς την είσοδο της χώρας στον πόλεμο, στο πλευρό των συμμάχων. Ο Βενιζέλος δεν τον συγχώρησε ποτέ και, το 1917, τον εξόρισε στην Κορσική από όπου γύρισε ύστερα από την επιστροφή των βασιλικών στην εξουσία. Στις 12 Οκτωβρίου 1922 ο Μεταξάς ίδρυσε το «κόμμα των Ελευθεροφρόνων». Μετά τη δικτατορία Πάγκαλου, κατά την οποία φυλακίστηκε και εκτοπίστηκε, συμμετείχε στις εκλογές της 11ης Νοεμβρίου 1926. Κατέλαβε 51 έδρες και διορίστηκε υπουργός Συγκοινωνίας στην κυβέρνηση Ζαΐμη. Αργότερα υπηρέτησε και ως υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Τσαλδάρη. Ωστόσο, σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, οι «Ελευθερόφρονες» σημείωναν όλο και χειρότερες επιδόσεις. Όταν το 1936 κατέλαβαν επτά έδρες, όλα έδειχναν ότι η πολιτική σταδιοδρομία του Μεταξά έφτανε στο τέλος της. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ όμως, είχε διαφορετική άποψη.
Το εκλογικό φιάσκο
Η απελπισία του, στις εκλογές του 1936, όταν έλαβε μόνο 50.137 ψήφους ήταν μεγάλη, καθώς έβλεπε τα όνειρα του να γκρεμίζονται. Στο ημερολόγιο του έγραψε: «Εκλογαί. Από χθες είχα την διαίσθησιν της αποτυχίας. Ερημιά σπιτιού. Κέντρον, χαλαρότης, μόνον οι πιστοί Κεφαλλήνες. Καμία εκδήλωσις έξω. Σήμερον επίσης, παρ’ όλας τας ελπίδας οικείων και φίλων. Νύκτα εξεδηλώθη πλήρως η αποτυχία. Παντού. Εξαιρέσεις Ηλείας και Μεσσηνίας και εκεί μόνον κάτι. Εις Κεφαλληνίαν η επιτυχία όχι πλήρης. Εις Αθήνας η αποτυχία οικτρά. Συμπέρασμα, ο αντιβενιζελισμός δεν με θέλει, με απέβαλεν εκ του μέσου του. Καλλίτερα».
«Υφυπουργείο Δημοσίας Ασφαλείας» και Μανιαδάκης
Αμέσως μετά την επικράτηση της δικτατορίας ο Μεταξάς δημιουργεί ένα «υφυπουργείο Δημοσίας Ασφάλειας» στο υπουργείο Εσωτερικών. Επικεφαλής διορίζεται ένα ακροδεξιό άτομο, αφοσιωμένο στην υπόθεση της 4ης Αυγούστου και ιδιαίτερα στον αρχηγό της. Τον Κωνσταντίνο Μανιαδάκη. Το όνομα του οποίου, σε όλη τη διάρκεια της; τετραετούς δικτατορίας, έγινε συνώνυμο του τρόμου, της βίας, των βασανιστηρίων, των διώξεων όλων των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος.
Στον Μανιαδάκη ανατέθηκε να εδραιώσει τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Με ποιο τρόπο; Μ’ αυτόν που περιγράφει ο Σπύρος Λιναρδάτος στο βιβλίο του «4η Αυγούστου»:
Όλα έδειχναν ότι η πολιτική σταδιοδρομία του Μεταξά έφτανε στο τέλος της. Ο Βασιλιάς όμως είχε διαφορετική άποψη. Στις 9 Μαρτίου τον διορίζει υπουργό στρατιωτικών και ο δρόμος για τον Μεταξά να εγκαταστήσει την δικτατορία της 4ης Αυγούστου, με τις ευλογίες του παλατιού, είχε αρχίσει ήδη.
Τα βασανιστήρια με πάγο και ρετσινόλαδο
«Τα βασανιστήρια που εφάρμοσαν οι χαφιέδες της αστυνομίας εναντίον των αντιπάλων του καθεστώτος, των κομμουνιστών, σοσιαλιστών, δημοκρατικών, εναντίον των πρωτοπόρων εργατών, φοιτητών, αγροτών και διανοουμένων είναι πολύ δύσκολο να περιγραφούν.
