Ο Michel Bauwens είναι ιδρυτής του P2P Foundation και του Commons Strategies Group. Συνεργάζεται με παγκόσμια δίκτυα ερευνητών σχετικά με την ομότιμη παραγωγή, την τεχνολογία και την επιχειρηματική καινοτομία. Τα τελευταία χρόνια είναι διευθυντής έρευνας του Commons Transition, μίας πλατφόρμας για την ανάπτυξη εφαρμοσμένων πολιτικών με στόχο τα κοινά.
Τη συνέντευξη πήρε και επιμελήθηκε η Συντονίστρια του Παρατηρητηρίου των Κοινών του ΕΝΑ Δώρα Κοτσακά.
Θα μπορούσατε να δώσετε έναν ορισμό για τον όρο «βασισμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή» (commons-base peer production, CBPP) και για ποιο λόγο εμφανίζεται ως αναδυόμενη τάση στην ανάλυσή σας;
Παρά το πλήθος των, προφανώς, αρνητικών συνεπειών της μονοπωλιακής ιδιοκτησίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα τελευταία έχουν δώσει τη δυνατότητα νέων μοντέλων δημιουργίας και κατανομής της παραγόμενης αξίας εξαιτίας της ικανότητας αυτοοργάνωσης δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε μεγάλες κλίμακες. Η παραγωγή συμβαίνει τόσο στα περιθώρια, όσο και στον πυρήνα της κοινωνίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο όρος P2P (peer to peer) αναφέρεται στη δυνατότητα σύνδεσης ομοτίμων σε μεγάλους αριθμούς μέσω ψηφιακών συστημάτων, ενώ τα κοινά περιγράφουν την ικανότητα δημιουργίας ή διαχείρισης κοινών πόρων με αυτόνομο τρόπο.
Στο πρώτο στάδιο, σήμαινε την ικανότητα συν-παραγωγής ελεύθερου λογισμικού, ανοιχτών σχεδίων και διαμοιρασμένης γνώσης. Σήμερα βρίσκεται στον πυρήνα του καπιταλισμού. Το 2011 συνιστούσε το 1/6 του ΑΕΠ και έχει τροφοδοτήσει σε μεγάλη έκταση τις κολοσσιαίες ψηφιακές πλατφόρμες, οι οποίες διαφορετικά δεν θα υπήρχαν. Ωστόσο, παραμένει μία εκθετικά αυξανόμενη πρακτική από την πλευρά των πολιτών, η οποία τροφοδοτεί πλήθος εναλλακτικών οικονομικών εγχειρημάτων. Η ανάπτυξη του κώδικα ανοιχτού λογισμικού συνεχίζει ραγδαία αυξανόμενη.
Το δεύτερο στάδιο προέκυψε μετά τη συστημική κρίση του 2008, όταν εκατομμύρια κατοίκων των πόλεων άρχισαν να δημιουργούν αστικά κοινά, όπως αμοιβαιοποιημένα συστήματα προμηθειών. Στη συνέχεια γίναμε μάρτυρες του δεκαπλασιασμού της ανάπτυξης των αστικών κοινών. Κάτι που μπορώ να επιβεβαιώσω μετά την καταγραφή αυτού του τύπου πρωτοβουλιών στη Γάνδη το 2017, αλλά και την αποτύπωση της τάσης σε ποικίλες αναφορές προερχόμενες από διαφορετικές χώρες. Τα περισσότερα από αυτά τα αστικά πρότζεκτ έχουν αναδιανεμητικό χαρακτήρα, δηλαδή δεν παράγουν τα αγαθά και τις υπηρεσίες, αλλά τα αναδιανέμουν μέσω οικοσυστημάτων δομημένων γύρω από τα κοινά. Για παράδειγμα, κοινότητες καταπιστευτηριών γης (land trusts), συνεταιρισμούς διαμοιρασμού μέσων κινητικότητας και άλλα παρόμοια.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε μετακινηθεί στην τρίτη φάση, που χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη παραγωγικών κοινών, δηλαδή ανοιχτών συνεργατικών συστημάτων που παράγουν υλικά αγαθά. Υπάρχουν σήμερα πρωτοβουλίες και παραγωγικά οικοσυστήματα όπου ακόμα και η παραγωγή λαμβάνει χώρα με τη χρήση μηχανισμών στηριγμένων στα κοινά, όπως η ανανεώσιμη ενέργεια και τα οργανικά τρόφιμα. Πλέον έχουμε τη δυνατότητα ελεύθερης συνεργασίας μεταξύ ομοτίμων, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους προκειμένου να παράγουν αξία από κοινού, σε ανοιχτά συνεργατικά συστήματα που διευκολύνονται από την ψηφιακά διασυνδεδεμένη τεχνολογία. Έχουμε ομότιμη παραγωγή βασισμένη στα κοινά.
