Πριν μερικές μέρες τα μεγαλύτερα χρηματιστήρια της υφηλίου βίωσαν μία από τις πιο βίαιες πτώσεις τους στα τελευταία χρόνια και αρκετοί δεν δίστασαν να τη χαρακτηρίσουν παγκόσμιο μίνι κραχ. Στην πληθώρα των αιτιών που προβλήθηκαν για να εξηγήσουν το ξεπούλημα των μετοχών (μεταξύ αυτών και το αυξημένο ενδεχόμενο οικονομικής ύφεσης στις ΗΠΑ, τα χαμηλότερα των προσδοκιών κέρδη των κολοσσών υψηλής τεχνολογίας, η επιδείνωση της κρίσης στην Μέση Ανατολή) ήλθε να προστεθεί και μια νέα: το σκάσιμο της «μηχανής» carry trade του γεν, μιας δημοφιλούς στρατηγικής εξαγωγής κερδών με μόχλευση δανεικών κεφαλαίων που άνθησε τα τελευταία χρόνια αλλά εξερράγη ξαφνικά στα πρόσωπα των επενδυτών.
To carry trade είναι η πρακτική δανεισμού χρημάτων από μια χώρα όπου τα επιτόκια είναι χαμηλά και επένδυσής τους (μετά τη μετατροπή του νομίσματος) σε άλλες χώρες όπου τα επιτόκια είναι υψηλότερα και τα περιουσιακά τους στοιχεία προσφέρουν ελκυστικές αποδόσεις. Το καλύτερο μέρος της Γης από το οποίο μπορούσε ένας επενδυτής να αντλήσει πάμφθηνα χρήμα για να το επενδύσει αλλού είναι εδώ και χρόνια η Ιαπωνία. Το carry trade του γεν αποδείχθηκε ιδιαίτερα δημοφιλές τα τελευταία τέσσερα χρόνια. των «πολλαπλών κρίσεων» της πανδημίας, του πολέμου στην Ουκρανία, των αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων και της πληθωριστικής λαίλαπας καθώς η Ιαπωνία ήταν η μοναδική μεγάλη οικονομία στον κόσμο που συνέχισε να προσφέρει δωρεάν χρήμα.
Ενώ οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και οι υπόλοιπες χώρες αύξησαν με γοργούς ρυθμούς τα επιτόκιά τους για να αντιμετωπίσουν τον καλπάζοντα πληθωρισμό, η Ιαπωνία διατήρησε τα δικά της επιτόκια δανεισμού χαμηλά προσπαθώντας να ενθαρρύνει την οικονομική ανάπτυξη. Αντιμέτωπη με μια ακραία παρατεταμένη περίοδο αποπληθωρισμού και οικονομικής στασιμότητας -από την περίοδο που έσκασε η φούσκα των ακινήτων- η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας (BOJ) διατήρησε το βασικό της επιτόκιο μεταξύ 2011 και 2016 πολύ κοντά στο μηδέν, ενώ στη συνέχεια το μείωσε ακόμη χαμηλότερα, σε αρνητικά επίπεδα (-0,10%).
Αυτό σήμαινε ότι έως πρόσφατα ένας επενδυτής carry trade μπορούσε να δανειστεί με αρνητικό επιτόκιο γεν, να τα μετατρέψει σε δολάρια και εν συνεχεία να επενδύσει σε μια ασφαλή αξία υψηλότερης απόδοσης, όπως τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα ή οι μετοχές υψηλής τεχνολογίας στις ΗΠΑ, απολαμβάνοντας αποδόσεις τουλάχιστον 4% χωρίς ποτέ να χρησιμοποιήσει δικά του χρήματα. Το «τρένο» του carry trade του γεν αποτέλεσε έτσι τα τελευταία χρόνια το χρυσό όχημα για τη χρηματοδότηση αγορών περιουσιακών στοιχείων παγκοσμίως.
