Ο Ρώσος πρόεδρος έδειξε µε τη σύνοδο των BRICS ότι δεν είναι αποµονωµένος. Μπορεί όµως να αντικαταστήσει τη σχέση του µε τη ∆ύση ο προσανατολισµός του σε ένα χώρο όπου δεσπόζει η Κίνα;
Το γνωστό κλισέ που θέλει µία φωτογραφία να αξίζει όσο χίλιες λέξεις βρήκε άλλη µία επιβεβαίωση την περασµένη Τετάρτη στο Καζάν, στις όχθες του Βόλγα: οι ηγέτες της Ρωσίας Βλαντιµίρ Πούτιν, της Κίνας Σι Τζινπίνγκ και της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι σφίγγουν τα χέρια και χαµογελούν µπροστά στις κάµερες, οµνύοντας από κοινού σε συνεργασία για µια νέα, «δίκαιη διεθνή τάξη». Οι επικεφαλής των τριών γιγάντων της Ευρασίας ήταν ανάµεσα στους εκπροσώπους 36 χωρών που εκπροσωπήθηκαν στην τριήµερη σύνοδο κορυφής της οµάδας BRICS, όπου έδωσε το «παρών» και ο γενικός γραµµατέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες. Πικρό ποτήρι για το Κίεβο και τους ∆υτικούς συµµάχους του, που είδαν να διαψεύδεται η εικόνα ενός αποµονωµένου Πούτιν, παρία της διεθνούς κοινότητας.
Ο εξοστρακισµός της Ρωσίας από τη ∆ύση ύστερα από την εισβολή στην Ουκρανία οδήγησε τον πρόεδρό της σε µια µεγάλη στροφή προς την Ανατολή και τον Παγκόσµιο Νότο. Σήµερα, το 80% των ρωσικών υδρογονανθράκων κατευθύνεται προς Κίνα και Ινδία. Στη σύνοδο του Καζάν συζητήθηκε η δηµιουργία συστήµατος διεθνών τραπεζικών συναλλαγών, εναλλακτικού έναντι του SWIFT, από το οποίο έχει εξοβελιστεί η Ρωσία, ώστε να διευκολυνθεί η παράκαµψη των κυρώσεων. Eχοντας διευρυνθεί από τα πέντε αρχικά µέλη της (Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Βραζιλία, Νότια Αφρική) µε άλλα τέσσερα στην αρχή της χρονιάς (Αίγυπτος, Ιράν, Εµιράτα, Αιθιοπία), οι BRICS αντιπροσωπεύουν το 43% του παγκόσµιου πληθυσµού και το 35% του παγκόσµιου ΑΕΠ (µε όρους αγοραστικής δύναµης), ξεπερνώντας το G7. Oλα αυτά προσέφεραν επιχειρήµατα στον Βλαντιµίρ Πούτιν, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι το βέλος του χρόνου στρέφεται προς την αποδυνάµωση της δυτικής ηγεµονίας και την άνοδο των BRICS. Η παρουσία στο Καζάν του Ταγίπ Ερντογάν, ηγέτη µιας χώρας-µέλους του ΝΑΤΟ που υπέβαλε αίτηµα να ενταχθεί στην οµάδα BRICS, ήταν άλλος ένας σηµαντικός λόγος ικανοποίησης για το Κρεµλίνο.
Ωστόσο, ένα ακρωνύµιο δεν σηµαίνει πάντα γεωπολιτική συµµαχία. Το G7 εκπροσωπεί χώρες µε το ίδιο κοινωνικό σύστηµα, παρόµοιες πολιτικές δοµές και ισχυρές στρατιωτικές συµµαχίες υπό την αδιαµφισβήτητη ηγεσία των ΗΠΑ. Αντίθετα, οι BRICS αποτελούν µια χαλαρή λέσχη κρατών που χωρίζονται από σοβαρές αντιθέσεις: Αίγυπτος – Αιθιοπία, Εµιράτα – Ιράν και Κίνα – Ινδία δεν είναι οι καλύτεροι φίλοι του κόσµου. Αν η Ρωσία και σε µικρότερο βαθµό η Κίνα θα ήθελαν οι BRICS να στρέφονται εναντίον των ΗΠΑ, άλλα ισχυρά µέλη της οµάδας, όπως η Βραζιλία, η Νότια Αφρική και η Ινδία, δεν είναι καθόλου πρόθυµες να ακολουθήσουν, επιµένοντας σε µια γραµµή ενεργητικά αδέσµευτης εξωτερικής πολιτικής. Μάλιστα η Ινδία συµµετέχει, µαζί µε τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Αυστραλία, στην QUAD, η οποία δηµιουργήθηκε µε ξεκάθαρα αντικινεζική αιχµή. Αλλά και στο οικονοµικό πεδίο, οι δεσµοί µεταξύ των BRICS παραµένουν χαλαροί.
