Πόσο γρήγορα έρχονται τα πάνω κάτω στο διεθνές σκηνικό επί ημερών του 47ου Αμερικανού προέδρου… Στις 28 Φεβρουρίου, ο Ντόναλντ Τραμπ και ο αντιπρόεδρός του, Τζέι Ντι Βανς, έδιωχναν κακήν κακώς τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι από τον Λευκό Οίκο, αφού τον είχαν τραμπουκίσει μπροστά στις κάμερες, αποκαλώντας τον αχάριστο, αγενή και τυχοδιώκτη που ρισκάρει Γ΄ παγκόσμιο πόλεμο. Αμέσως μετά διέκοψαν τη ροή αμερικανικών όπλων και πληροφοριών προς το Κίεβο. Μόλις 11 ημέρες αργότερα, όμως, Αμερικανοί και Ουκρανοί συνομολόγησαν στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας κοινή πρόταση για εκεχειρία ενός μήνα και εκκίνηση ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. «Το μπαλάκι είναι τώρα στην πλευρά της Μόσχας», δήλωσε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο, ενώ η βοήθεια στην Ουκρανία αποκαταστάθηκε, χωρίς μάλιστα ο Ζελένσκι να έχει υπογράψει ακόμη την περιλάλητη συμφωνία για τα ορυκτά.
O Βλαντιμίρ Πούτιν δεν είναι από τους ανθρώπους που υπακούουν στη λογική του «take it or leave it», ούτε συνηθίζει να παίρνει βιαστικές αποφάσεις υπό πίεση. Προτού ακόμη υποδεχθεί στο Κρεμλίνο τον ειδικό απεσταλμένο του Τραμπ, Στιβ Γουίτκοφ, φρόντισε να πετάξει το μπαλάκι πίσω στην Ουάσιγκτον. Η ιδέα του Τραμπ για εκεχειρία είναι πολύ καλή, είπε ο Ρώσος πρόεδρος, σπεύδοντας να προσθέσει κάμποσα «αλλά», που μετέτρεπαν το «κατ’ αρχήν ναι» σε «στην πράξη όχι». Μια προσπάθεια να κερδηθεί χρόνος ώστε να ολοκληρωθεί ο εξοστρακισμός των Ουκρανών από τα εδάφη που κατέλαβαν τον Αύγουστο στη ρωσική περιφέρεια του Κουρσκ. Αλλωστε, μόνον αφελείς θα πίστευαν ότι ο Πούτιν θα καθόταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων αφήνοντας στο Κίεβο ένα χαρτί τέτοιας ανταλλακτικής αξίας.
Κέρδος ο Τραμπ
Σύμφωνα με τον Ρώσο πολιτικό αναλυτή Ιλία Γκερασίμοφ, ο Πούτιν «δεν αποκλείεται τελικά να αποδεχθεί μια εκεχειρία που θα ήταν από τακτική άποψη δυσμενής, αλλά από στρατηγική ευνοϊκή» για τη χώρα του. Από την πλευρά της στρατιωτικής τακτικής, οι Ρώσοι δεν έχουν κανένα λόγο αυτή τη στιγμή να σιγήσουν τα όπλα, καθώς ο στρατός τους κερδίζει, έστω και με μεγάλο κόστος, έδαφος – χώρια που η άνοιξη θα κάνει σε λίγο το πεδίο ευνοϊκότερο για επιθετικές επιχειρήσεις. Αλλά από τη σκοπιά της πολιτικής στρατηγικής, τα όποια εδαφικά κέρδη (και δεν είναι τα εδάφη που λείπουν στη Ρωσία) ωχριούν μπροστά στο μεγάλο κέρδος να διατηρήσει μια καλή σχέση με τον Τραμπ, βάζοντας τεράστια σφήνα στην καρδιά της ευρωατλαντικής συμμαχίας.
Ο Πούτιν βέβαια δεν θα ήθελε να βρεθεί στη θέση του Γκορμπατσόφ, ο οποίος αφέθηκε στην καλή πίστη της Ουάσιγκτον αναφορικά με τις αόριστες υποσχέσεις του πατρός Μπους για μη επέκταση του ΝΑΤΟ. Η αναφορά του στην ανάγκη να αντιμετωπιστούν «οι θεμελιώδεις αιτίες της σύγκρουσης» παραπέμπουν στις πάγιες αξιώσεις σχετικά με τη στρατιωτική ουδετερότητα της Ουκρανίας και τη συρρίκνωση του στρατού της, την απόσυρση δυνάμεων του ΝΑΤΟ από τα ρωσικά σύνορα και τη διεξαγωγή εκλογών για την αντικατάσταση του Ζελένσκι. Θα ήταν ειρωνεία της Ιστορίας, αλλά όχι απίθανο, οι δυτικοί που πανηγύρισαν την ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ να αποδεχθούν τη φινλανδοποίηση της Ουκρανίας.
Χάος
Υπάρχει ωστόσο ένας άλλος παράγοντας που καθιστά περισσότερο δυσεπίλυτο το δίλημμα του Ρώσου προέδρου: η έλλειψη προβλεψιμότητας στις αντιδράσεις του Αμερικανού ομολόγου του. Από τον Παναμά μέχρι τη Γάζα και από τη θέση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ μέχρι τις σχέσεις τους με την Κίνα, ο Τραμπ άλλα λέει το πρωί, άλλα το μεσημέρι και άλλα το βράδυ. Αυτές οι χαοτικές μεταστροφές δεν μπορούν να αποδοθούν μόνο στον «άστατο» χαρακτήρα του ή στη σκόπιμη αντιγραφή της «τακτικής του τρελού προέδρου» που δοκίμασε ο Ρίτσαρντ Νίξον για να εκβιάσει τους αντιπάλους του στον Ψυχρό Πόλεμο. Περισσότερο απηχούν τον εσωτερικό διχασμό του ρεπουμπλικανικού κατεστημένου για τα όρια και τον διεθνή ρόλο μιας υπερδύναμης σε αποδρομή.
