Τα ρέματα της Αττικής έρχονται στην επικαιρότητα μόνο όταν τα πλημμυρικά φαινόμενα –συχνότατα πλέον λόγω και της καταστροφής των δασών που περικλείουν το Λεκανοπέδιο– απειλούν ζωές και περιουσίες. Κι όμως η Αττική ήταν ιστορικά χώρος συρροής υδάτων. Χιλιόμετρα ρεμάτων, χειμάρρων και ποταμών την διέσχιζαν από το Αιγάλεω, την Πάρνηθα και την Πεντέλη μέχρι τον Υμηττό. Στον 20ό αιώνα η άναρχη δόμηση οδήγησε στο μπάζωμα υδάτινων ροών, με αποτέλεσμα από αυτές να έχουν απομείνει ο Κηφισός και ένα κομμάτι του Ιλισού. Ηριδανός, Λυκόρεμα, Βουρλοπόταμος, Βοϊδοπνίχτης, Κυκλοβόρος, Διαβολόρεμα, Αλασσώνας πέρασαν στην ιστορία, με τη φύση να μην ξεχνά και να μας τα υπενθυμίζει όποτε ανοίγουν οι ουρανοί. Σύμφωνα με μελέτη του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, τα ανοιχτά ρέματα της Αττικής το 1945 είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα, ενώ πλέον υπολογίζονταν σε μόλις 434 χιλιόμετρα. Δηλαδή περίπου 850 χιλιόμετρα ρεμάτων έχουν μπαζωθεί, σκεπαστεί και χτιστεί.
Ελπιδοφόρες είναι τον τελευταίο καιρό οι κινήσεις κατοίκων και φορέων των περιοχών που διατρέχονται από ρέματα. Ευαισθητοποιούνται και διοργανώνουν δράσεις και κινητοποιήσεις για τη διάσωσή τους.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος η οργάνωση μελών του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. της Ηλιούπολης πραγματοποίησε περίπατο για τον καθαρισμό του ρέματος της Πικροδάφνης. Το ενδιαφέρον πολλών δημοτών συγκέντρωσε η συζήτηση για το περιβάλλον που υποβαθμίζεται και για την κλιματική κρίση που αντιμετωπίζεται ως ευκαιρία για κερδοσκοπία. Συνομολογήθηκε η ανάγκη άμεσης συνολικής οριοθέτησης του ρέματος ως ενιαίου οικοσυστήματος για την αναβάθμιση του φυσικού πλούτου της περιοχής.
Το ρέμα της Πικροδάφνης, το μοναδικό που έχει απομείνει σε φυσική κατάσταση στη νότια Αθήνα, έχει συνολικό μήκος περίπου 9,3 χιλιόμετρα και είναι το τρίτο μεγαλύτερο ποτάμι της Αττικής μετά τον Κηφισό και τον Ιλισό. Ξεκινά από τον Δήμο Βύρωνα, από τους πρόποδες του Υμηττού στον Καρέα, διασχίζει τους δήμους Ηλιούπολης, Αγ. Δημήτριου, Παλαιού Φαλήρου, Αλίμου και εκβάλλει στον Σαρωνικό, στην ακτή Εδέμ. Το «ανοιχτό» τμήμα του ρέματος (6 χιλ.) παραμένει ένας πράσινος πνεύμονας ζωής στο Λεκανοπέδιο. Η οικολογική αξία του ρέματος είναι αναγνωρισμένη από την εθνική νομοθεσία ως «ζώνη ιδιαιτέρου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος», «υδατόρεμα Α’ προτεραιότητας» και «υγρότοπος Β’ προτεραιότητας». Αποτελεί το τελευταίο καταφύγιο άγριας ζωής στην περιοχή, με δεκάδες είδη ορνιθοπανίδας (έχουν καταγραφεί 145 είδη πουλιών εκ των οποίων τουλάχιστον τα 35 είδη βρίσκονται υπό καθεστώς προστασίας) και υδρόβιων ζώων.
Όπως αναφέρει το Δίκτυο Πολιτών για τη διάσωση του ρέματος της Πικροδάφνης, «εδώ και 50 χρόνια υπάρχει μια συνεχής και συστηματική προσπάθεια των κρατικών μηχανισμών που θέλουν το ρέμα να σκεπαστεί ή να εγκιβωτιστεί με τσιμέντο και συρματοκιβώτια. Σκοπός τους να μετατραπεί σε αγωγό όμβριων υδάτων ή λεωφόρο, ενώ από πολλούς εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται σαν χωματερή».