Πώς περάσαμε από την «ανταλλακτική αξία» στην «αξία χρήσης» και πώς ορίζεται η αξία στην «οικονομία των κοινών»;
Όπως είναι γνωστό, με τον καπιταλισμό περάσαμε από συστήματα τα οποία στηρίζονταν κυρίως στην παραγωγή για την αξία χρήσης, σε ένα σύστημα που επικεντρώνει στην παραγωγή με στόχο την ανταλλακτική αξία και το κέρδος. Ο ισχυρισμός μου είναι ότι η ομότιμη παραγωγή μας φέρνει, σε μεγάλο βαθμό, πίσω στη λογική της αξίας χρήσης. Ανοιχτά συνεργατικά συστήματα που έχουν ως βάση τις ανοιχτές συνεισφορές και στηρίζονται στην ελεύθερη διασύνδεση παραγωγικών ατόμων. Τα τελευταία ακολουθούν τα προσωπικά τους κίνητρα προκειμένου να παράγουν κάτι που τους ενδιαφέρει. Καμία χρηματική ανταμοιβή δεν είναι εγγυημένη, πρόκειται πραγματικά για παραγωγή αξίας χρήσης.
Ωστόσο, η μετατόπιση πηγαίνει ακόμα βαθύτερα. Τα οικονομικά συστήματα γύρω από τα κοινά στηρίζονται σε διαμοιρασμένη αξία, η οποία δημιουργείται μέσω αυτών. Πρόκειται για ένα σύστημα αξίας που δεν βασίζεται πλέον στην ανταλλακτική αξία των εμπορευμάτων, συμπεριλαμβανομένης και της εργασίας ως εμπόρευμα, αλλά σε συνεισφορές. Τα συστήματα αξίας που έχουν ως βάση τα εμπορεύματα είναι προβληματικά, καθώς συστηματικά αποκλείουν τις λεγόμενες εξωτερικότητες, οι οποίες προκύπτουν με τέσσερις διαφοροποιήσεις: i. Θετικές και αρνητικές κοινωνικές εξωτερικότητες (πχ η ελεύθερη επικοινωνία στο Facebook που το εμπλουτίζει χωρίς να ανταμείβει), ii. Θετικές και αρνητικές περιβαλλοντικές εξωτερικότητες. Αυτός είναι ουσιαστικά ο λόγος που ο καπιταλισμός καταστρέφει τη φυσική ισορροπία στον πλανήτη μας. Δεν αναγνωρίζει συνεισφορές ζωτικής σημασίας από μη ανθρώπινα συστήματα, ούτε λαμβάνει υπόψη τα απορρίμματα που παράγει και τις αρνητικές τους συνέπειες στα δίκτυα της ζωής. Αντιμετωπίζει τη φύση ως μία χοάνη ή μία ανεξάντλητη πηγή μη αναγνωρισμένης αξίας. Αντίθετα, ένα σύστημα στηριγμένο στις συνεισφορές μπορεί να τις λάβει υπόψη στο σύνολό τους, θετικές και αρνητικές, προερχόμενες από την ανθρώπινη φύση ή πέρα από αυτή. Κάθε μεγάλη κοινωνική μετάβαση έφερε αλλαγές στο καθεστώς αξίας και πιστεύω ότι σήμερα μετακινούμαστε από ένα σύστημα αξίας στηριγμένο στην ανταλλαγή, σε ένα σύστημα αξίας στηριγμένο στις συνεισφορές και οι συνεισφορές είναι σχεδόν συνώνυμες με την αξία χρήσης.
