Μερικές σκέψεις για τον «άτυχο γάμο» του φεμινισμού με τον μαρξισμό1
Στο δισέλιδο «Ιδέες» της Εποχής στις 2-3 Ιανουαρίου 2021, δημοσιεύτηκε το άρθρο της Μαρίας Γκασούκα που επισήμαινε, μεταξύ άλλων, την επείγουσα ανάγκη να αρχίσει ένας διάλογος μεταξύ Αριστεράς και Φεμινισμού και ειδικότερα εντός του ΣΥΡΙΖΑ. Στο ίδιο δισέλιδο, το άρθρο της Φρίγκα Χάουγκ πρότεινε τη δική της εκδοχή για το περιεχόμενο ενός τέτοιου διαλόγου, από την οπτική του ρεύματος του μαρξισμού-φεμινισμού.
Το αίτημα για έναν τέτοιο διάλογο δεν είναι προφανώς νέο, έχει τεθεί με πολλές μορφές και εκδοχές και στο πλαίσιο της ανανεωτικής αριστεράς, τουλάχιστον από τη δεκαετία 1970. Θυμίζω εδώ την απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ εσωτερικού (1980) και την εκτεταμένη συζήτηση που την ακολούθησε σε όλες τις κομματικές οργανώσεις, τον προβληματισμό πολλών φεμινιστριών για τη “διπλή ένταξη”, τις Γυναικείες Σελίδες του περιοδικού ΚΑΠΑ και τις παρεμβάσεις φεμινιστριών στο διάλογο που διεξαγόταν στο ΚΚΕ εσωτερικού-ΑΑ, αλλά και όλη τη σχετική προσπάθεια στον ΣΥΝ και τον ΣΥΡΙΖΑ, από την ίδρυσή τους.
Ένας τέτοιος διάλογος, αν εξακολουθεί να είναι επιθυμητός από την αριστερά σήμερα, δεν μπορεί να ξεκινήσει, κατά τη γνώμη μου, με τη διατύπωση της Φ. Χάουγκ περί “ένταξης του φεμινισμού στον μαρξισμό” και πρωτοκαθεδρίας του εργατικού κινήματος ως ιστορικού υποκειμένου και φορέα μετασχηματισμού, έστω και αν “επέλθει αλλαγή και των δύο” (θέση VII). Αντίθετα, ένα τέτοιο ξεκίνημα θα καταδίκαζε το διάλογο από το ξεκίνημα, υπονομεύοντας τη δυνατότητα να βρεθούν αντιμέτωποι με ίσους όρους ο φεμινισμός και ο μαρξισμός, δύο θεωρίες που στοχεύουν στην κοινωνική απελευθέρωση και το ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Και θα προσπερνούσε το πιο κάτω καταστατικό ερώτημα:
Τι σημαίνει για τον μαρξισμό η διαπίστωση ότι ένα μέρος της κοινωνίας καθορίζεται και δέχεται εκμετάλλευση με τρόπους ανεξάρτητους από την ταξική πάλη και την οργάνωση της παραγωγής; Και τι σημαίνει για το φεμινισμό η διαπίστωση ότι ο καπιταλισμός δεν θα άλλαζε υπόσταση αν ενσωμάτωνε ισότιμα τα φύλα (με τους διαφορετικούς προσδιορισμούς μέσα την κατηγορία “φύλο”)2;
Μετά από τόσες δεκαετίες παθιασμένης συζήτησης, άλλα και απόλυτης αδιαφορίας και σιωπής στο δημόσιο διάλογο, πιστεύω ένα τέτοιο ερώτημα δεν μπορεί να συζητηθεί, και πολύ λιγότερο να απαντηθεί, σε ένα επίπεδο θεωρητικής αφαίρεσης και παγκόσμιας γενίκευσης, όπως επιχειρήθηκε στο παρελθόν. Αντίθετα, έχει νόημα να συζητιέται σε συγκεκριμένα κάθε φορά γεωγραφικά και κοινωνικά συμφραζόμενα και μέσα από την προσέγγιση θεμάτων στα οποία μπορούν να αναζητηθούν “τόποι συνάντησης”. Η φτώχεια, η ανεργία, η διάλυση των κοινωνικών κεκτημένων σε δέκα χρόνια πολύπλευρης κρίσης, η διόγκωση της απλήρωτης οικιακής εργασίας και φροντίδας, η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, η πλήρης και εν πολλοίς έμφυλη αποδιάρθρωση της απασχόλησης σε συνθήκες εγκλεισμού στο σπίτι λόγω της Covid 19, είναι σημαντικά τέτοια θέματα.
Για όσες και όσους η συνάντηση της αριστεράς με τον φεμινισμό παραμένει επίδικο, θέματα όπως τα παραπάνω, μπορεί να αποτελέσουν “τόπο συνάντησης” για την επεξεργασία έμφυλων και αριστερών προσεγγίσεων, όχι από κάποιο Τμήμα ή ειδική Επιτροπή, αλλά από το κέντρο διαμόρφωσης της πολιτικής παρέμβασης ενός αριστερού κόμματος, του ΣΥΡΙΖΑ εν προκειμένω. Κάτι τέτοιο θα συνέβαλε όχι μόνο στην πληρέστερη κατανόηση της κοινωνικής πραγματικότητας, αλλά και στη διατύπωση ουσιαστικών προτάσεων για το μετασχηματισμό αυτής της κοινωνίας σε συγκεκριμένο χωρο-χρόνο.
Σημειώσεις
1. Αναφορά στο πολυδιαβασμένο άρθρο της Heidi Hartmann (1978) “O άτυχος γάμος του φεμινισμού με τον μαρξισμό. Προς μια πιο προοδευτική ένωση”, διαθέσιμο στα ελληνικά στο gender.panteion.gr/gr/didaktiko_pdf/Hartmann_Feminism_Marxism.pdf (“The unhappy marriage of Marxism and Feminism. Towards a more progressive Union”, Capital and Class, 8, σελ. 1-33
2. Παραπέμπω εδώ στο πολυσυζητημένο άρθρο της Catharine MacKinnon (1982) “Φεμινισμός, μαρξισμός, μέθοδος και κράτος. Ένα πλαίσιο θεωρίας”, διαθέσιμο στα ελληνικά στο gender.panteion.gr/gr/didaktiko_pdf/MacKinnon_Feminism_Marxism.pdf (Feminism, marxism, method and the state. An agenda for theory”, Signs, Journal of Women in Culture and Society, vol. 3, σελ. 515-544)
Ντίνα Βαΐου
Πηγή: Η Εποχή