Τα διαφορετικά δόγματα στην αυλή του Τραμπ
Αν εξετάσει κανείς τους ανθρώπους-κλειδιά της διοίκησης Τραμπ στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής, της άμυνας και της κατασκοπείας, θα διαπιστώσει την ασταθή συνύπαρξη δύο πολύ διαφορετικών ρευμάτων. Από τη μία έχουμε τυπικά «γεράκια», ρεϊγκανικής κοπής, όπως ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας Μάικ Γουόλτς – κατά σύμπτωση (;) τους δύο ανθρώπους που έκλεισαν τη συμφωνία της Τζέντας με τους Ουκρανούς. Γόνος Κουβανέζων μεταναστών ο πρώτος, υποστήριξε σθεναρά τους πολέμους στο Ιράκ, το 2003, και στη Λιβύη, το 2011, ενώ κράτησε πολύ σκληρή γραμμή εναντίον του Πούτιν και των φίλα προσκείμενων προς τη Ρωσία αριστερών κυβερνήσεων στη Λατινική Αμερική. Αξιωματικός των τεθωρακισμένων και των ειδικών δυνάμεων ο Γουόλτς, χρημάτισε βοηθός του νεοσυντηρητικού υπουργού Αμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ.
Σε διαφορετικό μήκος κύματος συντονίζονται οι εκπρόσωποι της τραμπικής MAGA. Σάρκα από τη σάρκα των ελίτ, ο υπουργός Αμυνας Πιτ Χέγκσεθ (σπούδασε στο Πρίνστον και στο Χάρβαρντ προτού υπηρετήσει σε Ιράκ και Αφγανιστάν, για να εξελιχθεί σε τηλεοπτικό αστέρα) ταυτίζεται με τον αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς στη λογική ότι η κύρια απειλή για τις ΗΠΑ δεν βρίσκεται στη Ρωσία ή την Κίνα, αλλά στον «εσωτερικό εχθρό». Στο βιβλίο του «Αμερικανική σταυροφορία», που κυκλοφόρησε το 2020, έγραψε ότι «οι αριστεροί περικυκλώνουν τους Αμερικανούς πατριώτες για να σκοτώσουν τους ιδρυτές μας, τη σημαία μας, τον καπιταλισμό» και προέβλεψε ότι αν νικούσαν στις επόμενες εκλογές οι Δημοκρατικοί, θα προκαλούνταν εμφύλιος πόλεμος. Στο πρώτο του ταξίδι στις Βρυξέλλες, πριν από ένα μήνα, προειδοποίησε τους Ευρωπαίους ότι η δική τους άμυνα δεν αποτελεί πλέον βασική προτεραιότητα της Αμερικής, η οποία είναι υποχρεωμένη να στραφεί στον Ινδοειρηνικό λόγω Κίνας.
Στην ίδια λογική της αμερικανικής αναδίπλωσης κινείται ο Ελμπριτζ Κόλμπι, που προορίζεται για υφυπουργός Αμυνας. Απόφοιτος του Χάρβαρντ και του Γέιλ, εγγονός ενός πρώην διοικητή της CIA και θρύλου της αμερικανικής κατασκοπείας, ο Κόλμπι συμμερίζεται τη βασική ιδέα του ιστορικού Πολ Κένεντι στο σημαντικό έργο του «Ανοδος και πτώση των Μεγάλων Δυνάμεων»: ότι η «ιμπεριαλιστική υπερεπέκταση», πέρα από τα όρια των οικονομικών της δυνατοτήτων, απειλεί να έχει και για την Αμερική τις μοιραίες συνέπειες που είχε για τη Ρωμαϊκή ή τη Βρετανική Αυτοκρατορία, επομένως η αναδίπλωση από την Ουκρανία, την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή είναι αναγκαία. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η γενική διευθύντρια των μυστικών υπηρεσιών Τούλσι Γκάμπαρντ, η οποία προέρχεται από τους Δημοκρατικούς, ενώ είχε ασκήσει αυστηρή κριτική στις προσπάθειες διαδοχικών κυβερνήσεων να ανατρέψουν τον Ασαντ στη Συρία και να εντάξουν στο ΝΑΤΟ την Ουκρανία.
Οσο για τον ίδιο τον Τραμπ, τα πολιτικά του ένστικτα τον φέρνουν κοντά στους θιασώτες της αναδίπλωσης, αλλά η εμμονή του να εμφανίζεται ότι επιβάλλει πάντα τις δικές του επιλογές από θέση ισχύος τον αφήνει ευάλωτο στη ρυμούλκηση από όσους θα τον ήθελαν να μετατοπίζεται στη ρεϊγκανική γραμμή «Η αυτοκρατορία αντεπιτίθεται». Με αυτά τα δεδομένα, το μόνο που μπορούμε να προβλέψουμε με σιγουριά για την Αμερική, την Ουκρανία και την Ευρώπη το επόμενο διάστημα είναι ότι δεν θα πλήξουμε.
