Υπάρχει ο κόσμος που ζούμε καθημερινά, υπάρχει κι ο κόσμος των σόσιαλ μίντια. Στον έναν ζούμε, στον άλλο καθρεφτιζόμαστε – ας πούμε. Αλλά συχνά οι αναπαραστάσεις των σ/μ δείχνουν στοιχεία συμπεριφοράς που δεν διακρίνονται εύκολα στην καθημερινότητα· συμπεριφορές και χαρακτήρες δοσμένα πιο εξεζητημένα, χτυπητά, καρικατούρες σχεδόν, που εντούτοις φέρουν τις δικές τους αλήθειες. Αν μη τι άλλο, τα σατιρικά, κωμικά και τρολιάρικα βιντεάκια δείχνουν πώς μας βλέπουμε, πώς θα θέλαμε να είμαστε ή και πώς νομίζουμε ότι δεν είμαστε.
Αδρά, χοντροκομμένα, τραβηγμένα, ναι. Στο κυνήγι των κλικ και του monetize, ναι. Με το άγχος να προκληθεί γέλιο ή χάχανο. Ναι, ισχύουν όλα. Αλλά σε μια κοινωνία που ζει μεγάλο μέρος της καθημερινότητας στα σ/μ, που πολιτεύεται στα σ/μ, που εμπορεύεται στα σ/μ, αξίζει να δούμε τις τυπολογίες που αναπαράγονται.
Κατ’ αρχάς, πού. Τα σύντομα βίντεο λανσάρονται στο ΤikΤοk κυρίως και κατόπιν κάνουν δεύτερη καριέρα σαν σύντομα στο YouTube και στόρι στο Facebook.
Ποιοι. Οι δημιουργοί είναι νέοι άνθρωποι, προφανώς εξοικειωμένοι με το μέσον, το γρήγορο βίντεο του κινητού, τις ευκολίες των εφαρμογών μοντάζ. Προφανώς εξοικειωμένοι με την κουλτούρα της κάμερας του κινητού, εξοικειωμένοι με την αφήγηση μέσω αυθόρμητου βίντεο, εξοικειωμένοι με το streaming, εξοικειωμένοι με τους κώδικες της πλατφόρμας και τις ζητήσεις του κοινού. Κάποιοι είναι επηρεασμένοι από την κωμωδία σταντ απ, όσοι κάνουν σόλο, καθώς και από το ύφος των ποντκάστερ του YouTube. Από τα συμφραζόμενα, τη γεωγραφία και τις ευθείες αναφορές, έχω την εντύπωση ότι οι περισσότεροι παραγωγοί προέρχονται από λαϊκές και μικροαστικές γειτονιές.
Φόρμα. Μικρή διάρκεια, λίγα λεπτά, στοιχειώδη μέσα, μονοκάμερο συνήθως με εμφανή μικρόφωνα ασύρματα Rode ή ψείρες, στοιχειώδες μοντάζ. Συχνά ο δημιουργός υποδύεται όλους τους ρόλους.
Είδη. Τα βιντεάκια είναι σχεδόν όλα σατιρικά, χιουμοριστικά, αφηγηματικά, συχνά με στοιχεία φαρσοκωμωδίας και μικροανατροπής στο τέλος, συχνά ηθογραφικά. Οι χαρακτήρες ανασύρονται από την καθημερινότητα, με παραφουσκωμένα τα ιδιαίτερα γνωρίσματα, με υπερβολές κάποτε με αυτοσαρκασμό.
Στερεότυπα. Εδώ υπάρχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Τι αναπαρίσταται, τι αναπαράγεται, τι κυριαρχεί στις μικροαφηγήσεις. Σε όσα κωμικά-ηθογραφικά είχαμε εποπτεία, το συνηθέστερο στερεότυπο για τα ζευγάρια είναι: η γυναίκα ζηλιάρα, κτητική, τυραννική σχεδόν· ο άνδρας παθητικός, πονηρούλης, κάποτε μαλακοπίτουρας. Ισοπαλία αρνητικών χαρακτηριστικών και για τα δύο φύλα.