Το χρησιμοποίησαν όχι μόνο οι Ιάπωνες κεφαλαιούχοι που αναζήτησαν υψηλότερα κέρδη για τα λιμνάζοντα κεφάλαιά τους, αλλά και πληθώρα ξένων επενδυτών, funds, εταιρείες επενδύσεων και λοιπά οχήματα του χρηματοπιστωτικού τομέα, ακόμη και Αμερικανοί δανειολήπτες στεγαστικών δανείων που στόχευαν στην αποπληρωμή τους με τα κέρδη που αποκόμιζαν από τη μεταφορά του γεν. Τα προβλήματα με αυτή την πρακτική ξεκίνησαν όταν η αξία του γεν άρχισε να ενισχύεται πριν από λίγες εβδομάδες, διαβρώνοντας το προσδοκώμενο κέρδος.
Η άνοδος του γεν αντικατόπτριζε τη στροφή στην πολιτική της κεντρικής τράπεζας. Την περασμένη εβδομάδα, η Τράπεζα της Ιαπωνίας αύξησε τα επιτόκιά της για δεύτερη φορά από τον Μάρτιο, στο 0,25%, γεγονός που εκτόξευσε το γεν ακόμη υψηλότερα, στα 142,5 γεν ανά δολάριο από το χαμηλό των 161,5 γεν που είχε καταγραφεί τον προηγούμενο μήνα. Το δολάριο από την άλλη πλευρά υποχώρησε καθώς η Fed υπαινίχθηκε περισσότερο έντονα από ποτέ πριν την επικείμενη μείωση των επιτοκίων της από τον επόμενο μήνα.
Ισχυρότερο γεν σημαίνει ότι τα δάνεια που είχαν ληφθεί σε αυτό για επενδύσεις αλλού θα χρειάζονταν πλέον περισσότερα δολάρια για την εξόφλησή τους, εξαλείφοντας πιθανότατα τα κέρδη που είχαν προκύψει και προκαλώντας ενδεχομένως από τις υπάρχουσες θέσεις carry trade. Μόλις αρχίσουν να συσσωρεύονται οι ζημιές, ακόμη και αν αυτές είναι μικρές, οι δανειστές απαιτούν τη συγκέντρωση περισσότερων μετρητών από τους δανειολήπτες για να καλυφθούν οι ενδεχόμενες απώλειες, διαδικασία γνωστή ως κλήση περιθωρίου (margin call).
Και αυτό μπορεί να σημαίνει πώληση των μετοχών στις οποίες έχουν επενδυθεί τα δανεισμένα γεν ώστε να αντληθούν τα απαιτούμενα μετρητά ή ακόμη και το οριστικό κλείσιμο θέσεων carry trade. Στη διαδικασία αυτή υπό το κράτος του πανικού παρασύρονται όχι μόνο οι επενδυτές που χρησιμοποιούν το carry trade αλλά και αρκετοί ακόμη που έχουν τρομοκρατηθεί. Η μαζική έξοδος επενδυτών τις τελευταίες ημέρες και το ξεπούλημα μετοχών της περασμένης Δευτέρας είχαν, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της J.P. Morgan, τελικό αποτέλεσμα την εξαέρωση του 75% του παγκόσμιου carry trade και τη διαγραφή όλων των κερδών που είχαν επιτευχθεί από αυτό φέτος.
Στη συνέχεια της εβδομάδας τα χρηματιστήρια ανέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος των απωλειών που είχαν τη Δευτέρα. Το χρηματιστήριο του Τόκιο αντέδρασε στην πτώση 12,4% με άνοδο 10% την Τρίτη, ενώ οι αγορές των ΗΠΑ και της Ευρώπης ανέκαμψαν επίσης. Ωστόσο αρκετοί αναλυτές παραμένουν επιφυλακτικοί, τονίζοντας ότι σε καμιά περίπτωση η αναταραχή και η αστάθεια στις αγορές δεν έχουν τελειώσει. Στα λίαν ακραία υψηλά επίπεδα όπου βρίσκονται άλλωστε σήμερα οι αγορές, τίποτα δεν μπορεί να αποκλείσει ακόμη ένα ταρακούνημά τους σε οποιαδήποτε στιγμή με οποιαδήποτε αφορμή.
Μπάμπης Μιχάλης
