«Ο Γιος που δεν απάντησε». Μία φορά κι έναν καιρό ήταν ένας γιος που, ενώ τον φώναξαν, δεν απάντησε. Εσκεμμένα την αγνοούσε; Επειδή ήταν στην προεφηβεία; Αυνανιζόταν ήδη; Επρεπε να την απασχολεί αυτό; Η μητέρα επιμελώς έλεγχε εσώρουχα/σεντόνια για ίχνη αυνανισμού, ούτως ώστε, εάν χρειαζόταν, θα μπορούσε να τον ενημερώσει, με τον ήρεμο τρόπο της, ότι ο καθένας το έκανε, ακόμα και φημισμένες προσωπικότητες, ακόμα και οι μεγάλοι άντρες του έθνους μας, ιστορικά-…»
Δέκα ολόκληρα χρόνια πέρασαν για να επιστρέψει στη διηγηματογραφία ένας από τους πιο αγαπημένους εκπρόσωπούς της. Από την καταπληκτική συλλογή «Δεκάτη Δεκεμβρίου», που είχε κυκλοφορήσει το 2013 με ιστορίες που δεν ήταν απλώς έξυπνες, σοφές και αστείες, αλλά προσέφεραν και μια σπάνια ποιότητα στη σύντομη μυθοπλασία. Με μια διακοπή, για να γράψει το μυθιστόρημά του «Λήθη και Λίνκολν», που το 2017 κέρδισε το βραβείο Booker, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο της αγγλόφωνης λογοτεχνίας. Ο Τζορτζ Σόντερς δεν είναι μια καθόλου απλή περίπτωση συγγραφέα. Κάποιοι κριτικοί λογοτεχνίας λένε ότι η ανατρεπτική μεταμοντέρνα γραφή του τον κάνει άξιο τέκνο του Βόνεγκατ και βέβαια είναι ο άνθρωπος για τον οποίο ο εξαιρετικά ακριβοθώρητος και σπουδαίος συγγραφέας Τόμας Πίντσον είχε πει πως έχει «μια εκπληκτικά ρυθμισμένη φωνή -ευφρόσυνη, σκοτεινή, αυθεντική, και αστεία– που αφηγείται ακριβώς το είδος των ιστοριών που χρειαζόμαστε να διαβάσουμε σήμερα».
Η «Μέρα απελευθέρωσης», το τελευταίο του βιβλίο έχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που μας έκαναν να τον ξεχωρίσουμε. Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ικαρος σε μετάφραση του Γιώργου-Ικαρου Μπαμπασάκη. Εστιάζει σε ανθρώπους, πράγματα και καταστάσεις, αποδομώντας άλλοτε καυστικά και άλλοτε τρυφερά τη θέση τους σ’ αυτό που γενικά χαρακτηρίζουμε κοινωνία. Μία κοινωνία που υποτίθεται μας χωράει όλους. Μία κοινωνία, που κατά τον Σόντερς είναι δύσκολο να καθορίσεις το πρόσωπό της. Από τις εννέα ιστορίες που συγκεντρώθηκαν σ’ αυτό το βιβλίο περνούν άνθρωποι σαν κι εμάς, που δοκιμάζονται σε δεσμούς, αποχωρισμούς, ρόλους που δεν θέλησαν, εξουσίες που ανέχονται και δεν ανέχονται, και αποφάσεις που δεν πήραν όταν έπρεπε. Η λογοτεχνία του Σόντερς μιλά τη γλώσσα του δρόμου, σε ξαφνιάζει πολλές φορές με την τόσο ρεαλιστική αποτύπωση και χωρίς να διστάζει σου προσφέρει έναν ολότελα δικό της καθρέφτη που βλέπεις το πρόσωπό σου. Ενα πρόσωπο συχνά θυμωμένο και απογοητευμένο, γιατί ο κόσμος πάει κατά διαόλου, αλλά και συχνά χαμογελαστό αφού στο τέλος τής κάθε μέρας ελπίζεις πως όσο υπάρχουν άνθρωποι που ενδιαφέρονται για το κοινό καλό η παρτίδα για την ανθρωπότητα δεν έχει χαθεί.