Το ρετσινόλαδο και ο πάγος ήταν από τις κυριότερες μεθόδους βασανισμού για την απόσπαση ομολογιών και δηλώσεως μετανοίας. Το βασανιστήριο του ρετσινόλαδου εφαρμοζόταν περίπου με τον παρακάτω τρόπο:
Στο τραπέζι του ανακριτή – βασανιστή υπήρχαν τρία ποτήρια, το ένα με 30 δράμια, το άλλο με 75 και το τρίτο με 100 δράμια ρετσινόλαδο. Αν ο ανακρινόμενος δεν ομολογούσε ή δεν υπέγραφε του έδιναν να πιει το πρώτο ποτήρι. Στην περίπτωση που αρνιόταν και έφερνε αντίσταση άρχιζαν το άγριο ξυλοκόπημα, το φάλαγγα ή χρησιμοποιούσαν άλλες μεθόδους βασανισμού. Ύστερα από μισή ώρα, εφόσον ο αρχιβασανιστής ανακριτής το θεωρούσε σκόπιμο, ακολουθούσε το δεύτερο στάδιο ανάκρισης και ο κρατούμενος έπινε το δεύτερο ποτήρι των 75 δραμίων. Αν η αντίσταση του κρατουμένου ήταν μεγάλη, ύστερα από ένα τετράωρο γινόταν και η τρίτη «ανάκρισις» και τον υποχρέωναν να πιει ένα ποτήρι των 100 δραμίων. Σε αυτό το διάστημα και αρκετές ώρες ύστερα από την επενέργεια του καθαρτικού, ο κρατούμενος ήταν κλεισμένος στο κελί του και δεν του επέτρεπαν να πάει στο αποχωρητήριο. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο κρατούμενος γινόταν αληθινό ράκος και το κελί, στο οποίο τον άφηναν κλεισμένο τέσσερις, πέντε και περισσότερες μέρες, αληθινός υπόνομος.
Σπίρτα στα νύχια
Το δεύτερο βασανιστήριο ήταν η στήλη πάγου. Ανέβαζαν τον κρατούμενο στην ταράτσα της Ασφάλειας και τον υποχρέωναν να καθίσει γυμνός πάνω σε μία στήλη πάγου. Το αποτέλεσμα ήταν ίδιο με του ρετσινόλαδου. Ο κρατούμενος γινόταν αληθινό ράκος. Πολλές φορές οι βασανιστές τον υποχρέωναν να κάθεται τόση πολλή ώρα πάνω στον πάγο, ώστε ορισμένοι κρατούμενοι πάθαιναν κρυοπαγήματα. Ένα από τα θύματα αυτών των βασανιστηρίων με τη μέθοδο του πάγου ήταν ο Χρήστος Χριστακάκης, ο οποίος για δεκαετίες μετά υπέφερε από τις συνέπειες του φοβερού βασανιστηρίου.
Υπολογίζεται ότι εκτός από τις δεκάδες αγωνιστές που πέθαναν από τις κακουχίες στις φυλακές και τις εξορίες και τις εκατοντάδες που παραδόθηκαν από το ξενοκίνητο καθεστώς της 4ης Αυγούστου στους Γερμανοϊταλούς κατακτητές και εκτελέστηκαν, δώδεκα τουλάχιστον δολοφονήθηκαν στην περίοδο της 4ης Αυγούστου κατά τον ίδιο τρόπο στα διάφορα φασιστικά κάτεργα.
