Όταν ο Τζον Στάινμπεκ έγραφε τα Σταφύλια της οργής, αποτύπωνε με ρεαλισμό την ακραία φτώχεια και την άγρια πείνα στην Αμερική του μεσοπολέμου και την απελπισμένη εσωτερική μετανάστευση προς την ηλιόλουστη Καλιφόρνια και τους πορτοκαλεώνες της. Η καθεστηκυία τάξη της εποχής δεν το άντεξε, το βιβλίο πέρασε ένα σωρό αποκλεισμούς και περιπέτειες.
Στις μέρες μας, οι δημοσιεύσεις για τη μεγαλύτερη επισιτιστική κρίση που εμφανίστηκε στις ΗΠΑ εδώ και μισό αιώνα αφθονούν – δεν φαίνεται να ταράζουν κανέναν ιδιαιτέρως. Άρνηση ή παθητική αποδοχή; Τί είναι άραγε χειρότερο…
Το 2020, μεσούσης πανδημίας, 14 εκατομμύρια νοικοκυριά (10,5% του γενικού πληθυσμού των ΗΠΑ) δεν σιτίζονταν επαρκώς. Τον Ιούνιο του 2022, το κατώφλι του υποσιτισμού έφτασαν 24 εκατομμύρια νοικοκυριά, από τα οποία τα 11 με ανήλικα παιδιά. Οι άνθρωποι δηλώνουν πως δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν γεύματα για όλη την εβδομάδα.
Οι δυσκολίες στην τροφοδοσία λόγω της πανδημίας έχουν πλέον εκλείψει, τη θέση τους πήραν η ανεξέλεγκτη αύξηση των τιμών των αγαθών, η μεγαλύτερη των τελευταίων 40 χρόνων. Τα πανάκριβα καύσιμα είναι μόνο μία από τις αιτίες αυτής της κατάστασης.
Η πείνα θερίζει πρώτα τους ήδη ευάλωτους: μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα παιδιά, αφροαμερικανούς, γυναίκες, μόνους ηλικιωμένους, άτομα με αναπηρία, αυτόχθονες, θύματα έμφυλων διακρίσεων, αυτούς που μετά βδελυγμίας οι Ρεπουμπλικανοί αποκαλούν βαρίδια για τη χώρα. Επτά εκατομμύρια σπιτικά είναι δικαιούχοι της βοήθειας SNAP (Πρόγραμμα Βοήθειας Συμπληρωματικής Θρέψης) χωρίς να λύνουν το πρόβλημα τους, ενώ επιπλέον 27 εκατομμύρια παιδιά εντάχθηκαν στο σύστημα προστασίας ARP (American Rescue Plan).
Λιμοκτονώντας ανάμεσα σε βουνά φαγητού
Στις χώρες του Τρίτου Κόσμου ο λιμός συνδέεται με την πλήρη έλλειψη τροφίμων για πολύ μεγάλο μέρος του γενικού πληθυσμού και πλήττει ολόκληρες κοινότητες ή και χώρες συνολικά. Στις ΗΠΑ οι άνθρωποι πεινούν εν μέσω υπεραφθονίας τροφίμων, διατροφικών διαταραχών και εξαρτήσεων, βομβαρδισμού διατροφικών τάσεων κάθε είδους. Επειδή δεν είναι τα τρόφιμα που λείπουν, αλλά τα χρήματα για να αγοραστούν. Όλο και περισσότεροι Αμερικανοί αναπτύσσουν καρδιαγγειακά και μεταβολικά νοσήματα, διαβήτη, σοβαρή παχυσαρκία, κατάθλιψη, πολλαπλά προβλήματα ψυχοσωματικής ανάπτυξης επειδή συντηρούνται αποκλειστικά με διατροφικά άχρηστα τρόφιμα που είναι όμως τα φθηνότερα, βρίσκονται παντού, είναι έτοιμα προς κατανάλωση χωρίς τα επιπλέον έξοδα μαγειρέματος και γεμίζουν το στομάχι που διαμαρτύρεται. Οι ομοσπονδιακές αρχές Υγείας προειδοποιούν για τον κίνδυνο, το ίδιο και τα think tanks των οικονομικών κύκλων: Η πείνα και η δυσθρεψία καταστρέφει το εργατικό δυναμικό της χώρας, υπονομεύοντας την οικονομία.
Η διακυβέρνηση Τραμπ άφησε βαρύ αποτύπωμα και στα προγράμματα επισιτιστικής βοήθειας, με περικοπές κατά 30% (180 δισ. δολάρια) για το SNAP. Στους δικαιούχους αναλογούν 1,40 δολάρια ανά γεύμα, ενώ η συρρίκνωση του αναιμικού δικτύου κοινωνικής πρόνοιας και η πολύπλοκη γραφειοκρατία εμποδίζουν την ισότιμη πρόσβαση.