Αρχικά είναι απαραίτητη η δημιουργία προστατευμένων παραγωγικών κοινοτήτων στηριγμένων στα κοινά, οι οποίες θα μπορούν να αναπτύξουν γύρω τους μία μεμβράνη, προκειμένου οι εξωτερικές πηγές εισοδήματος να αναδιανέμονται εντός της κοινότητας -τουλάχιστον σε ένα μέρος τους- με κριτήριο τη συνεισφορά των μελών στον κοινό πόρο. Αυτές οι στηριγμένες στα κοινά κοινότητες και οι κοινοί πόροι θα μπορούσαν να ενισχυθούν από την προσέγγιση συμμαχιών παραγωγικών φορέων με στόχο τον βιοπορισμό (entredonneurial). Το «μυστικό» είναι η χρήση του εισοδήματος που εισέρχεται στην κοινότητα, δηλαδή του κεφαλαίου. Πρόκειται για την πρακτική της μη επένδυσης. Το χρήμα δεν χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει περισσότερο χρήμα, αλλά μετατρέπεται σε κοινή αξία που μπορεί να κατευθυνθεί σε όσους έχουν συνεισφέρει στα κοινά (transvestment [1]).
Πιστεύω ότι στο μέλλον είναι πιθανό να έχουμε τουλάχιστον δύο νομισματικά συστήματα. Το υπάρχον εξορυκτικό χρηματικό σύστημα -καθώς ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς κάποια εξόρυξη πόρων από τη φύση- που θα συνοδεύεται από ποικιλία νομισματικών συστημάτων στηριγμένων στις συνεισφορές. Οι κρυπτό-τεχνολογίες σήμερα μας επιτρέπουν να σχεδιάσουμε όλα τα είδη ευφυών ανταμοιβών (intelligent tokens) που μπορούν να διαχειριστούν τις ροές των συνεισφορών και να τις συνδέσουν με τις ροές της εξορυκτικής αξίας. Όπως μας διδάσκει ο Bernard Lietaer στο Mysteries of Money, πριν από τον καπιταλισμό όλες οι κοινωνίες είχαν τέτοιου τύπου δυαδικά νομισματικά συστήματα, τα οποία ονομάζει νομίσματα γιν και γιανγκ. Για παράδειγμα, στο Μπαλί εφαρμόζεται ένα σύστημα ανταμοιβών σχετικό με τις συνεισφορές στη διαχείριση των υδροκριτών.
Τι εννοείτε με τον όρο κόσμο-τοπική (cosmo-local) παραγωγή και ποιος ο σχετικός ρόλος των συνεργατικών πρωτοβουλιών σε τοπικό επίπεδο; Πώς συνδέεται με την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία;
Σήμερα υπάρχουν δύο ανταγωνιστικά μοντέλα. Το πρώτο είναι αυτό της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, συνεπάγεται τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος και δεν είναι πλέον υποφερτό. Ξοδεύουμε τρεις φορές περισσότερα για τη μεταφορά των αγαθών από ότι για την παραγωγή τους. Η προτεινόμενη εναλλακτική από αριστερά και δεξιά λαϊκιστικά μορφώματα, περιλαμβάνει μορφές διεύρυνσης του προστατευτισμού σε συνδυασμό με αυξανόμενη περιφερειοποίηση. Ο μεγάλος κίνδυνος αυτής της προσέγγισης είναι ο περιορισμός της διεθνούς συνεργασίας και οι πιθανές ανταγωνιστικές διαμάχες ανάμεσα στα κράτη.
Η προσέγγιση που προτείνουμε με επίκεντρο την κόσμο-τοπική παραγωγή συνιστά μία τρίτη εναλλακτική: «ό,τι είναι ελαφρύ είναι παγκόσμιο και κοινό, ότι είναι βαρύ είναι τοπικό». Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα χρειάζεται να είναι τοπικά. Αναφερόμαστε στην εύλογη τοπική προσαρμογή και στην αποκέντρωση της υλικής παραγωγής. Στην τοποθέτησή της όσο γίνεται πιο κοντά στις τοπικές ανάγκες, αλλά με τρόπο ορθολογικό και χωρίς να αντιστρατεύεται την παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα. Και η επανατοπικοποίηση -η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το μοντέλο των διανεμημένων μικροεργοστασίων- θα έπρεπε ιδανικά να πάρει τη μορφή της διανεμημένης ιδιοκτησίας και διακυβέρνησης μέσω φορέων που θα είναι συνδεδεμένοι με παγκόσμιες κοινότητες ανοιχτού σχεδίου και στηριγμένες σε τεχνικές συνεργασίες ανοιχτού λογισμικού. Για παράδειγμα, το δίκτυο των πολύ-εργοστασίων Invisible Factory στην Ευρώπη. Πρόκειται για 120 συλλογικότητες από χειροτέχνες εργάτες στην παραγωγή υφασμάτων, οι οποίες συνεργάζονται και οργανώνονται με χρήση ανοιχτού λογισμικού και συνεργατικών μοντέλων. Κατά αυτόν τον τρόπο, για εμάς κόσμο-τοπικό σημαίνει επίσης, συνεργατικά μοντέλα όπως αυτά της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, αλλά με προστιθέμενη συνεργασία γύρω από τεχνικά και επιστημονικά κοινά ανοιχτού λογισμικού.
