Σε μια περίοδο που η ανεργία παραμένει υψηλή και η ανασφάλεια διατρέχει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλει το 50% του επιδόματος ανεργίας μέσω προπληρωμένης κάρτας δεν είναι απλώς μία διοικητική αλλαγή: αποτελεί μια συμβολική και, κυρίως, ουσιαστική μετατόπιση στον τρόπο που αντιμετωπίζεται η ανεργία και οι ίδιοι οι άνεργοι.
Το μέτρο τέθηκε σε ισχύ από την 15η Μαρτίου 2025 βάσει του άρθρου 152 του Ν. 5078/2023 και εφαρμόζεται σε 19 επιδόματα που λαμβάνουν περισσότεροι από 300.000 δικαιούχοι, με γνωστότερα το επίδομα ανεργίας και το εγγυημένο εισόδημα. Από το τέλος Μαΐου περιλαμβάνεται και το επίδομα παιδιού που καταβάλλεται σε 700.000 δικαιούχους. Μέσα από τη ρητορική της «στοχοθετημένης πολιτικής» και της «διασφάλισης σωστής χρήσης των πόρων», το κράτος δεν προσφέρει πλέον στήριξη, αλλά καθορίζει πώς πρέπει να καταναλώσει ο άνεργος το επίδομα που δικαιούται. Η κρατική πρόνοια μετατρέπεται σταδιακά σε εργαλείο ελέγχου της συμπεριφοράς.
Η λογική αυτής της ρύθμισης δεν είναι αποκομμένη από τις στρατηγικές επιλογές της Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση προώθησε εδώ και δεκαετίες τη μετάβαση από τις λεγόμενες, υποτιμητικά, «παθητικές» πολιτικές –όπως τα επιδόματα ανεργίας– σε «ενεργητικές», όπως η κατάρτιση, η κινητικότητα και η «ενεργοποίηση» του ατόμου. Στο πλαίσιο αυτό, η ανεργία θεωρείται ατομική αποτυχία, όχι κοινωνικό ή οικονομικό φαινόμενο. Ο άνεργος είναι υπεύθυνος γιατί δεν προσάρμοσε έγκαιρα το «ανθρώπινο κεφάλαιό» του στις απαιτήσεις της αγοράς. Και άρα, το κράτος δεν υποχρεούται να του εξασφαλίσει αξιοπρεπή επιβίωση, αλλά να τον «καθοδηγήσει» προς τη συμμόρφωση.¹
Η προπληρωμένη κάρτα εντάσσεται σε αυτόν τον σχεδιασμό. Δεν αποτελεί τεχνική ή ουδέτερη παρέμβαση, αλλά πολιτική επιλογή, που λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα: αφαιρεί την αυτονομία του δικαιούχου, περιορίζει τη δυνατότητά του να ιεραρχήσει τις ανάγκες του και ενισχύει την επιτήρηση. Το κράτος –με άλλοθι τη διαφάνεια – ελέγχει ποιες δαπάνες είναι αποδεκτές. Το δικαίωμα στην πρόνοια μετατρέπεται σε κουπόνι υπό όρους. Δεν πρόκειται για πολιτική υπέρ των ανέργων, αλλά για έναν νέο μηχανισμό πειθάρχησης της φτώχειας.²
Η αλλαγή αυτή δεν είναι μεμονωμένη. Έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά μεταρρυθμίσεων που προωθούν την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και τη συστηματική αποδυνάμωση των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων. Η αποδόμηση των συλλογικών συμβάσεων, η επέκταση της ευελιξίας, η περιθωριοποίηση της πλήρους και σταθερής εργασίας, αποτελούν όψεις της ίδιας στρατηγικής.³ Οι πολιτικές αυτές, είτε επιβάλλονται από έξω είτε εφαρμόζονται με ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων, συγκλίνουν στην ίδια νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση.
Στην πράξη, η εφαρμογή της πολιτικής της προπληρωμένης κάρτας δημιουργεί επιπλέον εμπόδια και στιγματίζει τους ήδη ευάλωτους. Στερεί από τους ανέργους το ελάχιστο στοιχείο αξιοπρέπειας: την εμπιστοσύνη ότι μπορούν να αποφασίσουν για τις ίδιες τους τις ανάγκες. Πρόκειται για μια πολιτική προληπτικού ελέγχου και ηθικής επιτήρησης, εμπνευσμένη από την πεποίθηση ότι οι φτωχοί πρέπει να αποδεικνύουν καθημερινά την «αξιοσύνη» τους για να λάβουν βοήθεια.⁴
Η κοινωνική πολιτική, όπως διαμορφώνεται, παύει να είναι μηχανισμός αναδιανομής ή προστασίας και μετατρέπεται σε τεχνοκρατικό μηχανισμό συμμόρφωσης. Το κράτος δεν είναι πλέον εγγυητής της κοινωνικής συνοχής. Μετατρέπεται σε «διαχειριστή» της φτώχειας μέσω ελεγχόμενων και περιορισμένων πόρων. Η ανεργία δεν αντιμετωπίζεται –απλώς συγκαλύπτεται στατιστικά και ηθικά.
Απέναντι σε αυτή τη συνθήκη, η υπεράσπιση των επιδομάτων ως κοινωνικών δικαιωμάτων και όχι ως φιλανθρωπικής παροχής αποτελεί όριο δημοκρατίας. Η ανεργία δεν είναι ούτε ατομικό φταίξιμο ούτε τεχνικό ζήτημα. Είναι κοινωνικό πρόβλημα. Που απαιτεί πολιτικές λύσεις οι οποίες επιβάλλεται να ενισχύουν την ισότητα και την κοινωνική αλληλεγγύη. Όχι τον έλεγχο και τον εξευτελισμό.
Υποσημειώσεις
1. Πετμεζίδου, Μ. (2014). Από τη “χρυσή εποχή” στην εποχή της κρίσης. Στο: G. Esping-Andersen, Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού της ευημερίας. Αθήνα: Τόπος
2. Standing, G. (2022). Το Πρεκαριάτο: Η νέα επικίνδυνη τάξη. Αθήνα: Τόπος
3. Κουζής, Γ. (2022). Η μεγάλη εργασιακή απορρύθμιση: Τα 30+ χρόνια προς το ευέλικτο πρότυπο. Αθήνα: Τόπος
4. Harvey, D. (2015). Δεκαεφτά αντιφάσεις και το τέλος του καπιταλισμού. Μετάφρ. Ε. Αστερίου. Αθήνα: Μεταίχμιο
