Οι κοινωνικές διαστάσεις της κλιματικής κρίσης

Όμως, η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο μια περιβαλλοντική διαταραχή, είναι ένας πολλαπλασιαστής υφιστάμενων κρίσεων, μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την κοινωνία.

Και αυτό γιατί είναι απόλυτα συνυφασμένη με κοινωνικές ανισότητες, αποκλεισμούς και περιθωριοποίηση, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε τοπικό επίπεδο. Απειλούνται οι υπο-ανάπτυξη χώρες του Παγκόσμιου Νότου, της νότια Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, αλλά απειλούνται και οι μη-προνομιακές τάξεις και κατηγορίες πολιτών των προηγμένων κοινωνιών. Για παράδειγμα, οι αυτόχθονες της Αμερικής υποφέρουν περισσότερο από τους πλούσιους της Ινδίας. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τις γυναίκες, τους νέους και τα παιδιά, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, τους ηλικιωμένους, τους χρόνια ασθενείς, τους πρόσφυγες.

Διακυβεύονται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στην εργασία, στην υγεία, στην τροφή, στο πόσιμο νερό, στην κατοικία, στην κοινωνική ηρεμία και ασφάλεια, ακόμα και στη ζωή για μεγάλες μερίδες του πληθυσμού, αλλά και ίσως το πιο παραγνωρισμένο δικαίωμα, αυτό των επόμενων γενεών να κληρονομήσουν ένα βιώσιμο πλανήτη.

Πιο συγκεκριμένα, οι μεγάλες ανακατατάξεις της χλωρίδας και της πανίδας που συνοδεύουν τη μεταβολή πολλών κλιματικών δεικτών, θα οδηγήσουν σε εκτεταμένες ελλείψεις νερού και, επομένως, στη μείωση της αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής, της ποιότητας, της διαθεσιμότητας και πρόσβασης σε τροφή και συνεπώς στον υποσιτισμό και τον λιμό, αλλά και στη διάδοση ασθενειών, σε προσφυγοποίηση και φυσικά σε κοινωνική βία και καταστροφές ακόμα και σε πολέμους.

Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας, το 34% των θέσεων εργασίας στις χώρες της G20 στην αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, στη βιομηχανία, στον τουρισμό, στις κατασκευές κλπ βασίζονται στα οικοσυστήματα και απειλούνται από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, όπως και την έλλειψη νερού και τροφής. Σε παγκόσμιο επίπεδο, μεταξύ 2000 και 2015, θεωρείται ότι χάθηκαν 23 εκατομμύρια εργατοώρες ετησίως εξαιτίας ακραίων φαινομένων, κυρίως σε χώρες όπως η Κίνα, η Βραζιλία και η Ινδία. Ανάμεσα στις ομάδες εργαζομένων που επηρεάζονται περισσότερο, είναι οι γυναίκες και ο νέοι, γιατί παραδοσιακά έχουν μικρότερη πρόσβαση σε καλές θέσεις εργασίας, με χρηματική και εργασιακή ασφάλεια. Η κλιματική κρίση είναι σαφέστατα σεξιστική –οι γυναίκες έχουν κατά 16% μικρότερο αποτύπωμα άνθρακα από τους άνδρες, αλλά αντιμετωπίζουν πιο έντονα τις επιπτώσεις της. Το 80% των κλιματικών προσφύγων, των κλιματικών αστέγων και θυμάτων δια-φυλετικής βίας είναι γυναίκες. Αντίστοιχα, και οι νέοι και οι κοινωνικές μειονότητες είναι πάντα οι πρώτοι που θα δεχθούν τις επιπτώσεις της κρίσης, τους χαμηλότερους μισθούς, τα ελαστικά ωράρια και εργασιακές συμβάσεις, την ανεργία.