Θα μπορούσατε να αναφερθείτε σε ορισμένα παραδείγματα σχετικά με τη βασισμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή και τις εφαρμοσμένες πολιτικές που συνέβαλαν στην κλιμάκωσή τους; Υπάρχουν συγκεκριμένα θεσμικά εργαλεία χρήσιμα για την υλοποίησή τους;
Επιτρέψτε μου να δώσω μερικά παραδείγματα τα οποία συνάντησα και μελέτησα δύο-τρία χρόνια πριν. Το πρώτο είναι η Enspiral στη Νέα Ζηλανδία. Πρόκειται για συμμαχία δεκάδων φορέων κοινωνικής επιχειρηματικότητας οι οποίοι δημιούργησαν από κοινού έναν συνεταιρισμό. Το σύστημα συλλογικής διοίκησης που έχουν αναπτύξει είναι ιδιαίτερα ισχυρό. Σε μία περιοχή που τους ανήκει από κοινού λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο πρακτικές εξάσκησης με στόχο την ενίσχυση των κοινωνικών σχέσεων και τον καθορισμό ρόλων εντός των ομάδων. Σταδιακά συγκροτούν έναν κοινωνικό χάρτη λειτουργίας που αναθεωρείται μέσω μίας απαιτητικής διαδικασίας κάθε τρία χρόνια. Αξιοποιούν καινοτόμα εργαλεία, όπως τον συμμετοχικό προϋπολογισμό που επιτρέπει σε κάθε μέλος να τοποθετήσει σε κοινό ταμείο ένα ποσοστό του εισοδήματός του. Στη συνέχεια μπορούν να ψηφίσουν σχετικά με όποιο αίτημα για χρηματοδότηση και επένδυση κατατεθεί από κάποιο από τα υπάρχοντα μέλη. Πρόκειται για μία καινοτόμα μέθοδο που συγκροτεί ένα επενδυτικό δίκτυο. Ενώ έχουν προσελκύσει επενδυτές, κατορθώνουν να διατηρούν πλήρη αυτονομία πάνω στα πρότζεκτ τους. Επιπλέον, έχουν δημιουργήσει ένα εξελιγμένο εργαλείο λήψης αποφάσεων το Loomio, που επιτρέπει τις συλλογικές διεργασίες και στηρίζεται σε ανοιχτό λογισμικό.
Μία άλλη περίπτωση είναι αυτή του Ethos στο Ηνωμένο Βασίλειο. Πρόκειται για μία μεγάλη εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών, η οποία αναγνωρίζει ότι πολλοί άνθρωποι συμβάλλουν στη συλλογική της αξία, αλλά μόνο συγκεκριμένα μέλη μπορούν να ρευστοποιήσουν αυτή την αξία στην αγορά. Για αυτόν τον λόγο δημιούργησαν δύο τύπους μεριδίων/μετοχών. Τα μερίδια της αγοράς δίνονται σε όσους εργάζονται για τους πελάτες, αλλά διαιρούνται ανά κάποια χρόνια προκειμένου να παραχωρείται μέρος τους και σε όσους συνεισφέρουν στη συλλογική αξία του δικτύου τους.
Η Sensorica είναι ένα δίκτυο παραγωγής αισθητήρων ανοικτού υλισμικού το οποίο αξιοποιεί τα πλέον ανεπτυγμένα παραδείγματα λογιστικής ανοιχτή αξίας (open value accounting). Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι οι συνεργάτες δίνουν τις συνεισφορές τους για αξιολόγηση από ομοτίμους (peer review) και ότι όλες οι εισερχόμενες πληρωμές επαναδιανέμονται στη συνέχεια, ανάλογα με την «αξία» που έχει συσσωρεύσει το κάθε μέλος. Ο εξοπλισμός που κατέχουν από κοινού είναι τοποθετημένος σε ένα κοινό καταπίστευμα (non dominium trust).
