Τα στοιχεία που συγκέντρωσε η Guardian ζωγραφίζουν ένα ζοφερό πορτρέτο γυναικών καλλιτεχνών που εκτίθενται σε μεγάλες αίθουσες τέχνης, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στο εξωτερικό. Όμως τα πράγματα αλλάζουν;
Michaelangelo, Da Vinci, Caravaggio, Botticelli, Titian, Nelli. Όλοι ήταν κάποτε οι μεγάλοι εκφραστές της Αναγέννησης, και αν το τελευταίο όνομα της λίστας δε σας θυμίζει κάτι, δεν θα ήταν ασυγχώρητο. Όπως και αυτοί των ανδρών συγχρόνων της, οι βιβλικοί πίνακες της Plautilla Nelli ήταν αριστουργηματικά έργα ομορφιάς, αλλά σε μια ιστορία τόσο παλιά όσο και η ίδια η πατριαρχία, (η καλλιτέχνης) ξεγράφτηκε από κάθε αναγεννησιακό βιβλίο ιστορίας και απορρίφθηκε ως ακόμα μια μοναχή με πινέλο.
Ωστόσο, τον Μάρτιο (του 2017), σχεδόν 500 χρόνια μετά τη γέννηση της Nelli, η γκαλερί Uffizi στη Φλωρεντία πρόκειται να εκθέσει για πρώτη φορά τη δουλειά της. Μια προσπάθεια, λέει η Uffizi, για να αρχίσει να διορθώνεται η ανισορροπία των φύλων που εξακολουθεί να στρεβλώνει κάθε μεγάλη συλλογή παγκόσμια. Ως μία από τις σημαντικότερες γκαλερί του κόσμου, κάνει μια σημαντική, αν και καθυστερημένη, δήλωση.
Η εικόνα στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι εξίσου αποκαρδιωτική: οι γυναίκες καλλιτέχνες αντιπροσωπεύουν μόλις το 4% της συλλογής της Εθνικής Πινακοθήκης της Σκωτίας. το 20% των συλλογών του Whitworth στο Μάντσεστερ και το 35% των συλλογών του Tate Modern. Μόνο το 33% των καλλιτεχνών που εκπροσώπησαν τη Βρετανία στη Biennale της Βενετίας κατά την τελευταία δεκαετία ήταν γυναίκες.
Η ανισορροπία είναι συστημική και δεν υπάρχει μόνο στα τεράστια κενά που είναι εμφανή στις συλλογές των ιδρυμάτων που χρηματοδοτούνται από το δημόσιο. Επίσης, διαιωνίζεται από μερικές από τις μεγαλύτερες εμπορικές γκαλερί που λειτουργούν στο Ηνωμένο Βασίλειο και διεθνώς. Τα στοιχεία που συνέταξε η Guardian δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, το 83% των ατομικών εκθέσεων της Lisson Gallery, το 71% των ατομικών εκθέσεων του Hauser και του Wirth, το 88% των εκθέσεων του Gagosian, το 76% των εκθέσεων του White Cube και το 59% των εκθέσεων του Victoria Miro γίνονται από άνδρες καλλιτέχνες.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο που έχει προκαλέσει αυτή η προκατάληψη στον κόσμο της τέχνης. Αυτές οι γκαλερί, με δικτυώσεις σε όλη την Αμερική και την Ασία, είναι παγκόσμιοι διαμορφωτές γούστου, υποστηρίζοντας καλλιτέχνες, χρηματοδοτώντας το έργο τους και συστήνοντάς τους στους πλουσιότερους συλλέκτες του κόσμου. Εξακολουθεί να ισχύει ότι η τέχνη που θεωρούμε πιο πολύτιμη, με όρους οικονομικούς και πολιτιστικούς, δημιουργείται σχεδόν όλη από άνδρες. Αυτός είναι ο λόγος που τα μουσεία στον κόσμο που θεωρούνται, ότι έχουν τις μεγαλύτερες και ισχυρότερες συλλογές είναι αυτά που παρουσιάζουν έργα των Turner, Matisse, Van Gogh, Picasso, Pollock, Rothko, Koons, Hirst και Hockney. Το γεγονός πως ένα θηλυκό ισοδύναμο δεν βρέθηκε για καθέναν από αυτούς τους καλλιτέχνες τα λέει όλα. Πολλά επίσης λέει ότι σε δημοπρασία για έργο αποθανούσας γυναίκας-καλλιτέχνη το ρεκόρ κατέχει η Georgia O’Keefe, για το εργο Jimson Weed / White Flower Νο1, το οποία πωλήθηκε το 2014 για 44,4 εκατομμύρια δολάρια, μόλις το 25% του ρεκόρ των 179 εκατομμυρίων δολαρίων που καταβλήθηκαν για το Les Femmes d’Alger του Picasso το επόμενο έτος.
