Η εκδήλωση της Νέας Αριστεράς που έγινε στη Σύρο στις 19/10/24 με θέμα «Υπερτουρισμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη» ανέδειξε με την ποιότητα των εισηγήσεων, το κρίσιμο θέμα και τις επιπτώσεις του παραγωγικού και οικονομικού μοντέλου που ακολουθείται τις τελευταίες δεκαετίες στα νησιά. Ο υπερτουρισμός, είτε ως εποχιακός, είτε ως συνολικό φαινόμενο, αποτελεί ένα προχωρημένο στάδιο μιας τουριστικής μονοκαλλιέργειας, με επιπτώσεις κατά κανόνα μη αντιστρέψιμες και καταστροφικές. Χωρίς κανένα σχεδιασμό και κανόνες, χωρίς ολιστική αντιμετώπιση από το κεντρικό κράτος ούτε την τοπική αυτοδιοίκηση, προχωράμε με βάση τη νεοφιλελεύθερη λογική της αυτορρύθμισης της αγοράς.
Οι συνέπειες μεγάλες, διότι οδήγησαν και οδηγούν στην υπερδόμηση και στην αυθαίρετη δόμηση, στην κατακρεούργηση του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου, στην αλλοίωση της βιοποικιλότητας, στη μεγάλη μείωση έως εξαφάνιση του πρωτογενούς τομέα, στην υπερεξάντληση των υδάτινων πόρων, στον πολλαπλασιασμό λυμάτων και απορριμμάτων, στη μεγάλη αύξηση της αξίας γης και στην εκποίησή της, στην έλλειψη στέγης κυρίως προς τους δημοσίους υπαλλήλους λόγω της εκτεταμένης αύξησης της βραχυχρόνιας μίσθωσης, στην αύξηση της σχολικής διαρροής λόγω της διαφαινόμενης εισοδηματικής αφθονίας από το τουριστικό επιχειρείν, στη μαζική εισροή μεταναστών σε κακοπληρωμένες θέσεις απασχόλησης, στην έλλειψη κυρίως εξειδικευμένης απασχόλησης, στη διαρκώς αναδυόμενη έλλειψη υποδομών (λιμάνια, αεροδρόμια, οδικά δίκτυα, χώροι στάθμευσης κλπ) στη σοβαρή ανεπάρκεια των δημόσιων υγειονομικών δομών, κ.ά.
Επιπλέον, το μοντέλο αυτό, προϊόντος του χρόνου, δημιουργεί μια αναντιστοιχία μεταξύ των ολοένα αυξανόμενων τουριστικών ροών και του οικονομικού αποτελέσματος. Λόγω της φτωχοποίησης μεγάλου τμήματος του πληθυσμού, παρά την αύξηση των τουριστών, έχουμε μείωση της κατά κεφαλήν δαπάνης. Το real estate οδηγεί σε πώληση μεγάλου μέρους των αγροτεμαχίων σε ξένα χέρια, ενώ ο συνδυασμός με τις λεγόμενες στρατηγικές επενδύσεις, δημιουργεί πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες ιδιοκτησίας πολύ ισχυρών οικονομικών συμφερόντων αλλοδαπών και εγχώριων. Παρά την κατακόρυφη αύξηση των εισοδημάτων, το σημαντικά μεγαλύτερο μέρος τους, είτε κατευθύνεται κατευθείαν στην αλλοδαπή, είτε κατευθύνεται στα δημόσια έσοδα με ελάχιστη επιστροφή επενδύσεων στα νησιά όπου παρήχθησαν.
Η απάντηση στις επιπτώσεις που περιγράψαμε είτε πρόκειται για υπερτουρισμό μεγάλης διάρκειας, είτε για εποχιακό της υψηλής τουριστικής περιόδου, δεν αντιμετωπίζεται με διαρκές μεγάλωμα και επέκταση των υποδομών, όπως πολλοί ζητούν κυρίως από τον εγχώριο επιχειρηματικό πληθυσμό. Βρίσκεται στον αυστηρό σχεδιασμό και σε κανόνες σε όλα τα επίπεδα (χωροταξικό, πολεοδομικό, ενεργειακό, παραγωγικό, κοινωνικό, υποδομών κλπ), με συμμετοχή του κράτους, της αυτοδιοίκησης και των τοπικών φορέων και με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα με αρχή, μέση και τέλος.
Κατά τη γνώμη μου δύο είναι τα κριτήρια στα οποία ο συνολικός σχεδιασμός πρέπει να στηριχθεί. Πρώτον, ο ακριβής προσδιορισμός της έννοιας της φέρουσας ικανότητας (ο μέχρι σήμερα ορισμός της όχι μόνο είναι ανεπαρκής αλλά μπορώ να πω και καθαρά προσχηματικός), δεύτερον, να σταματήσει στα νησιά κάθε έγκριση στρατηγικών επενδύσεων, καθότι αυτές υλοποιούνται κατά παρέκκλιση όλων των υφιστάμενων πολεοδομικών και χωροταξικών διατάξεων.
Μέχρι αυτό να συμβεί, πρέπει να σταματήσει κάθε διαδικασία αποφάσεων και σχεδιασμού που βασίζεται σε μονοκομματικά ή μικροκομματικά κριτήρια (π.χ. νέο Χωροταξικό για τον Τουρισμό, υπερμεγέθεις ΑΠΕ κλπ). Αν θέλουμε να διασώσουμε τελικά, ότι έχει απομείνει ως τουριστικό προϊόν στα νησιά μας, δηλαδή την ιστορική, πολιτιστική κληρονομιά, τους φυσικούς πόρους και το περιβάλλον, απαιτείται συνολικά ένα άλλο παραγωγικό μοντέλο για τον τουρισμό.
Νίκος Συρμαλένιος