Το Fora do Eixo είναι ένα δίκτυο Βραζιλιάνων μουσικών. Περιλαμβάνει τους ανθρώπους που εργάζονται για αυτούς και τους υποστηρικτές τους και αποτελείται από 300 κοινότητες και 15 κοινόβια. Το κίνημα/επιχείρηση/δίκτυο, όπως αυτοχαρακτηρίζεται, χρηματοδοτεί στούντιο τα οποία οι μουσικοί μπορούν να χρησιμοποιούν δωρεάν, αλλά η χρήση δημιουργεί ένα χρέος που αποπληρώνεται όταν γίνονται οι συναυλίες τους. Το δίκτυο διαθέτει τράπεζα, ένα σχολείο/πανεπιστήμιο, ένα δίκτυο ΜΜΕ, ένα συνεταιρισμό αποανάπτυξης, τέσσερα αμοιβαία πιστωτικά νομίσματα κ.α.
Η Coopcycle είναι ένας συνεταιρισμός ποδηλάτων delivery που έχει ως στόχο να αντικαταστήσει το μονοπώλιο των ιδιωτικών πλατφορμών όπως η UberEats και το Deliveroo, τα οποία στηρίζονται στην εκμετάλλευση των εργαζομένων τους. Χρησιμοποιούν άδεια copyfair (Commons Based Reciprocity Licenses) στη δημιουργία της οποίας έχει συμβάλει το P2P Foundation. Η καινοτομία που εισάγει είναι ότι καλύπτει τον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στο copyleft, όπου όλα είναι ανοιχτά σε όλους και το copyright το οποίο συνιστά αποκλειστικά ιδιωτική περιουσία. Στη πλαίσια της αρχής του copyfair η γνώση μπορεί να μοιραστεί, αλλά τα εμπορικά δικαιώματα εξαρτώνται από το βαθμό στον οποίο υπάρχει αμοιβαιότητα και ανταλλαγή. Έχει υποστηριχτεί και χρησιμοποιηθεί από την Coop des Communs, ένα συνασπισμό ανθρώπων ενεργών στα κοινά, τη συνεργατική και την αλληλέγγυα οικονομία.
Υποστηρίζω με ενθουσιασμό την καινοτόμα διακυβέρνηση και τα συστήματα διαμοιρασμού ιδιοκτησίας και ανταμοιβών, όπως τα εφαρμόζει η Fairshares στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε αυτό το μοντέλο επενδυτές και ιδρυτές έχουν περιορισμένα μερίδια που αποτελούν αντικείμενο επισταλίας (σταδιακή μείωση με το πέρασμα του χρόνου), ενώ οι εργαζόμενοι, οι χρήστες και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη επίσης περιλαμβάνονται στο διαμοιρασμό της παραγόμενης αξίας. Η Marjorie Kelly έχει περιγράψει τα χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ιδιοκτησίας και διακυβέρνησης στο εξαιρετικό βιβλίο της The Emerging Ownership Revolution, το οποίο περιλαμβάνει πλήθος παραδειγμάτων από την καρδιά της Αυτοκρατορίας, δηλαδή των ΗΠΑ.
Ωστόσο, και με κάθε ειλικρίνεια, το να μιλήσουμε για κλιμάκωση είναι ακόμα πολύ δύσκολο. Δεν υπάρχουν οι δημόσιες υποδομές που θα υποστήριζαν ένα τέτοιο σχέδιο, ούτε οι μαζικές επενδύσεις για αυτό το είδος πρωτοβουλιών. Η όποια κλιμάκωση συμβαίνει μεταδοτικά, μέσω της συνεργασίας, με στοιχεία αυτοοργάνωσης και αυτόνομης ώθησης. Τα οικοσυστήματα της ομότιμης παραγωγής είναι πολύ αδύναμα και τα παραδοσιακά οικοσυστήματα των συνεταιρισμών και της αλληλέγγυας οικονομίας δεν είναι πάντα ανοικτά σε αυτούς τους τύπους πρακτικών διαμοιρασμού της γνώσης και της κατά βούληση συσχέτισης με ανοικτά δίκτυα.