Ωστόσο, σύμφωνα με το Artfinder, μια ηλεκτρονική αγορά για 9.000 ανεξάρτητους καλλιτέχνες (κάτι σαν το Etsy), οι γυναίκες υπερέχουν υπερβολικά από τους άντρες ομολόγους τους και είναι οι πιο δημοφιλείς επιλογές για τους αγοραστές. Για κάθε £1 εκατ. τέχνης από άνδρες που πωλείται στην σελίδα, οι γυναίκες πωλούν £1.16 εκατ. Σε μια προσπάθεια να εμπλουτιστεί η συζήτηση, η εταιρεία δημοσίευσε μια έκθεση για την ισότητα των φύλων στον κόσμο της τέχνης, στοχοποιώντας τον σεξισμό των θεσμών όσο ανεβαίνουμε ψηλότερα.
Ωστόσο, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στον υπόλοιπο κόσμο της διεθνούς τέχνης, μπορεί να συμβαίνει μια αλλαγή, η οποία καθοδηγείται από γυναίκες που έχουν πάρει το τιμόνι μερικών από τα μεγαλύτερα ιδρύματα τέχνης. Φέτος, η Maria Balshaw θα γίνει η πρώτη γυναίκα διευθυντής της Tate Galleries, ενώ η Frances Morris, διευθύντρια της Tate Modern, από το 2015 που διορίστηκε μιλά σταθερά για την υπεράσπιση των γυναικών καλλιτεχνών. Σύμφωνα με τη Morris, το ότι η μόνιμη συλλογή της Tate Modern αντιπροσωπεύει 335 γυναίκες καλλιτέχνες σε σύγκριση με 959 άνδρες καλλιτέχνες “απλά δεν είναι αρκετό”.
Σε μια κίνηση ισχύος, επέλεξε να αφιερώσει τα μισά από τα ατομικά δωμάτια καλλιτεχνών στην νέα πτέρυγα του Tate Modern, Switch House, που άνοιξε το προηγούμενο καλοκαίρι σε γυναίκες καλλιτέχνες όπως η Louise Bourgeouis, η Ana Lupas και η Suzanne Lacy.
“Πολύ απλά, έχουμε δεσμευτεί να επανεξετάσουμε τη συλλογή μας, πώς την κατασκευάζουμε και τις επιλογές που κάνουμε”, λέει η Morris. “Και νομίζω ότι αυτό που κάναμε με το Switch House ήταν κατά κάποιο τρόπο πολύ απλό. Δεν το είχαμε ντύσει ως στρατηγική ή θετική διάκριση – ήταν απλώς σπουδαία έργα γυναικών και μια προσπάθεια να αποκατασταθεί η ισορροπία μεταξύ των φύλων. Τόσο απλά. Και πολλοί από τους συναδέλφους μου είπαν: «Τι ανακούφιση».
Ως επιμελήτρια και στη συνέχεια διευθύντρια της γκαλερί, η Morris ήταν υπεύθυνη για τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό ατομικών εκθέσεων από γυναίκες στην Tate Modern, όπως η Marlene Dumas, η Sonia Delauney, η Mona Hatoum και η Agnes Martin. Γι’ αυτήν, το κλειδί για την πρόοδο της Tate Modern προς την ισότητα των φύλων είναι να απελευθερωθεί από το χρηματικό τέρας της αγοράς της τέχνης. Σε τελική ανάλυση, αν τα μεγάλα ιδρύματα συνεχίσουν να αγοράζουν και να εκθέτουν μόνο τους εμπορικούς καλλιτέχνες που πιάνουν τις μεγαλύτερες τιμές στις δημοπρασίες, τότε οι γυναίκες δεν θα φτάσουν ποτέ να εκτεθούν.