Για σχεδόν τρεισήµισι αιώνες η Ρωσία είχε συνδέσει τις πιο δυναµικές εποχές της µε το άνοιγµα προς τη ∆ύση. Η αρχή έγινε µε τον πρώτο της αυτοκράτορα, τον Μεγάλο Πέτρο, που εµπνεύστηκε από τον ∆ιαφωτισµό, εισήγαγε στη Ρωσία την επιστήµη και την τεχνολογία των πιο προχωρηµένων χωρών, και µετέφερε την πρωτεύουσα στη νέα πόλη που πήρε το όνοµά του, την Πετρούπολη, παράθυρο της αχανούς ευρασιατικής χώρας προς τη ∆ύση. Τον ίδιο δρόµο ακολούθησε η Μεγάλη Αικατερίνη, θαυµάστρια του Βολταίρου, µε τον οποίο αλληλογραφούσε επί 15 χρόνια. Επί των ηµερών της άνθησε η ρωσική Αναγέννηση και η αυτοκρατορία κέρδισε µια θέση στη λέσχη των ευρωπαϊκών Μεγάλων ∆υνάµεων. Eναν αιώνα αργότερα, το κόµµα του Λένιν είχε για µεγάλο διάστηµα πρότυπο τη γερµανική σοσιαλδηµοκρατία, υιοθέτησε την ιδεολογία δύο Γερµανών, του Μαρξ και του Eνγκελς, ενώ στην Κοµµουνιστική ∆ιεθνή που δηµιούργησαν οι µπολσεβίκοι βασική γλώσσα επικοινωνίας ήταν τα γερµανικά. Για ειρωνεία της τύχης, ένας ηγέτης που γεννήθηκε και ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα στην πόλη του Μεγάλου Πέτρου και του Λένιν, ο Βλαντιµίρ Πούτιν, εµφανίζεται σήµερα έτοιµος να κλείσει αυτόν τον µεγάλο ιστορικό κύκλο.
Η θεαµατική στροφή δεν προέρχεται από κάποια ιδεολογική µετατόπιση του πραγµατιστή Πούτιν προς το ρεύµα των «ευρασιανιστών». Hταν µόνο η αναγκαστική επιλογή του λόγω του πολέµου στην Ουκρανία. Υποθέτουµε ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας δεν αισθάνεται άνετα µε την ιδέα να µετατραπεί η χώρα του, από τον υπ’ αριθµόν ένα ενεργειακό προµηθευτή της Ευρώπης, σε ελάσσονα εταίρο της Κίνας, η οποία από µόνη της αντιπροσωπεύει το 60% του ΑΕΠ των BRICS. Πιθανότατα υπολογίζει ότι θα εξισορροπήσει τη συντριπτική οικονοµική υπεροχή της Κίνας µε τη στρατιωτική υπεροπλία της Ρωσίας και µε το µεγάλο διπλωµατικό της κεφάλαιο στον Παγκόσµιο Νότο, κληρονοµιά από την ενεργητική στήριξη της ΕΣΣ∆ στα κινήµατα εθνικής απελευθέρωσης του Τρίτου Κόσµου. Iσως µάλιστα να ελπίζει ακόµη ότι θα υπάρξει µια κάποια επαναπροσέγγιση µε ευρωπαϊκές χώρες, πρωτίστως µε τη Γερµανία, όταν κάποια στιγµή θα τελειώσει ο πόλεµος.
Ουδείς µπορεί να προεξοφλήσει πότε και πώς θα έρθει αυτή η στιγµή, πάντως οι εξελίξεις στα πεδία των µαχών διαγράφονται δυσοίωνες για το Κίεβο. Η προώθηση του ρωσικού στρατού στο ανατολικό µέτωπο του Ντονµπάς επιταχύνεται, ενώ ο αντιπερισπασµός των Ουκρανών στο Κουρσκ φαίνεται ότι βαίνει προς αποτυχία. Ο στρατός του Βολοντίµιρ Ζελένσκι αντιµετωπίζει τεράστιο πρόβληµα εφεδρειών καθώς, σύµφωνα µε τα επίσηµα στοιχεία της γενικής εισαγγελίας που διέρρευσαν στον Τύπο, περίπου 80.000 στρατιώτες έχουν λιποτακτήσει, ενώ ο πληθυσµός της Ουκρανίας µειώθηκε κατά 10 εκατοµµύρια, δηλαδή κατά το ένα τέταρτο, από την έναρξη του πολέµου. Το «Σχέδιο Νίκης» του Ουκρανού προέδρου συνάντησε την ψυχρή υποδοχή των Τζο Μπάιντεν και Ολαφ Σολτς, οι οποίοι δεν δέχονται για την ώρα την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, ούτε δίνουν το πράσινο φως για πλήγµατα σε µεγάλο βάθος της ρωσικής επικράτειας. Τούτων δοθέντων, η πίεση προς τον Ζελένσκι για κάποιου είδους συνδιαλλαγή µε τον Πούτιν εντείνεται.
∆ιάσκεψη για την Ουκρανία
Πρόσφατο ρεπορτάζ της γαλλικής εφηµερίδας Le Figaro ανέφερε ότι στα διπλωµατικά παρασκήνια ετοιµάζεται ειρηνευτική διάσκεψη για το Ουκρανικό µε τη συµµετοχή της Ρωσίας, η οποία προβλέπεται να διεξαχθεί στο Αµπου Ντάµπι µετά τις αµερικανικές εκλογές της 5ης Νοεµβρίου. Υπάρχουν πληροφορίες ότι το θέµα συζητήθηκε στο δείπνο που παρέθεσε ο Βλαντιµίρ Πούτιν στον πρόεδρο των Εµιράτων, σεΐχη Μοχάµεντ µπιν Σαγέντ αλ Ναχιάν, παραµονές της συνόδου κορυφής των BRICS. Ολα δείχνουν ότι η ώρα ενός επώδυνου συµβιβασµού, που θα αφήσει πολλά ζητήµατα ανοιχτά τόσο για την Ουκρανία όσο και για τις σχέσεις Ρωσίας – ∆ύσης, πλησιάζει.
Πέτρος Παπακωνσταντίνου
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