Επί σειρά ετών οικολογικές και πολιτικές συλλογικότητες, αλλά και μεμονωμένα άτομα, έχουν δώσει σειρά αγώνων αντίστασης και έχουν καταφέρει σε μεγάλο βαθμό να κρατήσουν το ρέμα ανοιχτό και ζωντανό, καθώς αποτελεί τόπο μεγάλης οικολογικής αξίας μέσα στον αστικό ιστό, χώρο αναψυχής, σωματικής υγείας και ψυχικής ανάτασης των κατοίκων της πόλης, φυσικό αεραγωγό και παράγοντα για τη ρύθμιση του μικροκλίματος της ευρύτερης περιοχής.
Τον Δεκέμβριο του 2020 το Συμβουλίου της Επικρατείας δικαίωσε την προσφυγή του Δικτύου Πολιτών και τριών άλλων οικολογικών οργανώσεων, με αποτέλεσμα να ακυρωθούν τα έργα εγκιβωτισμού και διευθέτησης στην κοίτη του ρέματος. Έξι μήνες αργότερα η Περιφέρεια Αττικής παρουσίασε μελέτη για νέα έργα, παρόμοια με τα ακυρωθέντα από το ΣτΕ. Το Δίκτυο Πολιτών κατέθεσε και πάλι αίτημα ακύρωσης των νέων έργων τον Μάρτιο του 2022. Η Περιφέρεια μάλιστα ξεκίνησε έργα μέσα στη κοίτη του ποταμού στον Αγ. Δημήτριο, ενώ ο Δήμος Π. Φαλήρου πρόσφατα καταπάτησε και κατέστρεψε την παρόχθια βλάστηση του ρέματος με τη χρήση μπουλντόζας, σε έκταση πάνω από 5 στρέμματα, για να φυτέψει ελιές και πικροδάφνες, φυτά που ουδεμία σχέση έχουν με τη φυσική παρόχθια χλωρίδα του ρέματος που αποτελούσε σημαντικό ενδιαίτημα της πανίδας. Το Δίκτυο Πολιτών για τη διάσωση του ρέματος της Πικροδάφνης σκοπεύει να υποβάλει πρόσθετους λόγους στο αίτημα ακύρωσης για τα νέα έργα εγκιβωτισμού, που στόχο έχουν τον σταδιακό εγκιβωτισμό του ρέματος και τη μετατροπή του από φυσικό υδατικό σώμα σε τσιμεντοποιημένο αγωγό υδάτων.
Πλούτος του Αλίμου τα τρία ρέματα
Ο Άλιμος έχει το πλεονέκτημα και τον πλούτο να διαρρέεται από τρία ρέματα (Πικροδάφνης, Τραχώνων, Λαγκαδίων) που διαμορφώνουν σημαντικούς υγροβιότοπους, αποτελούν πολύτιμους αεραγωγούς, επηρεάζοντας το τοπικό μικροκλίμα, ομορφαίνουν την πόλη και προσφέρουν ευκαιρίες για αναψυχή. Δυστυχώς, όμως, τα ρέματα, θύματα της δόμησης που υποβάθμισε τους ελεύθερους και τους φυσικούς χώρους, αλλού υπογειοποιήθηκαν και αλλού τσιμεντώθηκαν σε μεγάλο μέρος της κοίτης τους.
Μια μεγάλη ομάδα από φίλους, φίλες και μέλη της δημοτικής κίνησης «Άνω-Κάτω στο Καλαμάκι», όλων των ηλικιών, με ευαισθησία για το περιβάλλον συναντήθηκε το πρωί της Κυριακής 5 Ιουνίου στο σημείο που εκκινεί το ανοικτό τμήμα του ρέματος Λαγκαδίων. Με ξεναγό τον γεωτεχνικό Αλέκο Ρήγα περπάτησαν στους παραρεμάτιους δρόμους προς τη συμβολή του ρέματος Λαγκαδίων με το ρέμα Αγίου Δημητρίου έως και την εκβολή στην ελεύθερη παραλία Λουτρά Αλίμου. Παρόντα τα βατράχια και τα πουλιά, οι πεταλούδες, οι λιβελούλες και οι χελώνες της περιοχής. Η πεζοπορία συνεχίστηκε προς την ανατολική πλευρά της παραλίας στο ρέμα των Τραχώνων, που διασχίζει υπόγεια το Άνω Καλαμάκι, περνάει ανοικτό κοντά στο αρχαίο θέατρο Ευωνύμου, δίπλα στον βυζαντινό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, σημείο που ανήκει σε ιδιώτη, στη συνέχεια υπογειοποιείται εκ νέου και διαπερνά το παλιό αεροδρόμιο και τελικά εμφανίζεται ξανά ανοικτό μετά την Ποσειδώνος, ανάμεσα στον Άγιο Κοσμά και την παραλία.
