Σε ηλικία είκοσι οχτώ ετών, ο Αμερικανο-βιετναμέζος ποιητής Ocean Vuong έκανε το 2016 το επίσημο ντεμπούτο του με την ποιητική συλλογή Νυχτερινός Ουρανός με Τραύματα Εξόδου (Night Sky with Exit Wounds), για την οποία τιμήθηκε με αξιόλογες διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένου και του επίζηλου ποιητικού βραβείου ΤS Eliot (2017). H αγγλόφωνη κριτική έκανε λόγο για «την καθοριστική άφιξη μιας σημαντικής φωνής» που με την ακρίβεια και την έντασή της θυμίζει την ποίηση της Εμιλι Ντίκινσον.
Η προέλευση του ονόματος Οσιαν (Ωκεανός) αποκαλύπτεται στο ποίημα «Προσφυγικό Χαϊμπούν». Ο αναγνώστης έχει την εντύπωση πως παρακολουθεί το ταξίδι μετανάστευσης της οικογένειας του ποιητή από τη Νοτιοανατολική Ασία προς τις ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια του οποίου η μητέρα του κάνει το εξής τάμα: «Αν φτάσουμε στη στεριά, λέει, θα δώσω του αγοριού μας το όνομα αυτής της θάλασσας. Θα μάθω ν’ αγαπάω ένα τέρας». Η οικογένεια κατέληξε στο Κονέκτικατ και λίγο αργότερα ο πατέρας του μικρού Vinh Quoc τους εγκατέλειψε. Στο αγόρι δόθηκε τότε το ποιητικότατο όνομα Οσιαν ως μια συμβολική κίνηση αποκοπής από τη χώρα καταγωγής και τον ίδιο τον πατέρα.
Στο πλαίσιο της ποίησής του ο Vuong ψηλαφεί τα οικογενειακά τραύματα επιχειρώντας να σκιαγραφήσει τη μορφή του απόντος πατέρα: αφιερώνει την ποιητική συλλογή στους δυο γονείς, τοποθετώντας όμως τις λέξεις [και τον πατέρα] μέσα σε αγκύλες που αποτυπώνουν και οπτικά πάνω στην τυπωμένη σελίδα την απουσία του, και που ενδεχομένως αφήνουν ανοιχτή μια γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσά τους μέσω της τέχνης.
Στα ποιήματα της συλλογής ο πατέρας σκιαγραφείται ως απρόβλεπτος και κακοποιητικός, χωρίς όμως να καταδικάζονται ποτέ ευθέως οι πράξεις του. Στο αυτοβιογραφικό ποίημα «Μια μέρα θ’ αγαπήσω τον Οσιαν Βουόνγκ» το ποιητικό υποκείμενο διαχειρίζεται την απουσία του πατέρα επιτρέποντας στη λήθη να μπει ανάμεσά τους και να επιτελέσει το έργο της: «Ο πατέρας σου είναι μονάχα ο πατέρας σου / ώσπου ένας σας να το ξεχάσει». Ως αντίβαρο στην πατρική απουσία, προτείνεται η μητρική παρουσία που τον συνδέει με τις πιο μύχιες πτυχές του εαυτού του όπως αποκαλύπτουν οι στίχοι: «Το πιο όμορφο κομμάτι / του κορμιού σου είναι όπου / πέφτει η σκιά της μάνας σου».
Μέσω της αυτοβιογραφικής ποίησής του, ο Vuong αρθρώνει επίσης τη σεξουαλική και πολιτιστική του ταυτότητα – αυτοπροσδιορίζεται ως ξένος, queer κι ακόμη ένας επιζών του πολέμου του Βιετνάμ. Αυτοβιογραφική είναι επίσης η βάση του πρώτου μυθιστορήματος του με τίτλο Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι (On Earth We’re Briefly Gorgeous). Ο συγγραφέας μετασχηματίζει τα βιώματα και τα γεγονότα που διαμόρφωσαν την προσωπικότητά του στα αφηγηματικά νήματα του επιστολικού αυτού μυθιστορήματος, το οποίο μπορεί να διαβαστεί ως αφήγηση μετανάστευσης και παράλληλα ως αφήγηση ενηλικίωσης και διάπλασης του καλλιτέχνη.
Το μυθιστόρημα έχει τη μορφή ενός εκτενούς γράμματος του συγγραφέα με παραλήπτη τη μητέρα του και πρόκειται για μια απόπειρα να την πλησιάσει, προτού μπει στη μέση ο θάνατος και κόψει οριστικά τα ισχυρά δεσμά που τους δένουν. Το Ημερολόγιο Πένθους του Ρολάντ Μπαρτ επιλέγεται από τον επιστολογράφο-αφηγητή ως διακείμενο και ο σκοπός του εγχειρήματος συνοψίζεται στην εξής πρόταση: «Ο συγγραφέας είναι κάποιος που παίζει με το σώμα της μητέρας του με σκοπό να το εξυμνήσει, να το εξωραΐσει». Η περίπτωση Vuong διαφέρει όμως απ’ την περίπτωση Μπαρτ καθότι ο πρώτος δεν αγιογραφεί τη μητέρα· αντιθέτως, καταγράφει τα συχνά ξεσπάσματα βίας με αποδέκτη τον ίδιο, τα οποία διαδέχονται ανέλπιστες στιγμές μεταμέλειας και ανεμελιάς.