Γενική αρχή του καθεστώτος ήταν “σακατεύετε αλλά μη σκοτώνετε”. Οι αφηνιασμένοι βασανιστές δεν μπορούσαν πάντα να συγκρατήσουν το “ζήλο” τους σε ορισμένα όρια. Έπειτα, πολλές δολοφονίες έγιναν προμελετημένα, γιατί το καθεστώς ήθελε να “ξεπαστρέψει” και μερικούς για να φοβηθούν και να “σπάζουν” ευκολότερα οι άλλοι. Σε πολλές δεκάδες φτάνουν οι πολίτες που τρελάθηκαν, έγιναν φυματικοί ή ανάπηροι ή υπέφεραν για πολλά χρόνια ύστερα από τα βασανιστήρια».1
Άλλο βασανιστήριο ήταν το τράβηγμα των νυχιών με τσιμπίδες. Σε άλλους έβαζαν σπίρτα στα νύχια και τα άναβαν ή τους έκαιγαν το κορμί με τσιγάρο. Άλλους τους χτυπούσαν με σακουλάκια άμμου στα πόδια.
Το ξύλο και τα βασανιστήρια γίνονταν συνήθως στην ταράτσα της Γενικής ή Ειδικής Ασφάλειας για να μην ακούγονται οι κραυγές του κρατούμενου. […] Την εποχή εκείνη “αυτοκτόνησε” σύμφωνα με την εκδοχή της Ασφαλείας, ο χημικός Μαρουκάκης, που είχε συλληφθεί με την κατηγορία ότι ήταν υπεύθυνος του παράνομου Ριζοσπάστη. Στην πραγματικότητα τον Κ. Μαρουκάκη, αφού τον βασάνισαν φρικτά, τον έριξαν από την ταράτσα και τον σκότωσαν. Με τον ίδιο τρόπο δολοφόνησαν και το γέρο αγωνιστή, στέλεχος της «Εργατικής Βοήθειας», Βαλλιανάτο.
Στήριξη Μεταξά από Βενιζέλο, Σοφούλη και Τσαλδάρη
Εδώ να συμπληρώσουμε ότι η δικτατορία του Μεταξά στηρίχτηκε από το σύνολο των αστικών κομμάτων της εποχής, πρώτα και καλύτερα από τους Ελευθέριο και Σοφοκλή Βενιζέλο και από τον Θεμιστοκλή Σοφούλη. Και φυσικά και από το «Λαϊκό Κόμμα» του Παναγή Τσαλδάρη. Επίσης είναι αξιοσημείωτο ότι μετά την κατοχή της χώρας μας από τα στρατεύματα του άξονα, το μεγαλύτερο μέρος των ατόμων που στελέχωναν τον μηχανισμό της κυβέρνησης Μεταξά υπηρέτησαν πιστά τους κατακτητές.
Εξοντωτικά μέτρα κατά των κομμουνιστών
Η Μεταξική δικτατορία αντιμετώπισε τους κομμουνιστές ως τους πιο βασικούς αντιπάλους της και χρησιμοποίησε σε βάρος τους εξοντωτικά μέσα. Τους θεωρούσε, μάλιστα, σύμφωνα με τον ιστορικό Βασίλη Λαζαρη, πρωτεργάτες στη συγκρότηση αντιδικτατορικών μετώπων και αντιφασιστικών εργατικών και νεολαιιστικών ενώσεων, που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται, ήδη, σε όλη την έκταση της χώρας.
Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα εξής αποσπάσματα μιας απόρρητης εγκυκλίου, που είχε στείλει τον Ιανουάριο του 1938 στις νομαρχίες, στους εισαγγελείς και στις αστυνομικές αρχές του κράτους, ο υφυπουργός Δημόσιας Τάξης Μανιαδάκης:
Τσακίστε τους…
«Πρώτιστος, κύριος και αντικειμενικός σκοπός της κατευθύνσεως του κομμουνιστικού κόμματος είναι η ανατροπή της κυβερνήσεως. Προς τούτο το Λαϊκόν Μέτωπον, το οποίον και προ της 4ης Αυγούστου 1936 είχον οι κομμουνισταί συγκροτήσει, συμφώνως προς τας οδηγίας της Τρίτης Διεθνούς, το εμφανίζουν ήδη ειδικώς διά την Ελλάδα ως Λαϊκόν αντιδικτατορικόν ή αντιφασιστικόν μέτωπον, με συμμετοχήν εις τούτο αντιπροσώπων από τα τέως κόμματα των Φιλελευθέρων, της Δημοκρατικής Ενώσεως, του Αγροτικού, του Σοσιαλιστικού, καθώς και παντός αντιδρώντος προς τη σημερινήν διακυβέρνησιν της χώρας. Ούτως οι κομμουνισταί, παραλλήλως προς τας κυρίως κομμουνιστικάς αυτών προσπαθείας, πρωτοστατούν διά την συγκρότησιν του Λαϊκού αντιδικτατορικού ή αντιφασιστικού Μετώπου, το οποίον δεν είναι τίποτε άλλο παρά αυτό τούτο το Λαϊκό Μέτωπον, με νέας ονομασίας (…). Εξαιρετικήν όμως σημασίαν αποδίδουν οι κομμουνισταί εις τη διάδοσιν της ιδέας του Μετώπου μεταξύ των νέων (…). Δι’ αυτό ακριβώς η οργάνωσις αντιδικτατορικού Μετώπου Νέων, παραλλήλως προς το πολιτικόν Λαϊκόν αντιδικτατορικόν Μέτωπον, απασχολεί όλως ιδιαιτέρως τους κομμουνιστάς, οι οποίοι πάντοτε αποτελούν το κέντρον και την καθοδήγησιν πάσης παρομοίας αντεθνικής κινήσεως (…).
Οι κομμουνισταί έσπευσαν επίσης να συνεργαστούν εις τους εργατικούς χώρους με τους ρεφορμιστάς. Ούτως εις σύσκεψιν των ανωτέρων στελεχών των ρεφορμιστών και των ενωτικών (κομμουνιστών) απεφασίσθη και συνεκροτήθη το Πανελλαδικόν Ενιαίον Εργατικόν Μέτωπον, εις το οποίον εδόθη εθνική μορφή» 2.
Οι δολοφονίες αγωνιστών στη Θεσσαλονίκη
Η δικτατορία προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις αντιφασιστικές δραστηριότητες των κομμουνιστών με συνεχείς μαζικές συλλήψεις και φυλακίσεις ή εκτοπίσεις τους σε ξερονήσια. Δεν είχε όμως διστάσει να προχωρήσει ακόμη και στη φυσική εξόντωση στελεχών της Αριστεράς, όπως του δημοσιογράφου του “Ριζοσπάστη” Μήτσου Μαρουκάκη, του παλαίμαχου αγωνιστή Νίκου Βαλιανάτου, του Γραμματέα της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών ΝεολαιώνΕλλάδας (ΟΚΝΕ) Χρήστου Μαλτέζου και του Ακροναυπλιώτη δασκάλου Παύλου Σταυρίδη.
Είναι άξιο ιδιαίτερης προσοχής το γεγονός ότι δολοφονίες κομμουνιστών από τα όργανα της ίδιας της κρατικής εξουσίας σημειώνονταν κυρίως σε περιόδους έξαρσης του αντιδικτατορικού κινήματος του λαού. Ετσι, τον Ιανουάριο του 1938, η αστυνομία της Θεσσαλονίκης γκρέμισε από το παράθυρο του κτιρίου της Ασφάλειας και σκότωσε τον τσαγκάρη Στέφανο Λασκαρίδη. Εκείνη την περίοδο, παρά το στυγνό αστυνομικό καθεστώς που είχε επιβάλει το δικτατορικό ακθεστώς, η μακεδονική πρωτεύουσα συγκλονιζόταν από φοιτητικές αντιφασιστικές εκδηλώσεις, που περιγράφονται, άλλωστε, πολύ καθαρά στο παρακάτω “Δελτίον” της Ασφάλειας του Μανιαδάκη:
Οι εφημερίδες «Λευτεριά», «Μαθητική Φωνή», «Αντιφασίστας»
«Εις την Θεσσαλονίκην εκυκλοφόρησεν πολυγραφημένη η εφημερίς “Λευτεριά”, όργανον της φοιτητικής κομμουνιστικής Νεολαίας, που παροτρύνει την ενίσχυσιν του Λαϊκού Μετώπου και αναφέρει ότι κατά το γενόμενον μάθημα αεραμύνης εις το Πανεπιστήμιον. εγένοντο εκδηλώσεις των φοιτητών κατά του πολέμου.