Η Morris αρνείται να δεχτεί ότι μια τιμή θα πρέπει να έχει οποιαδήποτε σχέση με το τι συλλέγει και εκθέτει η Tate Modern. “Πρέπει πραγματικά να σταματήσουμε να γιορτάζουμε τη δημιουργικότητα ανάλογα με τον τρόπο που αποτιμάται από την αγορά της τέχνης”, λέει. “Η καρδιά μου πονάει όταν διαβάζω ότι η συλλογή του Tate Modern είναι αδύναμη επειδή εκτιμάται με τα πρότυπα των τελευταίων πωλήσεων στις δημοπρασίες ή του Moma στη Νέα Υόρκη. Δεν είμαστε αυτό. Δεν μας αφορά η κατασκευή μιας συλλογής που βασίζεται στην αγοραστική δύναμη και το γούστο του ιδιωτικού τομέα. Μας ενδιαφέρει η τέχνη της οποίας η αξία έγκειται στην αριστεία, την πρόκληση και τη γοητεία για το κοινό. Και, συχνά, η τέχνη αυτή γίνεται από γυναίκες”.
Στην δημόσια σφαίρα, η Morris σίγουρα δεν ενεργεί μόνη της. Η διευθύντρια της Whitechapel Gallery, Iwona Blazwick, έχει διοργανώσει περισσότερες ατομικές εκθέσεις από γυναίκες παρά από άντρες τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένης μίας τρέχουσας έκθεσης των Guerilla Girls, μιας ομάδας καλλιτεχνών-ακτιβιστών που δημιουργήθηκε στη δεκαετία του ’80 για να αμφισβητήσει τη θλιβερή εκπροσώπηση των γυναικών στον κόσμο της τέχνης.
“Ισχύει ακόμα το γεγονός ότι πολύ λίγες γυναίκες μπορούν να ζήσουν από την πλήρη απασχόλησή τους ως καλλιτέχνες”, λέει η Blazwick. “Αυξάνουν σε αριθμό, υπάρχουν μερικές πολύ σημαντικές καλλιτέχνες, αλλά είναι ένας μακρύς, σκληρός αγώνας. Θα ήθελα επίσης να πω ότι τα πράγματα αλλάζουν και αυτός ο κύκλος αυγού ή κότας σπάει επιτέλους “.
Το θέμα έχει επίσης απασχολήσει και τον Hans Ulrich Obrist, διευθυντή της Serpentine Gallery, ο οποίος πέρυσι είχε τον τίτλο του πιο ισχυρού προσώπου στον κόσμο της τέχνης. “Πάντα ρωτώ αν υπάρχει μια πρωτοποριακή ή συναρπαστική γυναίκα καλλιτέχνης που χρειάζεται να ανακαλύψουμε ξανά”, λέει για τη μεθοδολογία του. “Έτσι έμαθα το έργο της μεγάλης Βραζιλιάνας καλλιτέχνη, Lygia Pape, της Phyllida Barlow και της Etel Adnan από την Μέση Ανατολή.” Όλες τους έχουν από τότε κάνει ατομικές εκθέσεις σε μερικές από τις σημαντικότερες γκαλερί σε όλο τον κόσμο.
Το αν οι εμπορικές γκαλερί έχουν φτάσει σε μια στιγμή αναμέτρησης είναι προς συζήτηση. Η Susan May, καλλιτεχνική διευθύντρια του White Cube, παραδέχεται ότι “η ανισορροπία μεταξύ των δύο φύλων σε ολόκληρο τον κόσμο της τέχνης είναι ένα θέμα που όλοι συνειδητοποιούμε και αναγνωρίζουμε πως πρέπει να βρούμε τρόπους να βελτιώσουμε”. Η γκαλερί (White Cube) θα ανακοινώσει τις επερχόμενες ατομικές εκθέσεις τεσσάρων γυναικών καλλιτεχνών και μια ομαδική έκθεση 30 γυναικών σουρεαλιστών.