Το μυθιστορηματικό αυτό γράμμα θα παραμείνει ανεπίδοτο μια και η μητέρα του συντάκτη, έχοντας μεγαλώσει στο καμίνι του πολέμου του Βιετνάμ, είναι σχεδόν αναλφάβητη. Η μητρική γλώσσα, η οποία υπό άλλες συνθήκες θα λειτουργούσε ως ομφάλιος λώρος μεταξύ της μετανάστριας μητέρας και του παιδιού της, χαρτογραφείται ως ένα προβληματικό πεδίο· ο Vuong καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η μητρική μας γλώσσα δεν είναι καθόλου μητρική – ορφανή είναι». Η προσφυγιά εντείνει το αίσθημα της γλωσσικής ορφάνιας, κενό το οποίο ο αφηγητής καλύπτει με την εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας, την οποία μάταια προσπαθεί να μεταδώσει στη μητέρα του.
Οπως συμβαίνει στις πλείστες περιπτώσεις οικογενειών μεταναστών, η προσαρμογή στον αμερικανικό τρόπο ζωής επιτυγχάνεται στην περίπτωση του παιδιού μέσω της γλώσσας και της ένταξής του στο σχολικό σύνολο. Η μητέρα όμως επικεντρώνει τις προσπάθειές της στο να εξασφαλίσει τα προς το ζην και, περιστασιακά, στο να οικειοποιείται συμπεριφορές των Αμερικανών συμπολιτών της προκειμένου να χτίσει το αίσθημα της ασφάλειας στον νέο τόπο και να διεκδικήσει μια ευκαιρία για ένα καλύτερο μέλλον. Η συγκεκριμένη στάση ζωής διατυπώνεται στον αφορισμό: «Tι άλλο είναι μια χώρα παρά μια πρόταση χωρίς όρια, μια ζωή;»
O πόλεμος του Βιετνάμ είναι το οδυνηρό παρελθόν το οποίο καλούνται να διαχειριστούν τα πρόσωπα του μυθιστορήματος. Ο αποστολέας της επιστολής αναρωτιέται: «Πότε τελειώνει ένας πόλεμος; Πότε μπορώ να πω τ’ όνομά σου και να σημαίνει τ’ όνομά σου και μόνο, κι όχι όλα όσα άφησες πίσω σου;» Η μητέρα και η γιαγιά δεν παύουν ποτέ να είναι τραγικοί επιζώντες του πολέμου: έχουν βιώσει τη βία στο πετσί τους και τη διαιωνίζουν σε συνθήκες ειρήνης. Αξίζει στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι στο αφηγηματικό σύμπαν του Vuong, η Αμερική είναι μια χώρα εξίσου βίαιη, όπου η βία διαποτίζει την ατμόσφαιρα και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Μέσα σ’ αυτό το βίαιο περιβάλλον εντός και εκτός οικογενειακής εστίας, ο αποστολέας εκφράζει χωρίς περιστροφές τη σεξουαλική του ταυτότητα. Η εικόνα του μικρού αγοριού που φορά το φουστάνι της μητέρας του συναντάται και στα ποιήματα του Vuong και στο μυθιστόρημα. Το μυθιστόρημα επιπλέον εστιάζει και στην πρώτη ερωτική σχέση του αφηγητή στην εφηβεία αποκαλύπτοντας την τοξική της διάσταση και προετοιμάζει τον αναγνώστη για την περιπλάνηση του αποστολέα στον κόσμο των ουσιών που εν τέλει θα οδηγήσουν τον πρώτο του έρωτα στον πρόωρο θάνατο.
Με τη μεστή του γραφή που ξεχειλίζει από ανθρώπινη εμπειρία και πόνο, τη φρεσκάδα με την οποία μεταχειρίζεται τον μηχανισμό της μεταφοράς και την ικανότητά του να αναδεικνύει την ομορφιά ακόμη και μέσα στην πιο μουντή και βίαιη ατμόσφαιρα, ο Οcean Vuong ήρθε στην αμερικανική λογοτεχνική σκηνή για να μείνει.
Οι Εκδόσεις Gutenberg φρόντισαν να μεταφραστούν έγκαιρα στα ελληνικά τόσο η ποιητική του συλλογή (μτφρ. Δημήτρης Μαύρος) όσο και το μυθιστόρημα (μτφρ. Εφη Φρυδά) σε δύο προσεκτικά επιμελημένες εκδόσεις.
Σταυρινή Ιωαννίδου
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