Εις την Θεσσαλονίκην επίσης εκυκλοφόρησεν η πολυγραφημένη τετρασέλιδος εφημερίς “Μαθητική Φωνή”, όργανον της μαθητικής κομμουνιστικής νεολαίας, που απευθύνεται προς τους μαθητάς των Γυμνασίων, εις τους οποίους προσπαθεί να παρουσιάσει την Ελλάδα ως κυβερνωμένην με μεσαιωνικούς τρόπους.
Εις την Θεσσαλονίκην και πάλιν εκυκλοφόρησεν την 21ην Νοεμβρίου 1937 η εφημερίς “Αντιφασίστας”, καθαρώς κομμουνιστική.
Εξ αναφοράς τέλος της Αστυνομικής Διευθύνσεως Θεσσαλονίκης, εκθετούσης τας εσχάτως λαβούσας χώραν σκηνάς εν τω Πανεπιστημίω Θεσσαλονίκης, προκύπτει ότι:
Α΄. την 27ην Νοεμβρίου 1937 ερρίφθησαν έξωθι του Πανεπιστημίου προκηρύξεις επαναστατικού περιεχομένου,
Β΄. την 30ήν Νοεμβρίου, μετά το μάθημα της Κοινωνιολογίας του πρυτάνεως Ελευθεροπούλου, ερρίφθησαν και πάλιν κομμουνιστικαί προκηρύξεις εις την έξοδον του Αμφιθεάτρου,
Γ΄. την 7ην Δεκεμβρίου εις το μάθημα του Ενοχικού Δικαίου του καθηγητή Λυτζεροπούλου έλαβε χώραν προσχεδιασμένη διαμαρτυρία υπό της κομμουνιστικής φοιτητικής νεολαίας υπέρ του απομακρυνθέντος πρυτάνεως Ελευθεροπούλου (…),
Δ΄. την 10ην Δεκεμβρίου ερρίφθησαν και πάλιν προκηρύξεις κομμουνιστικού περιεχομένου.
3. Την ιδίαν νύκτα της 10ης Δεκεμβρίου ανηρτήθη Ερυθρά σημαία με σφυροδρέπανον επί της κυρίας εισόδου του Πανεπιστημίου» 3.
Η περίπτωση Ελευθερόπουλου
Είναι χαρακτηριστική η συμπεριφορά του φασιστικού καθεστώτος μεταξά απέναντι σε έναν εκπρόσωπο του πνευματικού κόσμου , τον τότε πρύτανης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, καθηγητή Κοινωνιολογίας Αβροτέλη Ελευθερόπουλο, όταν το καθεστώς επιχείρησε να ασκήσει λογοκρισία σε λόγο του .
Στις 26 Οκτωβρίου 1937 η Θεσσαλονίκη γιόρταζε τα 25 χρόνια του ελεύθερου βίου της και ο καθηγητής και πρύτανης Ελευθερόπουλος, γνωστός για τα δημοκρατικά φρονήματά του, είχε οριστεί ως ομιλητής στην εορταστική εκδήλωση που θα γινόταν στην αίθουσα τελετών του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης παρουσία του βασιλιά Γεωργίου Β΄ και των αρχών της πόλης . Ζήτησε τότε ο διοικητής Μακεδονίας υποστράτηγος Γεώργιος Κυρίμης να δει προκαταβολικά και να εγκρίνει το λόγο του καθηγητή ώστε να μην προκύψει κανένα απρόοπτο κατά την ανάγνωσή του ενώπιον του βασιλιά. Και όπως ήταν επόμενο ο Κυρίμης άλλαξε τα πάντα στο λόγο του Ελευθερόπουλου διαγράφοντας κάθε κριτική που ασκούσε ο καθηγητής Κοινωνιολογίας προσθέτοντας ύμνους και επαίνους στο δικτατορικό καθεστώς Μεταξά που λίγο προηγούμενα είχε αιματοκυλίσει το εργατικό κίνημα στη Θεσσαλονίκη κατά το Μάη του ΄36 …
