Fight Impunity, «καταπολεμήστε την ατιμωρησία». Αυτός ήταν ο τίτλος μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης που μέλη της φέρεται τώρα να εμπλέκονται στο σκάνδαλο διαφθοράς στις Βρυξέλλες.
Διαφθορά στη σκιά αιτημάτων τιμωρίας; Προφανώς ούτε οι αυστηροί πολιτικοί, ούτε οι διώκτες, ούτε οι εθελοντές είναι όλοι ίδιοι. Ο τίτλος της συγκεκριμένης ΜΚΟ περί ατιμωρησίας μου θύμισε πάντως μια παλιά προσωπική εμπειρία.
Αρκετές δεκαετίες πριν ασκούσα ακόμη ενεργά τη δικηγορία. Με είχε επισκεφθεί στο γραφείο ένας ξένος εργάτης, με πολύχρονη νόμιμη παραμονή στη χώρα μας, ζητώντας νομική συμπαράσταση στην προσπάθειά του να αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια. Διηγήθηκε τις γραφειοκρατικές ταλαιπωρίες του, αλλά διαχώριζε: «Κάποιοι υπάλληλοι είναι φιλικοί και διευκολύνουν, άλλοι είναι αυστηροί τα βρίσκουν όλα παράνομα και λένε διαρκώς θα σε καταγγείλω στην Αστυνομία. Αυτοί οι τελευταίοι είναι που παίρνουν τις μίζες».
«Μη γενικεύετε», είχα πει, όπως γράφω κι εδώ παραπάνω. Θυμάμαι την απάντηση: «Δεν είναι όλοι ίδιοι, αλλά η ιστορία επαναλαμβάνεται συχνά. Αν ο υπάλληλος είναι καλοπροαίρετος, ξέρεις ότι έτσι κι αλλιώς το δίκιο σου θα το βρεις, δεν σκέφτεσαι φακελάκια. Αν πάλι δεν σηκώνει κουβέντα και όλο μιλάει για ευθύνες σου και για τιμωρίες, τότε καταλαβαίνεις το μήνυμά του, το παρασύνθημα».
Είχα θυμηθεί τα λόγια αυτά και κάποια χρόνια αργότερα, όταν διάβασα για υπαλλήλους ελεγκτικής υπηρεσίας που είχαν διωχθεί για δωροδοκία. Και πιο πρόσφατα, όμως: Ποιος έχει ξεχάσει τον βομβαρδισμό της κοινής γνώμης με μηνύματα για δήθεν ατιμωρησία στην Ελλάδα λόγω του «Ν. Παρασκευόπουλου», εξαιτίας του οποίου – λεγόταν – έβγαιναν από τη φυλακή δεκάδες χιλιάδες, δηλαδή περισσότεροι από όσους έμπαιναν; Η ίδια η κ. Καϊλή είχε καταθέσει ερώτηση στο Ευρωκοινοβούλιο για το ίδιο θέμα, επισημαίνοντας ότι εγκληματίες φεύγουν από την Ελλάδα και αλωνίζουν στην Ευρώπη!
Απλά πράγματα: Ο ισοπεδωτικός τιμωρητισμός, αλλά και η ατιμωρησία, αποτελούν δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Τόσο η εκδίκηση και οι πολιτικές μηδενικής ανοχής, όσο και αντίστροφα οι ασυλίες των ισχυρών και των ψευτοκακόμοιρων, αποτελούν μορφές μικρής ή μεγάλης αδικίας. Η κοινωνία όμως και οι θεσμοί θέλουν δικαιοσύνη: Τόσο έφταιξες (άδικο, ενοχή) τόσο πληρώνεις, με δίκαια δίκη. Αυτός είναι ο πυρήνας του δικαίου, προαιώνιος και παγκόσμιος.
Δεν πρόκειται για καθημερινή χαλαρή θυμοσοφία. Είναι απόσταγμα της ιστορίας, του πολιτισμού, εθνικών και διεθνών κανόνων ζωής. Αρχή της αναλογικότητας ονομάζεται με νομικούς όρους ο κανόνας, και μακάρι ο όρος αυτός να εκλαϊκευόταν. Η αναλογικότητα αποτελεί έναν από τους πυλώνες της Δημοκρατίας. Μόνο η Ακροδεξιά προωθεί την υπέρβαρη ποινή σαν μοναδική λύση και πανάκεια, αποπροσανατολίζοντας από την κοινωνική καταπίεση και τις αναγκαίες αλλαγές.
Κι ένα συμπλήρωμα, αντί επιλόγου, με βάση το πρόσφατο περιστατικό της Θεσσαλονίκης και την ανθρωποκτονία σε βάρος του Ρομά Κ. Φραγκούλη: Η αναλογικότητα δεν πρέπει προσδιορίζει μόνο την τελική ποινή, αλλά στο σύνολό της την ποινική αντίδραση της πολιτείας, από την πρώτη στιγμή του αστυνομικού ελέγχου καθώς και της ποινικής προδικασίας: Το ενδεχόμενο μιας αμυντικής αντίδρασης και το μέτρο της θα ερευνηθούν διεξοδικά με την ανάκριση και τελικά με τη δίκη. Πυροβολισμός όμως κατά την καταδίωξη για λίγα ευρώ απλήρωτα (ούτε καν κλοπή δηλαδή) αποτελεί τερατούργημα δυσαναλογίας: Ωμό τιμωρητισμό!
*Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και πρώην υπουργός Δικαιοσύνης