Όπως και στην πανδημία του κορονοϊού, έτσι και στην κλιματική κρίση, οι ηλικιωμένοι και οι ασθενείς και τα άτομα με ειδικές ανάγκες θα αντιμετωπίσουν δυσανάλογα μεγάλες δυσκολίες, κυρίως λόγω των αυξημένων αναγκών τους και του περιορισμού κινητικότητάς τους. Για παράδειγμα, οι μισοί νεκροί από τους τυφώνες Κατρίνα και Σάντυ στις ΗΠΑ, αλλά και τους μεγάλους καύσωνες της Γαλλίας το 2003, ήταν άτομα άνω των 75 χρόνων. Οι καύσωνες, η μόλυνση του αέρα και του νερού λόγω πυρκαγιών ή πλημμυρών, αλλά και η διάδοση ασθενειών όπως του ιού του Δυτικού Νείλου ή της εγκεφαλίτιδας, θα επιβαρύνουν ιδιαίτερα την κατάσταση στις κοινωνικές αυτές ομάδες, οδηγώντας σε πιέσεις στα συστήματα υγείας και φροντίδας.

Ως το τέλος του 21ου αιώνα, προβλέπεται ότι θα 20πλασιαστούν οι περιοχές όπου η διαβίωση θα είναι αδύνατη λόγω υψηλών θερμοκρασιών ή άλλων ακραίων φαινομένων, ελλείψεων τροφής και νερού, και συνεπώς η μετακίνηση των πληθυσμών εκεί θα είναι μαζική. Και ενώ σύμφωνα με μελέτες του 2020, οι κλιματικοί πρόσφυγες σήμερα αποτελούν τους μισούς από όλους τους πρόσφυγες διεθνώς, προβλέπεται ότι θα υπάρξουν 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες ετησίως από τη Λατινική Αμερική στις ΗΠΑ μέσα στα επόμενα χρόνια. Στην Ευρώπη προβλέπεται αύξηση κατά 15–20% ως το 2030 σε σχέση με τη περίοδο 2009–2018 των προσφυγικών ροών που θα προέλθουν από τις Μεσογειακές περιοχές (και την Ελλάδα, να τονίσουμε), την υποσαχάρια Αφρική (Σαχέλ) και τη Νοτιοανατολική Ασία. Δεν πρέπει, όμως, να παραβλέπουμε και το ήδη τεράστιο κοινωνικό και οικονομικό κόστος της λεγόμενης «εσωτερικής μετανάστευσης» ανθρώπων που μένουν άστεγοι και άνεργοι μετά από καταστροφές όπως λιμοί, πυρκαγιές, πλημμύρες, τυφώνες κλπ μέσα στην ίδια τους τη χώρα.

Συνεπώς, οι άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης δεν απειλούν μόνο την υγεία του πλανήτη, αλλά απειλούν και την κοινωνική ειρήνη, την ευημερία και τον πολιτισμό. Αλλά ακόμα και η αντιμετώπιση της κρίσης, μπορεί να αποδειχθεί περισσότερο αποσταθεροποιητική από την ίδια τη κρίση. Οι συστημικές προτεινόμενες ρυθμίσεις τείνουν να δημιουργήσουν ακόμα μεγαλύτερες υποχωρήσεις στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να διευρύνουν το χάσμα μεταξύ κοινωνικών ομάδων.

Έτσι, με το πρόσχημα της μαζικής παραγωγής και της χαμηλής τιμής των προϊόντων, η αρπαγή της γης από εταιρείες και πολυεθνικές ενεργειακών συμφερόντων (εξορυκτικές, μεταφοράς αερίου ή πετρελαϊκών προϊόντων, ηλιακών και αιολικών πάρκων, υδροηλεκτρικών εργοστασίων) και η μόλυνση του περιβάλλοντος θα εντείνουν την επισιτιστική κρίση.

