Το βασικό ζήτημα που ανακύπτει από το βιβλίο του Λαμπατούτ, αλλά που δεν φαίνεται να θέτει ο ίδιος, θα συνοψιζόταν στο εξής ερώτημα, το οποίο έχει εκτοπιστεί από το μυαλό όσων θαμπώνονται και υπνωτίζονται από τα αλλεπάλληλα θαύματα της ψηφιακής τεχνολογίας και από μηχανές σαν το ChatGPT: τι είναι τελικά νοημοσύνη;
Περίπτωση αυτός ο Χιλιάνος, ο Μπενχαμίν Λαμπατούτ. Πώς θα περιγράφαμε, απλώς ως αναγνώστες, τον χαρακτήρα των βιβλίων του; Αραγε ανήκουν στη faction (facts+fiction) ή είναι κατά κύριο λόγο μυθοπλασίες; Εχουμε να κάνουμε με μυθιστορηματικές βιογραφίες ή με ψυχολογικά θρίλερ; Με φιλοσοφία της επιστήμης ή μ’ ελεύθερα αφηγηματικά δοκίμια;
Είναι αδύνατη η ταξινόμησή τους σύμφωνα με τις γνωστές ειδολογικές κατηγορίες. Πρόκειται για όλα αυτά μαζί και συγχρόνως για κάτι άλλο. Αλλά σ’ αυτό το «κάτι άλλο» συνίσταται η καθαυτό πρωτοτυπία του Λαμπατούτ και μαζί η συνάντησή του με τη λογοτεχνία. Αν βέβαια θέλουμε να δώσει αυτή κάτι πραγματικά καινούργιο και ουσιαστικό και όχι άλλη μια αυτιστική (αυτοαναφορική) «περιπέτεια της γλώσσας».
Ο 43άρης σήμερα συγγραφέας έκανε αίσθηση διεθνώς πριν από δύο χρόνια με το Οταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο (μτφρ. Α. Βασιλάκου, Δώμα, 2023, σελ. 214), τίτλο που τα λέει όλα: η σύγχρονη επιστήμη, ιδιαίτερα η φυσική, περιγράφει τον κόσμο με τρόπους που δεν σου επιτρέπουν ούτε να τον οπτικοποιήσεις ούτε να τον συλλάβεις με κάποια άλλη εποπτική λειτουργία του μυαλού σου, με άλλα λόγια να τον καταλάβεις.
Ακολούθησε σχεδόν αμέσως το μικρό, αλλά όχι λιγότερο ερεθιστικό Ο λίθος της τρέλας (μτρφ. Α. Βασιλάκου, Δώμα, 2022, σελ. 90). Εκεί, μπορούμε να πούμε ότι εξέθεσε τις ψυχολογικές και πολιτισμικές συνέπειες που απορρέουν από αυτό το καθεστώς σύγχυσης: όταν η λογική φαίνεται παράλογη, τότε η παράνοια μπορεί να μοιάζει λογική. Και τώρα, με το Maniac,η προβληματική του κάνει ένα βήμα πιο πέρα: εξιστορώντας τη σταδιακή, αλλά συνεχώς επιταχυνόμενη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης από τα μέσα του περασμένου αιώνα ώς τις μέρες μας, υπαινίσσεται σαφώς ότι the game is over για το ανθρώπινο είδος, το μέλλον ανήκει σε υπερευφυή ρομπότ.
Δεν είναι βέβαια πρωτότυπη αυτή η άποψη και μάλλον δεν είναι πρωτότυπη ούτε η όλη πεσιμιστική προβληματική του Λαμπατούτ. Η πρωτοτυπία έγκειται στον τρόπο ανάπτυξής της: στη συναρπαστική, περίτεχνα οργανωμένη, σφιχτή και συγχρόνως ευλύγιστη αφήγηση, μέσα από την περιγραφή, σε μια δημιουργικά αλλά όχι αυθαίρετα «μαγειρεμένη» μορφή, της ζωής, της διανοητικής οδύσσειας και της αντιφατικής προσωπικότητας ανθρώπων που σφράγισαν τη νεότερη επιστήμη και έθεσαν προκλητικά υπαρξιακά ερωτήματα για τους φιλοσόφους και τους φιλοσοφούντες. Είναι τόσο καθηλωτική αυτή η αφήγηση, τόσο όμορφη, με την πρωτογενή σημασία της λέξης, ώστε αντιστρατεύεται με μεγάλη αποτελεσματικότητα το ζοφερό θέμα της. Αυτό δεν κάνει η σπουδαία λογοτεχνία;
Για να πούμε πάντως την αλήθεια, στο Maniac θα μπορούσε κανείς να εγκαλέσει τον Λαμπατούτ για κάποια μονομέρεια και λογικά άλματα. Γιατί η κορύφωση της επιχειρηματολογίας του και το αποκαρδιωτικό συμπέρασμά της στηρίζονται εξ ολοκλήρου στο φαινόμενο υπερυπολογιστών που κατατροπώνουν παγκόσμιους πρωταθλητές σε επιτραπέζια παιχνίδια όπως το σκάκι ή το, ακόμα πιο δύσκολο, γκο. Αλλά τα παιχνίδια αυτά επιτελούνται σ’ ένα τεχνητό περιβάλλον, στεγανό, αποστειρωμένο, και σύμφωνα με σταθερούς κανόνες.
Στην πραγματική ζωή οι καταστάσεις είναι ασύγκριτα πιο πολύπλοκες, οι συνθήκες μεταβάλλονται, πολύ συχνά με απρόβλεπτο τρόπο, χθεσινοί κανόνες δεν έχουν πια αντίκρισμα, καινούργιοι κανόνες δεν υπάρχουν, και χρειάζονται άλλου είδους διανοητικές ικανότητες για να παίρνει κανείς σωστές αποφάσεις. Στο ίδιο το Maniac άλλωστε υπάρχει η «λεπτομέρεια» ότι ο Λι Σεντόλ, ο Κορεάτης παγκόσμιος πρωταθλητής του γκο, κέρδισε τη μόνη από τις πέντε παρτίδες που έπαιξε με τον υπολογιστή AlphaGo με το να κάνει πάνω στην απελπισία του μια εκτός λογικής, «τρελή» κίνηση!
Οπότε; Οπότε το βασικό ζήτημα που ανακύπτει από το βιβλίο του Λαμπατούτ, αλλά που δεν φαίνεται να θέτει ο ίδιος, θα συνοψιζόταν στο εξής ερώτημα, το οποίο έχει εκτοπιστεί από το μυαλό όσων θαμπώνονται και υπνωτίζονται από τα αλλεπάλληλα θαύματα της ψηφιακής τεχνολογίας και από μηχανές σαν το ChatGPT: τι είναι τελικά νοημοσύνη;