Ο Ελευθερόπουλος δεν αντέδρασε όταν πήρε τον λογοκριμένο λόγο του και όταν ήλθε η μέρα και η ώρα της τελετής ανέβηκε στο βήμα και ρώτησε προτού αρχίσει να διαβάζει το λόγο το βασιλιά τον οποίο γνώριζε καλά αφού έκανε μαζί του σπουδές στην Ελβετία :
«Μεγαλειότατε , έχω εις χείρας μου δύο λόγους .Έναν ιδικόν μου και έναν του κυρίου Κυρίμη . Ποίον θέλετε να σας αναγνώσω ;» …
Και ο Γεώργιος με μεγάλη αμηχανία ,απάντησε : «Μα φυσικά τον ιδικόν σας …»
Μετά ένα μήνα από το γεγονός , στις 2 Δεκεμβρίου 1937 το βράδυ , τέσσερις ένοπλοι χωροφύλακες επέδωσαν στον πρύτανη Αβροτέλη Ελευθερόπουλο την απόφαση της Δημόσιας Ασφάλειας Θεσσαλονίκης με την οποία του γνωστοποιούνταν η απόλυση από το πανεπιστήμιο και η εκτόπισή του…4
Πρωτοβουλία για αντιδικτατορικό μέτωπο στη Μακεδονία
Ενάμιση περίπου μήνα νωρίτερα και συγκεκριμένα την 1η Νοέμβρη του 1937 είχε κυκλοφορήσει στη μακεδονική πρωτεύουσα έντυπη προκήρυξη κάποιας επιτροπής πρωτοβουλίας για τη συγκρότηση αντιδικτατορικού μετώπου στην περιοχή, που ήταν γραμμένη στην καθαρεύουσα – δείγμα ότι η εν λόγω επιτροπή είχε σχηματιστεί από πολιτικά στοιχεία, που βρίσκονταν πέρα από τον κομμουνιστικό χώρο.
Με την προκήρυξη γινόταν σύσταση στους αστούς πολιτικούς να στραφούν στις λαϊκές μάζες και στο στρατό, για να ανατρέψουν τη δικτατορία, τονιζόταν η άμεση ανάγκη συγκρότησης “Αντιδικτατορικής Επιτροπής Βορείου Ελλάδος”, υπογραμμιζόταν ότι η ίδια η δικτατορία είχε αδιάσπαστα δεθεί με τη μοναρχία και συνεπώς δεν μπορούσε να καταργηθεί με ομαλό τρόπο, και προβαλλόταν ως πρώτιστο καθήκον των αξιωματικών να ενωθούν με το λαό, για να γκρεμίσουν τον Μεταξά!
Για τη σωτηρία του λαού και του έθνους
Όπως αναφερόταν συγκεκριμένα:
«Οι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού, του Ναυτικού και της Αεροπορίας, εν ενεργεία και απότακτοι, εκράτουν εις χείρας των τας ενόπλους δυνάμεις της χώρας και ηδύναντο περισσότερον παντός άλλου να συντελέσουν εις τη σωτηρίαν του λαού και τους Έθνους» 5.
Στις αρχές του Δεκέμβρη του 1937, το Αντιδικτατορικό Μέτωπο της Θεσσαλονίκης είχε ήδη συγκροτηθεί και στις 15 του επόμενου μήνα είχε κυκλοφορήσει σχετική προκήρυξη, με την οποία πανηγυριζόταν το γεγονός. Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος, στο Δελτίο της του Δεκέμβρη του 1937, επιβεβαίωνε το σχηματισμό του Αντιδικτατορικού Μετώπου στη βορειοελλαδική πρωτεύουσα με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από το Λαϊκό, το Φιλελεύθερο, το Αγροτοεργατικό, το Αγροτικό, το Σοσιαλιστικό και το Κομμουνιστικό Κόμμα και γνωστοποιούσε τη δημιουργία εβδομήντα συνοικιακών και επαγγελματικών επιτροπών.