Ο αμερικανικός εφιάλτης της μεσαίας τάξης
Αμόρφωτοι, αποτυχημένοι και παραβατικοί είναι οι πελάτες των κοινωνικών υπηρεσιών κατά τη ρητορική των πάσης φύσεως συντηρητικών και φιλορατσιστικών ομάδων που κατακλύζουν τις επαρχιακές κυρίως πολιτείες των ΗΠΑ. Μόνο που στα εκκλησιαστικά, κοινοτικά ή αυτοοργανωμένα συσσίτια των ΜΚΟ εμφανίζονται όλο και συχνότερα, όλο και περισσότεροι εκπρόσωποι της μεσαίας τάξης, θύματα του καλπάζοντος πληθωρισμού, της έκρηξης στην αγορά στέγης, των τιμών ενέργειας και της αγοράς τροφίμων. Δίπλα στο εργατικό δυναμικό που παλεύει με ισχνούς μισθούς, ατέλειωτα ωράρια, εξώσεις, κατασχέσεις και λογαριασμούς νοσοκομείων και κολεγίων, οι μέχρι πρότινος νοικοκύρηδες αναγκάζονται τώρα να προστρέξουν σε δομές που συχνά απαξίωναν για να βάλουν φαγητό στο τραπέζι. Σε μια χώρα που η επιτυχία εκλαμβάνεται ως προϊόν σκληρής ατομικής προσπάθειας και η αποτυχία ισούται με ανικανότητα, ο μέσος πολίτης φορτώνεται αυτομάτως τη φτώχεια του ως στίγμα μέγιστης ενοχής. Η έλλειψη τροφής συναγωνίζεται τα προπατορικά αμαρτήματα.
Για να μειώσουμε την πείνα, να μειώσουμε τη φτώχεια
Από την αρχή της χρονιάς, ο Λευκός Οίκος εξήγγειλε πανεθνική συνδιάσκεψη για την πείνα, την υγεία και τη διατροφή. Τα συμπεράσματα ήταν απολύτως αναμενόμενα.
Μείωση της πείνας χωρίς αντιμετώπιση της φτώχειας δεν νοείται, επομένως είναι μονόδρομος οι ριζικές πολιτικές επιλογές που συνδέουν άρρηκτα την τροφή, την υγεία, την ευζωία και την οικονομική ασφάλεια για όλους, όπως η αύξηση του κατώτατου μισθού και η σαφής βελτίωση της αγοράς εργασίας και της κοινωνικής πολιτικής. Επιβάλλεται ωστόσο η άμεση χάραξη πολιτικών για την πρόσβαση σε καλή και φτηνή τροφή και στα δίκτυα διανομής, η αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής και η βιωσιμότητα των μεθόδων αγροτικής παραγωγής.
Παρά τη ρητορική καλών προθέσεων, οι Δημοκρατικοί απέτυχαν να περάσουν το ύψους 1,75 τρισ. δολαρίων πρόγραμμα Μπάιντεν άμεσης κοινωνικής στήριξης, ενώ σκληρή αναμένεται η μάχη για την επικύρωση του Farm Bill, κονδυλίου στήριξης των μικρών αγροτικών μονάδων απέναντι στην παντοδυναμία των 4 εταιρειών που ελέγχουν το 85% της κτηνοτροφίας στη χώρα και είναι υπεύθυνες για το 15% των ατμοσφαιρικών ρύπων ετησίως και των 6 εταιρειών που λυμαίνονται την αγορά σπόρων, λιπασμάτων, αντιπαρασιτικών και ζιζανιοκτόνων, εξαφανίζοντας τους τοπικούς παραγωγούς.
Εικόνα ανάγλυφη του δράματος: οι Ζώνες Διατροφικής Ερήμου. Οικιστικές περιοχές στη μέση του πουθενά χωρίς κανενός είδους αγορά τροφίμων, κατοικημένες από αυτόχθονες Αμερικανούς και αγροτικά νοικοκυριά υπό κατάρρευση, λόγω της εξάπλωσης των μεγάλων αλυσίδων παραγωγής και διάθεσης αγαθών.
Φιλόδοξα σχέδια παρουσιάζονται για συνεργατικές δράσεις κυβέρνησης, ιδιωτών, εκκλησίας, ΜΚΟ, σχολείων, τοπικών κοινοτήτων για την αντιμετώπιση του υποσιτισμού. Οικονομική στήριξη των μικρών αγροτικών εκμεταλλεύσεων και καταστημάτων λιανικής, κοινοτικοί λαχανόκηποι, αγροτοδιατροφικά δίκτυα, τράπεζες τροφίμων, επέκταση των δελτίων σίτισης στις τοπικές αγορές, προγράμματα σχολικών γευμάτων. Ο κόσμος κρατάει μικρό καλάθι.
Το αμερικανικό όνειρο έγινε ήδη εφιάλτης κι αυτή τη φορά οι φτωχοί και πεινασμένοι δεν έχουν πουθενά αλλού να πάνε.
Όλγα Αθανίτη
