Αφού τις «τάισαν μέχρι σκασμού» με τζάμπα χρήμα για πάνω από μια δεκαετία, τώρα είναι αναγκασμένες να τους προσφέρουν και… επιδόρπιο. Ο λόγος για τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες της υφηλίου που μετά το κραχ του 2008 πλημμύρισαν το χρηματοπιστωτικό σύστημα και εμπορικές τράπεζες με τρισεκατομμύρια φτηνού χρήματος στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν τη ρευστότητα και να κρατήσουν ζωντανή την οικονομία.
Σήμερα, καθώς αυξάνουν τα επιτόκιά τους για να χαλιναγωγήσουν τον πληθωρισμό, οι κεντρικές τράπεζες καλούνται να πληρώσουν γι’ αυτή τη «γενναιοδωρία» τους πριμοδοτώντας ξανά αυτούς που ωφελήθηκαν περισσότερο από τα χαμηλά τους επιτόκια και τις πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης. Και συγκεκριμένα τις εμπορικές τράπεζες οι οποίες μπορούν πλέον να απολαμβάνουν με ασφάλεια υψηλότερους τόκους για τα κεφάλαια που καταθέτουν στις κεντρικές τράπεζες και τα οποία δανείστηκαν ή και δανείζονται από αυτές με πολύ χαμηλότερο επιτόκιο.
Η προοπτική αυτή, μιας νέας μεταβίβασης δεκάδων δισεκατομμυρίων προς τις εμπορικές τράπεζες από τις κεντρικές τράπεζες, και η πρόκληση ζημιών στις τελευταίες σε μια περίοδο που εκατομμύρια πολίτες παλεύουν με την κρίση του κόστους ζωής συνιστά πρόκληση και εγείρει ήδη έντονες αντιδράσεις.
Το πρόβλημα είναι πιο έντονο στο ευρωσύστημα και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, το διοικητικό συμβούλιο της οποίας συνεδριάζει αύριο και (εκτός των επιτοκίων) ενδέχεται να λάβει αποφάσεις και για το ψαλίδισμα των τόκων στις εμπορικές τράπεζες. Οι τελευταίες, αφού δανείστηκαν από την ΕΚΤ ακόμη και με αρνητικό επιτόκιο -0,5%, μπορούν πλέον να απολαμβάνουν εγγυημένους τόκους παρκάροντας τα κεφάλαια αυτά στην εθνική κεντρική τράπεζα της χώρας τους, κερδίζοντας ετήσιο τόκο 0,75%, ο οποίος αύριο θα είναι πιθανότατα διπλάσιος στο 1,5% και τον επόμενο χρόνο ίσως να αγγίξει το 3%.
Το αρμπιτράζ αυτό, σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, θα μπορούσε να αποφέρει στις ευρωπαϊκές εμπορικές τράπεζες ουρανοκατέβατα κέρδη 31-34,9 δισεκατομμύρια ευρώ αν το επιτόκιο των καταθέσεων κορυφωθεί μεταξύ 2,5% και 4,5%. Αντίθετα για τις κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης θα σημαίνει μόνο για το 2023 ζημιές περίπου 40 δισ. ευρώ.
Η ειρωνεία μάλιστα είναι ότι τις μεγαλύτερες από αυτές τις ζημιές θα επωμιστούν οι κεντρικές τράπεζες «συνετών δημοσιονομικά» χωρών όπως η Ολλανδία, η Γερμανία και σε μικρότερο βαθμό το Βέλγιο, καθώς είναι αυτές που διακρατούν το μεγαλύτερο μέρος των τραπεζικών καταθέσεων και ομολόγων που αγοράστηκαν στο πλαίσιο της ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ και έχουν μηδενικές ή χαμηλές αποδόσεις. Ολες τους έχουν ήδη προειδοποιήσει για επικείμενες ζημιές ενώ μία εξ αυτών, η ολλανδική κεντρική τράπεζα, χτύπησε καμπανάκι για το ενδεχόμενο να χρειαστεί και διάσωσή της με χρήματα φορολογουμένων.
Τα στελέχη της ΕΚΤ μελέτησαν το πρόβλημα νωρίτερα εξετάζοντας την αλλαγή των όρων των στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTROs). Οι εμπορικές τράπεζες μπορούν να αποκομίσουν εγγυημένο κέρδος από τα τριετή δάνεια που έχουν λάβει από την ίδια την ΕΚΤ, καθώς ο μέσος τόκος που καταβάλλουν για τις εν λόγω στοχευμένες πράξεις μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης είναι χαμηλότερος από αυτόν που μπορούν να κερδίσουν καταθέτοντας τα ίδια μετρητά στην κεντρική τράπεζα. Μεταξύ των επιλογών που έχουν εξεταστεί -και θα κληθεί να λάβει σήμερα αποφάσεις το Δ.Σ. της ΕΚΤ- η απλούστερη είναι η μονομερής αλλαγή των όρων των TLTROs έτσι ώστε τα κεφάλαια που «παρκάρονται» από τις εμπορικές τράπεζες πίσω στο ευρωσύστημα να μην τοκίζονται με το επιτόκιο καταθέσεων.
Το πλεονέκτημα αυτής της επιλογής είναι ότι όλες οι τράπεζες θα επηρεαστούν με τον ίδιο τρόπο. Ωστόσο ενδέχεται να υπάρξουν νομικά κωλύματα με αγωγές από τις τράπεζες. Μια άλλη επιλογή είναι τα κεφάλαια που προέρχονται από τις TLTROs να αντιμετωπίζονται με παρόμοιους όρους όπως τα ελάχιστα αποθεματικά που τηρούν οι εμπορικές τράπεζες στην ΕΚΤ. Τα αποθεματικά αυτά τοκίζονται κατά 0,5%, χαμηλότερα από το επιτόκιο καταθέσεων της ΕΚΤ.
Η τρίτη επιλογή είναι ένα είδος κλιμάκωσης που θα επιτρέπει στις τράπεζες να απολαμβάνουν ευνοϊκό επιτόκιο μέχρι ένα ορισμένο όριο, μετά το οποίο θα εφαρμόζεται χαμηλότερο.
Μπάμπης Μιχάλης