Κάπου αλλού, οι Hauser και Wirth επέλεξαν να ανοίξουν τη νέα τους γκαλερί στο Λος Άντζελες πέρυσι με μια έκθεση αφηρημένης γλυπτικής από γυναίκες, ενώ η γκαλερί Lisson άνοιξε την πρώτη γκαλερί της Νέας Υόρκης τον Μάιο με την έκθεση της Κουβανής καλλιτέχνη Carmen Herrera, της οποίας το έργο για χρόνια βρισκόταν στην αφάνεια. “Η Carmen είναι το τέλειο παράδειγμα ενός καλλιτέχνη που ήταν μέρος αυτού του κινήματος αφηρημένης τέχνης, μαζί με τους Ellsworth Kelly και Barnett Newman, αλλά παραβλέφθηκε εντελώς”, λέει ο Gifford-Mead. “Έτσι, η ευκαιρία να συνεργαστούμε μαζί της, ειδικά ενώ είναι ακόμα ζωντανή, και να διορθώσουμε μερικά από αυτά τα λάθη, ήταν πολύ καλή για εμάς”.
Το 2017, λίγο πάνω από τους μισούς καλλιτέχνες που παρουσιάζει η Lisson θα είναι γυναίκες. «Γνωρίζαμε ότι η ανισότητα ήταν εκεί – απλά δεν ξέραμε ότι ήταν τόσο άκαμπτη. Μέσα στην γκαλερί τον τελευταίο χρόνο, είναι κάτι που έχουμε λάβει υπόψη και κάτι που δουλεύουμε σκληρά για να διορθώσουμε σωστά και γρήγορα. “
Οι μεγάλοι οίκοι δημοπρασιών, εξίσου σημαντικοί με τις εμπορικές γκαλερί από άποψη επιρροής, φαίνεται επίσης να καταβάλλουν προσπάθειες. Αυτόν τον μήνα, η Sotheby’s θ’ ανοίξει μια κοινή έκθεση με τις Louise Bourgeois και Yayoi Kusama, δύο γυναίκες καλλιτέχνες του 20ου αιώνα, των οποίων τα έργα διεκδικούν εκατομμύρια σε πλειστηριασμό, καθιστώντας τες εξαίρεση στον τομέα τους.
Για τις λίγες γκαλερί που εδώ και χρόνια έχουν αγωνιστεί με πάθος για τις γυναίκες καλλιτέχνες, το γεγονός ότι ο κόσμος της τέχνης αρχίζει να συμβαδίζει θα είναι ανακούφιση. Για παράδειγμα, η Jane Hamlyn, η οποία διευθύνει την Frith Street Gallery, πέρασε δεκαετίες στηρίζοντας αδιάκοπα σπουδαίες καλλιτέχνες όπως η Marlene Dumas, η Cornelia Parker και η Fiona Banner.
Πόσο γρήγορα θα έρθει μια μη αναστρέψιμη αλλαγή είναι δύσκολο να προβλεφθεί. Οι δημόσιες γκαλερί του Ηνωμένου Βασιλείου αντιμετωπίζουν δυσχερείς οικονομικές συνθήκες και η αυξανόμενη εξάρτηση από την ιδιωτική και εμπορική χρηματοδότηση θα μπορούσε να προμηνύει πως η ισότητα των φύλων θα είναι χαμηλότερης προτεραιότητας στο μέλλον. Η συζήτηση συνεχίζει επίσης να γυρνά γύρω από το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να επιστρέψουμε και να γεμίσουμε τα κενά στις ιστορικές συλλογές μας που σήμερα στερούνται γυναικών – μπορούν οι γυναίκες καλλιτέχνες να «επανατοποθετηθούν» στην ιστορία της τέχνης;
Προς το παρόν, όμως, οι πραγματικές, βαθιές αλλαγές συμβαίνουν όχι στα μεγάλα παγκόσμια ιδρύματα αλλά στις μικρότερες ανεξάρτητες και εμπορικές γκαλερί. Εδώ μια νέα γενιά γυναικών καλλιτεχνών – πολλές από τις οποίες εργάζονται πάνω στα media, το βίντεο και την εικόνα, αντικείμενα που είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσει η παραδοσιακή “φυσική” αγορά τέχνης – επιτέλους βρίσκει μια πλατφόρμα που δεν τις θεωρεί επικίνδυνη επένδυση.
Hannah Ellis-Petersen
Πηγή: Medialibre από The Guardian