Η αναπαραγωγή των στερεότυπων φύλου συνυπάρχει με τη σάτιρά του. Λόγου χάριν, σατιρίζονται οι άντρακλες παλαιού τύπου, οι υπερπροστατευτικές μανάδες παλαιού και νέου τύπου, οι ανταγωνιστικές κυριαρχικές νεομαμάδες κ.ο.κ. Ηπια σάτιρα στρέφεται και προς τους τύπους του γυμναστηρίου, τους κλαρινογαμπρούς, τους και τις wannabe μοδάτους.
Αμφίθυμη είναι η στερεοτυπία στο εθνοφυλετικό. Γενικά αποφεύγονται τα εθνοφυλετικά θέματα. Οπου υπάρχει η σχετική θεματική, είναι ήπια ηθογραφική αναπαραγωγή στερεοτύπων για Αλβανούς τεχνίτες, Πακιστανούς, Μπανγκλαντέζους μικροπωλητές, Ρομά πλανόδιους. Ταυτόχρονα αναπαράγονται τα περιγραφικά στερεότυπα για τον παππού, τον μπάρμπα από το χωριό, τον επαρχιώτη, τον μπούμερ, τον λαϊκό μαγκάκο της γειτονιάς.
Η σεζόν
Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το πώς εμφανίζεται η εργασία. Κυριαρχεί η εστίαση· όλες οι δυνατότητες εργασίας γι’ αυτό το κοινό βρίσκονται σε καφέ, φούρνους-καφέ και σουβλατζίδικα-εστιατόρια. Τα βιντεάκια σαρκάζουν, αυτοσαρκάζονται, απορρίπτουν, αλλά πάνω απ’ όλα καταγράφουν αυτή την πραγματικότητα ως μόνη πραγματικότητα…
Η άλλη εργασία είναι η «σεζόν». Για τη σεζόν, η στάση είναι συλλήβδην απορριπτική. Σε σχέση με τον εικονοκεντρικό, αφηγηματικό, γρήγορο και ηθογραφικό κόσμο των στόρι, ο κόσμος του Facebook είναι ένας κόσμος στατικός και γηραλέος. Αλλά και πολύ περισσότερο συγκροτημένος γύρω από προσωπικά, εδραιωμένα στερεότυπα. Εδώ δύσκολα, πολύ δύσκολα, οι χρήστες επηρεάζονται από τους ινφλουένσερ, διότι όλοι θεωρούν ότι είναι ινφλουένσερ στον μικρόκοσμό τους.
Ακριβέστερα, στο Facebook συνυπάρχουν πολλοί ασύμπτωτοι κόσμοι, παράλληλες χρονοσήραγγες, timelines που δεν διασταυρώνονται. Είναι η επικράτεια των μπούμερ, άλλοτε αφελών και άλλοτε εξεζητημένων, με πολλά κείμενα, συχνά σεντόνια, με αιχμηρές ατάκες και μπιφ, με πολιτικολογία που δεν υπάρχει στο ΤikΤοk, με ενδελεχή αθλητικό σχολιασμό, με ομάδες ειδικών ενδιαφερόντων, αλλά και με πλήθος αλληλοσυγχαιρόμενων λογοτεχνών, ποιητών και αυτοεκδιδόμενων.
Απέχει πολύ ο κόσμος των σ/μ από την καθημερινή ζωή; Και ναι και όχι. Η πραγματικότητα δεν είναι μία και ομοούσιος, δεν είναι κοινή· ακόμη και η παραγόμενη ή αναπαραγόμενη στα μίντια και τα σόσιαλ. Ζούμε θραυσματικά, πολυπρισματικά, μωσαϊκά, ασύμπτωτα. Σε ένα πολυαρδευόμενο σύμπαν σημείων και αντιφατικών μηνυμάτων. Στερεοτυπικά, αλλά και με σπέρματα υπέρβασης των στερεοτύπων.
Νίκος Ξυδάκης