Ποια η σημασία του θεσμικού και κανονιστικού πλαισίου και ποιο το καίριο πολιτικό υποκείμενο για τις απαιτούμενες προσαρμογές; Υπάρχει μία πολιτική στρατηγική από την πλευρά των κοινών και της ομότιμης παραγωγής και πως θα μπορούσε να αποκτήσει ορατότητα στη δημόσια σφαίρα; Πιστεύετε ότι η στηριγμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή συνιστά εργαλείο χειραφέτησης;
Βλέπω την ομότιμη παραγωγή υπό το πλήθος των μορφών με τις οποίες εμφανίζεται και πιστεύω ότι συνιστά μία πρωτόλεια φόρμα για μία νέα κοινωνική τάξη. Ας το σκεφτούμε με τον ακόλουθο τρόπο. Το ισχύον σύστημα υπόκειται σε μία σειρά κρίσεων, πρόκειται για μία μετά-κρίση. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιθανό οι απαιτούμενες λύσεις να είναι διαφορετικές και να ακολουθούν μία άλλη λογική. Η λογική των εμπόρων όταν ο φεουδαλισμός πέρασε στη φάση της κρίσης του, δεν ήταν φεουδαλική. Η λογική των κοινών δεν είναι μία καπιταλιστική λογική, δεν έχει να κάνει πλέον με προϊόντα, αλλά με συνεισφορές. Η θεσμική και κανονιστική λογική που τα διέπει είναι στο σύνολό της διαφορετική και στηρίζεται σε αμοιβαίους κώδικες εντός ανοιχτών συστημάτων. Οι εμπλεκόμενοι παράγοντες και τα ενδιαφερόμενα μέρη καθίστανται αλληλεξαρτώμενα στη βάση των διαμοιρασμένων κοινών. Στον πυρήνα βρίσκονται η συνεισφέρουσα κοινότητα και ο μηχανισμός έμμεσου συντονισμού και συνεργασίας. Οι εμπλεκόμενοι έχουν ανάγκη να κερδίσουν τα προς το ζην, κατά συνέπεια δημιουργούν δραστηριότητες που υπόκεινται στην αγορά, αλλά με τρόπο που δεν καταστρέφει τα κοινά. Αυτές οι αγορές πρέπει να είναι αναπαραγωγικές ως προς τα ανθρώπινα κοινά, αλλά και πέραν αυτών.
Είναι απαραίτητο η διαχείριση της υποδομής των κοινών να γίνεται μέσω θεσμών για το κοινό καλό, όπως τα FLOSS Foundations τα οποία είναι δημοκρατικά, κυβερνώμενα από διαφορετικά ενδιαφερόμενα μέρη. Πρόκειται για την εικόνα μίας πιθανής κοινωνικής μορφής η οποία έχει στον πύρηνα της θεσμούς που υποστηρίζουν τα κοινά -τους μόνους στην ανθρώπινη ιστορία που υπήρξαν ικανοί να συντηρήσουν πόρους για μεγάλα χρονικά διαστήματα- ηθικές οικονομίες ενσωματωμένες στην κοινωνική λογική των κοινών και ένα «κράτος-εταίρο» (partner state). Υποστηρίζουν το κοινό καλό και είναι υπεύθυνοι για τη διατήρηση του res publica και του res communes ως σύνολο, δηλαδή διαχειρίζονται τους διευκολυντικούς μηχανισμούς που επιτρέπουν στα κοινά να ευδοκιμήσουν και να δημιουργήσουν δυνατότητες για το σύνολο της κοινωνίας. Πιο συγκεκριμένα, πιστεύω ότι χρειάζεται να δουλέψουμε ως προς το πλαίσιο εφαρμογής κανόνων στο πεδίο των κοινών. Υπάρχουν συγκεκριμένες προτάσεις σχετικά, όλες στηριγμένες σε υπάρχουσες αναδυόμενες πρακτικές τις οποίες έχω περιγράψει στη μελέτη P2P Accounting for Planetary Survival και επικεντρώνουν σε όρους οικολογικής και κοινωνικής προστασίας.