Η δολοφονία του Λασκαρίδη
Στα τέλη Ιανουαρίου 1938, η Ασφάλεια της Θεσσαλονίκης, στη γενικότερη προσπάθειά της να αντιμετωπίσει με την τρομοκρατία το συνεχώς αναπτυσσόμενο εκεί αντιδικτατορικό λαϊκό κίνημα, συνέλαβε μεταξύ άλλων κομμουνιστών και αστών δημοκρατών της πόλης και τον κομμουνιστή τσαγκάρη Στέφανο Λασκαρίδη, που τον δολοφόνησε αμέσως. Εμφάνισε μάλιστα το θάνατό του ως “αυτοκτονία”, όπως προκύπτει από το Δελτίο του Μανιαδάκη, στο οποίο αναφέρονται για τη συγκεκριμένη περίπτωση τα εξής:
«Εν Θεσσαλονίκη την 31ην Ιανουαρίου 1938 συλληφθείς ο κομμουνιστής υποδηματεργάτης Λασκαρίδης Στέφανος και προσαχθείς εις το Γραφείον του διοικητού Ασφαλείας, όπως προβή, τη προτροπή και των παρισταμένων δύο αδελφών του, εις δήλωσιν μετανοίας, επί τοσούτον συνεσκοτίσθη, μη δυνάμενος να συμβιβάση το αίσθημα της αποκηρύξεως των ιδεωδών του εν σχέσει με το καθήκον του προς την έννομον τάξιν, ώστε καθ’ ην ώραν, υπείκων εις τας αδελφικάς συστάσεις και επικλήσεις, ήρχισε να γράφη την δήλωσιν αποκηρύξεως του κομμουνισμού, διέκοψεν αποτόμως ταύτην και ριφθείς από του παραθύρου ηυτοκτόνησε» 6.
Η δολοφονία του Λασκαρίδη δεν οδήγησε στην κάμψη των δραστηριοτήτων των αντιδικτατορικών δυνάμεων της συμπρωτεύουσας – και πρώτιστα των κομμουνιστών. Αντίθετα, οι δραστηριότητες αυτές αυξήθηκαν, προς μεγάλη απογοήτευση του Μανιαδάκη και των οργάνων του. Ετσι, το Μάρτιο του 1938, η Θεσσαλονίκη πλημμύρισε από μαχητικές προκηρύξεις του Αντιδικτατορικού Μετώπου των Νέων, ενώ κυκλοφόρησαν παράνομα τον Απρίλιο του ίδιου έτους η αντιδικτατορική εφημερίδα “Λαϊκή Φωνή” και το Μάη το νεολαιίστικο “Εμπρός”, το “Δελτίο” της Επιτροπής Θεσσαλονίκης της ΟΚΝΕ και ο “Εργάτης”, όργανο του Ενιαίου Εργατοϋπαλληλικού Μετώπου. 7
Για τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 διαβάστε επίσης:
https://farosthermaikou.blogspot.com/2016/08/1938.html
Σημειώσεις
1.Σπύρος Λιναρδάτος, Η 4η Αυγούστου, Θεμέλιο 1966, 1988, Διάλογος, 1975
2. Υφυπουργείον Δημοσίας Ασφάλειας. Διεύθυνσις Εθνικής Ασφαλείας. Γραφείον Α. Αρ. Εμπ. Πρ. 1/4/16β/ 21 – 1 – 1938.
3. Υφυπουργείον Δημοσίας Ασφάλειας. Διεύθυνσις Εθνικής Ασφαλείας. Γραφεία Α και Δ. Δελτίον Κομμουνιστικής Κινήσεως από 30 – 12 – 1937 έως 13 – 1 – 1938.
4. Βίκτωρ Νέτας, “Πως ο Αβρ. Ελευθερόπουλος έσωσε το γόητρο και την τιμή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης”, εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 1η Αυγούστου 1993
5. Δελτίον Κομμουνιστικής Κινήσεως ό.π., από 13 – 1 – 1938 έως 21 – 1 – 1938.
6. Δελτίον Κομμουνιστικής Κινήσεως ό.π., από 4 – 2 – 1938 έως 11 – 2 – 1938
7. Βασίλης Λάζαρης, «Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου αντιμετώπισε τους κομμουνιστές με δολοφονίες», εφημερίδα Ριζοσπάστης, 4-8-1998, σ.6η
Σπύρος Κουζινόπουλος