Μέτρα περιορισμού της χρήσης ορυκτών καυσίμων, όπως η οριζόντια φορολόγηση του άνθρακα, μπορούν να επιφέρουν μεγαλύτερη οικονομική επιβάρυνση στα φτωχά νοικοκυριά, να οδηγήσουν σε υψηλότερους ναύλους δημόσιων συγκοινωνιών και μεταφοράς και ακριβότερα προϊόντα. Ομοίως, εάν δεν αντιμετωπιστεί προσεκτικά, η ενεργειακή μετάβαση, η προσαρμογή των δασικών, ή των τουριστικών, ή των ναυτικών επαγγελμάτων ίσως υποβαθμίσει τη ζωή για μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας που εξαρτώνται από αυτά.

Οι αιτίες της κλιματικής κρίσης, που είναι η ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, το υπέρμετρο κέρδος, ο καταναλωτισμός και το καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης, πηγάζουν από κοινωνικούς αποκλεισμούς, φυλετικές και πατριαρχικές αρχές, εκμεταλλεύονται τις κοινωνικές ανισότητες και τις διαιωνίζουν –και δυστυχώς η κλιματική αλλαγή χτυπάει πρώτα εκείνους που ευθύνονται λιγότερο για τη δημιουργία αυτού του προβλήματος, τους φτωχούς, τους άπορους, τους κατοίκους σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, τις γυναίκες, τους νέους, τους ασθενείς. Όμως οι επιπτώσεις της κρίσης μεγεθύνονται και λόγω των υφιστάμενων κοινωνικών διαφορών, ενώ δημιουργούν και νέες, ακόμα βαθύτερες ετερογένειες και στρεβλώσεις. Και ταυτόχρονα, βέβαια, πολλές από τις προτεινόμενες πολιτικές αντιμετώπισης και προσαρμογής τείνουν να διατηρήσουν ή και να διογκώσουν τις υπάρχουσες ανισότητες.

Απαιτείται διασφάλιση της ποιοτικής και φθηνής παραγωγής και διάθεσης τροφής, νερού και ενέργειας με δημόσιο έλεγχο. Αποφασιστική ανάπτυξη των δημόσιων μέσων σε συνδυασμό με τη σταδιακή μείωση των ιδιωτικών μέσων μεταφοράς. Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στους τομείς της κοινωνικής φροντίδας, της εκπαίδευσης, των ανανεώσιμων πηγών, στη μελέτη και την κατασκευή υποδομών για τη προστασία των ακτογραμμών, των δασών, των πόλεων, στη διαχείριση του νερού, στο κατασκευαστικό τομέα, στους δρόμους, τα μέσα μαζικής συγκοινωνίας, στη βιομηχανία. Νέες μεγάλες εργατικές δυνάμεις προσφέρονται από τους κλιματικούς πρόσφυγες. Χρειάζεται ένα νομοθετικό πλαίσιο που να διασφαλίζει την επίτευξη των περιβαλλοντικών/κλιματικών στόχων ταυτόχρονα και όχι ενάντια στην προστασία του δικαιώματος στην εργασία.

Η διαμόρφωση του πλάνου μετάβασης στην εποχή χωρίς άνθρακα μπορεί να γίνει με ενεργοποίηση των συνδικάτων και των εργαζόμενων, με κοινωνικό διάλογο και δημοκρατικό έλεγχο. Χρειάζεται διαφάνεια, πληροφόρηση και συμμετοχή των πολιτών στη επίτευξη των κοινωνικών συμμαχιών των αναγκαίων για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Έτσι ώστε να ανατραπούν απαρχαιωμένες και ρυπογόνες πρακτικές, να απορριφθούν άτολμες πολιτικές λύσεις.

Η κλιματική κρίση κρίνει τη δική μας γενιά, τη προσήλωσή μας στην ισότητα και δημοκρατία, στην παγκόσμια ειρήνη και ευημερία. Επειδή βασίζεται και επιβάλει ανισότητες, μόνο με κοινωνική σύγκλιση, τοπική και παγκόσμια, μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Και ο χρόνος πιέζει.

Πηγή: Η Εποχή