Πιστεύουμε ότι η στηριγμένη στα Kοινά ομότιμη παραγωγή είναι χειραφετητική καθώς πρώτον στηρίζεται στην ελεύθερη, ενθουσιώδη συσχέτιση κινητοποιημένων ανθρώπων. Δεύτερον, διότι εισάγει την αυτοοργάνωση και τη δημοκρατία στη σφαίρα της παραγωγής και τρίτον, διότι η αμοιβαιοποίηση της γνώσης και της υλικής παραγωγής μειώνει μαζικά το ανθρώπινο αποτύπωμα. Η ιδέα είναι η διατήρηση των περίπλοκων κοινωνικών υπηρεσιών της νεωτερικότητας, αλλά με δραματικά χαμηλότερο αποτύπωμα, κάτι που εξερευνούμε στη μελέτη μας The Thermodynamics of Peer Production.
Σήμερα ο Covid-19 είναι ο πιο ισχυρός καταλύτης πολιτικών εξελίξεων. Ποιες πιστεύετε ότι θα είναι οι συνέπειες για τη «μικρού μεγέθους παραγωγή» (petty production) και πώς συνδέονται τα νέα κοινά με αυτή;
Ο Covid-19 αποδείχτηκε ιδιαίτερα καταστρεπτικός για τις περισσότερο νεοφιλελεύθερες χώρες οι οποίες είχαν ουσιαστικά αποδυναμώσει τις δημόσιες υποδομές τους κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται και οι χώρες της ΕΕ, αν και σε μικρότερο βαθμό από τις αγγλοσαξονικές. Η διαλυτική επίδραση θα είναι εντονότερη στον κλάδο των μικρών επιχειρήσεων και των τοπικών οικονομιών. Αλλά το παράδοξο είναι κάτι που πιστεύω ότι θα αντιμετωπίσουμε στο σύντομο μέλλον. Ένα κράτος το οποίο δεν θα είναι πλέον ικανό να χρηματοδοτεί κοινωνικές μεταρρυθμίσεις μεγάλης έκτασης, θα είναι το ίδιο που θα ωθεί τους πολίτες προς την αυτοοργάνωση και την κοινωνική αμοιβαιότητα ως εναλλακτικές. Πρέπει να εστιάσουμε στις πόλεις και σε τοπικό επίπεδο και να αναζητήσουμε τους τρόπους που θα ενδυναμώσουν την τοπική ανάπτυξη προκειμένου να επιβιώσουν οι κάτοικοί τους.
Η ίδια η κρίση της πανδημίας επέδειξε αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες αμοιβαίας βοήθειας, αλλά και την ικανότητα του κινήματος των makers να δημιουργεί λύσεις εκεί που το κράτος και η αγορά απέτυχαν. Επίσης, κατέδειξε την έλλειψη πρωτοκόλλων συνεργασίας μεταξύ δημόσιου και κοινών. Πιθανώς γνωρίζετε το βιβλίο-ορόσημο του Adam Arvidsson, το οποίο δείχνει τις παραλλήλους ανάμεσα στην οικονομία του ανοιχτού λογισμικού στις WEIRD (Western, Educated, Industrial, Rich, Democratic) χώρες και στην ανεπίσημη οικονομία της Ασίας. Η έρευνά του αποκαλύπτει ότι και οι δύο στηρίζονται εκτεταμένα σε συνεργασίες που έχουν ως βάση τα Kοινά. Πιστεύω ότι έχουμε περάσει σε μία εποχή όπου οι Ευρωπαίοι εργαζόμενοι θα πρέπει να μάθουν περισσότερα από την Ασία και το αντίστροφο. Πιστεύω επίσης ότι ο όρος «κόσμο-τοπικισμισμός» θα καταστεί ιδιαίτερα εύστοχος αυτή τη δεκαετία.
Κατά τη γνώμη σας η πανδημία «άνοιξε» τα μυαλά των ανθρώπων σχετικά με θεσμικές αλλαγές που είναι απαραίτητες; Πώς αντέδρασαν οι κοινότητες των κοινών και του P2P;
Πιστεύω ότι αυτό είναι απόλυτα αληθές, αλλά δεν είναι όλα τα νέα καλά. Η πανδημία έδειξε σε ποιο βαθμό ο νεοφιλελευθερισμός έχει αποδυναμώσει τις δημόσιες υπηρεσίες μας, ιδιαίτερα στην υγεία και οι συστηματικές αποτυχίες του κράτους και της αγοράς συνέβαλαν σε περαιτέρω απονομιμοποίηση τους. Έχει επίσης καταστεί ορατό, άλλη μία φορά ανάμεσα σε πολλές, ότι οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις δίνουν προτεραιότητα σε «too big to fail» οντότητες έναντι της ευημερίας των πολιτών. Στις ΗΠΑ η απώλεια νομιμοποίησης είναι περισσότερο έντονη από οπουδήποτε αλλού.