Το «Άνω-Κάτω στο Καλαμάκι» συμμετέχει στο Δίκτυο Πολιτών για τη διάσωση του ρέματος Πικροδάφνης και έχει συμπεριλάβει στο πρόγραμμά του προτάσεις για την προστασία και την ανάδειξη των ρεμάτων με διαδρομές πεζοπορίας, ποδηλατόδρομους, αποκάλυψη –όπου είναι εφικτό– των υπογειοποιημένων τμημάτων τους, αξιοποίησή τους στην περιβαλλοντική εκπαίδευση και αγωγή. Σκοπός της δημοτικής κίνησης να αναδείξει την περιβαλλοντική σημασία των ρεμάτων της περιοχής, να συμπράξει με τοπικούς συλλόγους γι’ αυτόν τον σκοπό και να παλέψει για το δημόσιο χαρακτήρα των ρεμάτων και την προστασία τους από κάθε είδους αυθαιρεσίες.
Δεν είναι λίγα, άλλωστε, τα περιστατικά μόλυνσης των νερών εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας από λύματα, πετρέλαιο ή άλλα χημικά είτε σκόπιμα είτε λόγω παλαιότητας του δικτύου αποχέτευσης της ΕΥΔΑΠ. Ο κίνδυνος για το οικοσύστημα και για την υγεία των κατοίκων, αλλά και των λουομένων στα σημεία εκβολής, είναι μεγάλος. Πολύ συχνά παρατηρούνται μολύνσεις των νερών και στα τρία ρέματα. Πρόσφατα παράδειγμα η μόλυνση στο ρέμα των Τραχώνων, που ανάγκασε τον Δήμο Αλίμου να αντιδράσει και να καταθέσει μηνυτήρια αναφορά στον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών.
Να σωθεί το τελευταίο φυσικό τμήμα του Κηφισού
Ο Σύλλογος Πολιτών υπέρ των ρεμάτων «Ροή» διοργανώνει το Σάββατο 18 Ιουνίου ξενάγηση – ενημέρωση στο εναπομείναν πανέμορφο φυσικό τμήμα του Κηφισού με τη συμμετοχή κατοίκων των παραρεμάτιων περιοχών του Κηφισού. Η συνάντηση θα γίνει στην αριστερή όχθη, απέναντι από το κοιμητήριο του Κόκκινου Μύλου. Επιστήμονες θα μιλήσουν για το σχεδιαζόμενο έργο που απειλεί να καταστρέψει το τελευταίο φυσικό τμήμα του ιστορικού αυτού ποταμού του Λεκανοπεδίου, θα ενημερώσουν για την πλούσια πανίδα και χλωρίδα του και για τα αρχαιολογικά μνημεία, όπως το Υδραγωγείο της Μεταβυζαντινής περιόδου και τα σωζόμενα πηγάδια του 18ου αιώνα.
Όπως τονίζει ο Σύλλογος στο κάλεσμά του «η Πολιτεία σχεδιάζει την καταστροφή του τελευταίου φυσικού τμήματος του Κηφισού ποταμού, στο τμήμα “Κόκκινος Μύλος – Αττική οδός”, μήκους 2.15 χλμ., το οποίο προστατεύεται από το ΠΔ “Καθορισμός ζώνης προστασίας του Κηφισού ποταμού και των παραχειμάρρων” (ΦΕΚ 632/Δ/27-6-1994). Με τα έργα που σχεδιάζονται κινδυνεύει να χαθεί ένα φυσικό, πανέμορφο, οικοσύστημα της Αττικής γης σε έναν ιστορικό ποταμό. Ο σχεδιασμός γίνεται πάνω στις ίδιες λογικές που μέχρι σήμερα έχουν μετατρέψει το μεγαλύτερο τμήμα του σε ένα υπόγειο κανάλι κάτω από την Εθνική Οδό, αφαιρώντας έτσι από τις ερχόμενες γενιές τη δυνατότητα να γνωρίσουν διά ζώσης ένα ιστορικό πανέμορφο ποτάμι και να το ξέρουν μόνο ως ονομασία ενός εθνικού δρόμου ταχείας κυκλοφορίας».
Μαρία Λυκούρα
