Στην αρχαιότητα η κοινωνική διαστρωμάτωση, στις δημοκρατίες, προσομοίαζε στον καρπό του κρεμμυδιού: μια διαστρωμάτωση ελευθερίας, υποτακτικότητας και δουλείας.
Προΐσταντο οι αυτόχθονες άρρενες πολίτες, ακολουθούσε ο γυναικείος αυτόχθων πληθυσμός, υποκείμενος στην πατριαρχική διακυβέρνηση των αντρών, μετά οι ημι-ορατοί (ελεύθεροι μετανάστες, εργάτες και έμποροι). Πιο κάτω βρίσκονταν οι αφανείς, οι σκλάβοι (που τους συνέλαβαν στον πόλεμο ή τους αγόρασαν). Η ελευθερία ανήκε στους ελεύθερους και συνεπαγόταν μια πληθώρα εξουσίας επάνω σε όποιον δεν ήταν ελεύθερος. Βασιζόταν σε έναν ριζικό δυϊσμό, στον οποίο ο ελεύθερος προσδιοριζόταν αρνητικά ως ο μη σκλάβος. Ο σκλάβος καθόριζε τα όρια εκείνης της αρχαίας ελευθερίας, που δεν αφορούσε απλώς την καθολικότητα του ανθρώπινου γένους, χωρίς επίθετα και εθνικούς προσδιορισμούς.
Ο δημοκρατικός πολιτισμός, τον οποίο συχνά με ενοχλητική υπερηφάνεια διατυμπανίζουμε και με τον οποίο για διάφορους λόγους, θρησκευτικούς ή λαϊκούς, ταυτιζόμαστε, βασίζεται σε μια οικουμενική αντίληψη του πρωταρχικού δικαίου. Η αντίληψη αυτή ανάγει την ισότητα σε μια απλή νομική και πολιτική σχέση. Τα δημοκρατικά μας πολιτεύματα, εποικοδομημένα πάνω στην εθνική κυριαρχία και τα σύνορα, επιπλέουν στη θάλασσα της παγκοσμιοποίησης, που τα τροφοδοτεί και τα περιορίζει ταυτόχρονα. Δεν είναι δοσμένος ένας νόμιμος ορισμός του ανθρώπινου δικαιώματος ωσάν δικαίωμα που αφορά ένα σύνολο ισότιμων για λόγους πολιτισμού και εθνότητας. Αυτό είναι το προοίμιο του δικαιϊκού πολιτισμού μας, που στο πέρασμα των αιώνων επεξήγησε εκ νέου την πολιτική, τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο και την ηθική.
Αυτός ο πολιτισμός του δικαίου διακυβεύεται οσάκις η κοινωνία ζει και δέχεται να ζήσει χάρη στις υπηρεσίες των αοράτων. Είναι έκδηλο στην Ιταλία εν μέσω Covid-19. Οι πολίτες (ειδικά εκείνοι που μπορούν) παραμένουν σώοι στο σπίτι τους: #iorestoacasa (#μένουμε_σπίτι). Αλλά, για να το κάνουν, έχουν ανάγκη από πολλές εξυπηρετήσεις.
Σήμερα, επομένως, έχουν την ευκαιρία να καταλάβουν πόσο ολέθρια είναι η πολιτική παράνομης μετανάστευσης, για την οποία οι κυβερνήσεις, ειδικά η προηγούμενη, απομύζησαν συναίνεση. Ο Τίτο Μποέρι το εξήγησε σε αυτήν την εφημερίδα: χωρίς τη νομιμοποίηση των παράνομων και των λαθρομεταναστών, αν δεν τους δοθεί ένα καθεστώς νομιμότητας που θα τους επιτρέπει να εργάζονται με ασφάλεια στη γεωργία, αυτοί που μένουν στα σπίτια τους δεν μπορεί να αισθάνονται ασφαλείς. Ο ιός «εξαπλώθηκε στα υπό κατάληψη σπίτια και στα κέντρα υποδοχής. Όσοι συσσωρεύτηκαν από το διάταγμα του Σαλβίνι, διευκολύνουν τη μετάδοση».
“Χρήσιμη” προϋπόθεση
Μέσα από την πανδημία γίνεται προφανές ότι η πρακτική των δικαιωμάτων δεν συνιστά απλώς ένα καύχημα της Δύσης, μιας Δύσης υπερφίαλης και συχνά ιμπεριαλιστικής. Η πολιτιστική αντίληψη των δικαιωμάτων, προϋποθέτοντας τη συμπερίληψη, είναι αν μη τι άλλο και «χρήσιμη». Η χρησιμότητα της συμπερίληψης όσων εργάζονται στη μαύρη εργασία στο καθεστώς των δικαιωμάτων και της κοινωνικής ασφάλισης, η χρησιμότητα να ενεργοποιηθεί μια ρύθμιση, που θα εξισώνει όσους κατοικούν στην χώρα με τους πολίτες της, καθιστώντας τους λαθραίους νόμιμους: αυτή είναι η προϋπόθεση να μπορέσει όποιος οικουρεί, για να προφυλαχτεί από τον κορωνοϊό, να προμηθεύεται αγροτικά προϊόντα και να αισθάνεται ασφαλής.
Το παράδοξο των εθνικολαϊκίστικων ιδεολογιών, που ισχυρίζονται πως αποκλείουν των δικαιωμάτων τους «άλλους» για να εξασφαλίσουν καλύτερα «εμάς», είναι ότι διαμορφώνουν προϋποθέσεις που καθιστούν μάταιη την εξασφάλιση του δικαίου για όλους. Η εξέγερση ενάντια στον πολιτισμό των δικαιωμάτων είναι χαρακτηριστικό μιας εθνοκεντρικής και ανελεύθερης θεώρησης, η οποία αποδεικνύεται αναποτελεσματική για όσους χαρακτηρίζονται προνομιούχοι. Τα δικαιώματα συμφέρουν: δεν είναι μόνο δίκαια.
Μια κοινότητα με δομή σαν τον καρπό του κρεμμυδιού, όπου επιθέτει όσους αναγνωρίζονται από το δίκαιο σε όσους διαθέτουν άδεια παραμονής αλλά όχι υπηκοότητα και στους αφανείς, αυτή η κοινωνία, είναι άνισα διαστρωματωμένη, είναι τραγικά άδικη και επικίνδυνη. «Πρώτα οι Ιταλοί»: δεν πρόκειται για οξυδερκές σύνθημα, γιατί ο κορωνοϊός έχει μετατρέψει σε ανυπολόγιστο κίνδυνο ανελεύθερους και αφανείς.
Η Nadia Urbinati είναι καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Columbia University N.Y.
Μετάφραση: Μαρία Γαβαλά
Πηγή: Η Αυγή