Αυτή η εξέλιξη στη συνέχεια δημιούργησε ένα μεγάλο κύμα αλληλοβοήθειας. Είχαμε μία κινητοποίηση από το σύνολο της κοινότητας των makers και της ομότιμης παραγωγής, οι οποίες προβλήθηκαν ως κινήματα στην τηλεόραση και τις εφημερίδες και έγιναν ορατό κομμάτι της κοινωνίας. Ξεκίνησε ένας αναστοχασμός σχετικά με τη ζωή και την κοινωνία από εκατομμύρια ανθρώπους. Ο κόσμος εμφανίζεται περισσότερο ως ένα μηδενικό άθροισμα αλληλοσπαραγμών και εγωισμού και την ίδια στιγμή προωθείται μία διττή παλινδρόμηση προς δυνητικά αποσπασματικές ταυτότητες και μία απώλεια συνοχής στην κοινωνία. Αυτός είναι ο λόγος που υποστηρίζουμε τόσο πολύ τον κόσμο-τοπικό χαρακτήρα των απαραίτητων απαντήσεων στην κρίση. Χρειάζεται να επανατοπικοποιήσουμε ουσιαστικά, επιτυγχάνοντας ουσιαστική υλική παραγωγή και τοπική ανθεκτικότητα, αλλά πρέπει την ίδια στιγμή να αποφύγουμε αυτή η επανατοπικοποίηση να εξελιχθεί σε επιθετική απομόνωση, και πιθανά έναν αγώνα «όλων εναντίων όλων». Έτσι, όσο επανατοπικοποιούμε πρέπει να διατηρούμε τη διατοπική και διεθνική συνεργασία και να δημιουργούμε τους απαραίτητους θεσμούς που μπορούν να τις συντηρήσουν.
Υπάρχουν πρωτοβουλίες -σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο- που ζητούν το εμβόλιο για τον Covid-19 να γίνει δημόσιο αγαθό. Ποια πιστεύετε ότι είναι η σημασία της ανοιχτής επιστήμης και των ανοιχτών δεδομένων σε περιπτώσεις κρίσεων, όπως αυτή της πανδημίας;
Φυσικά, πρόκειται για απόλυτη προτεραιότητα. Ο τρόπος που λειτουργεί σήμερα η φαρμακευτική έρευνα είναι σε μεγάλο βαθμό εξαρτώμενος από τη δημόσια χρηματοδότηση. Ωστόσο, στη συνέχεια έχουν τη δυνατότητα να ιδιωτικοποιούν τα κέρδη. Ακόμα πιο προβληματικό είναι το ότι μπορούν και εμπλέκονται σε κερδοσκοπική τιμολόγηση ή ότι δίνουν προτεραιότητα στους πλούσιους πελάτες, όπως κάνουν αυτή τη στιγμή. Φανταστείτε ο Covid-19 να ήταν περισσότερο θανατηφόρος ως ασθένεια. Η ένταση το θυμού του παγκόσμιου πληθυσμού εναντίον της Δύσης για αυτές τις πρακτικές, όπως το να αφήνει σκόπιμα ανθρώπους να πεθαίνουν όταν δεν έχουν αρκετά χρήματα, θα ήταν τεράστια. Αυτό θα προκαλούσε ζημιά, η οποία είναι σήμερα ελεγχόμενη μόνο εξαιτίας της σχετικά περιορισμένης φονικότητας της ασθένειας, σε σύγκριση με άλλες. Θα ήταν μία γεωπολιτική καταστροφή. Όλα τα δεδομένα σχετικά με το εμβόλιο πρέπει να είναι δημόσιο αγαθό και οι χώρες να μπορούν να το παράγουν σε τοπικό επίπεδο.
[1] Σ.τ.μ. Transvestment: Ο όρος περιγράφει τη μεταφορά αξίας από ένα τύπο επένδυσης σε ένα άλλο. Στην περίπτωση των συστημάτων P2P αυτό σημαίνει από τα καπιταλιστικά συστήματα, σε αυτά των κοινών.
Πηγή: ΕΝΑ