Στο φανταστικό Μεσοδιάστημα της πρώτης ιστορίας, της Μέρας Απελευθέρωσης, που έδωσε και τον τίτλο του βιβλίου, θα βρεθούμε σε έναν τόπο όπου παρελθόν και μέλλον, με πληγές και φόβους, της παλιότερης και νεότερης Αμερικής, διαφορετικές φυλές ανθρώπων προσπαθούν να συνυπάρξουν: «εδώ στη γη που, η αλήθεια είναι, έχει αλλάξει χέρια πολλές φορές στο παρελθόν, συχνά με τη βία». Οι αλληγορίες του Σόντερς, μέσα στη δυστοπική φαντασία, αν και με χιούμορ, δείχνουν ολοφάνερα τη δυσαρέσκεια και την απογοήτευση του συγγραφέα για τον υποτίθεται δημοκρατικό σύγχρονο κόσμο μας. Η «Μαμά που δρα θαρραλέα», η πολύ δυνατή δεύτερη ιστορία του βιβλίου, δοκιμάζει τις αντοχές μιας γυναίκας που προσπαθεί να είναι καλή κάνοντας τον αναγνώστη να σκεφτεί ποια είναι η θέση του Καλού στον σύγχρονο κόσμο. Στο «Γράμμα αγάπης», ένας απολαυστικός παππούς διηγείται στο εγγόνι του την σχέση του με την πολιτική και κρίσιμες αποφάσεις. Το διήγημα «Στη δουλειά» μάς κάνει να ξαναδούμε, να κοιτάξουμε καλύτερα, τον συνάδελφο δίπλα μας. Στο «Σπουργίτι» γράφει για την πολυπλοκότητα της αναζήτησης ενός συντρόφου. Στο διήγημα «Βρικόλακας» πίσω από «μικροφαντασματάκια» και άλλους δαίμονες κρύβονται καθημερινοί άνθρωποι που τρέμουν για τον ποιον ρόλο θα διαδραματίσουν όταν ο παλιός κόσμος καταρρεύσει. Στην «Ημέρα της μητέρας» μια γυναίκα ανέστησε ένα κομμάτι του εαυτού της που αντιδρά στους ρόλους που της έχουν δώσει οι άλλοι. Στο «ανορθόδοξο» διήγημα «Ελιοτ Σπένσερ» ο Σόντερς βγάζει από τη φαρέτρα του όλες τις εκφραστικές του δυνατότητες. Και τέλος, «Το σπίτι μου» γίνεται το σεντούκι στο οποίο ο συγγραφέας κρύβει τις υπαρξιακές αγωνίες του.
Το συχνά φουτουριστικό λογοτεχνικό πεδίο που κινείται ο Σόντερς μάς κάνει να αναρωτιόμαστε για το κατά πόσο το μέλλον που περιγράφει είναι ήδη εδώ. Μοιάζει απειλητικό, αλλά ο συγγραφέας φαίνεται να πιστεύει πως η σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων θα σταματήσει το Κακό. Κάθε ιστορία από αυτό το βιβλίο μεταφέρει το πανέξυπνο μυαλό ενός συγγραφέα που, καθώς το διαβάζεις, σειρά με τη σειρά, ξετυλίγεται ένα πρωτότυπο λογοτεχνικό κείμενο που κρύβει δυνατές δόσεις χιούμορ σαν να ξορκίζει τα κακώς κείμενα. Δικαίως ο Τζορτζ Σόντερς θεωρείται, παγκοσμίως πια, ο μεγαλύτερος μετρ της μικρής φόρμας.
Κυριακή Μπεϊόγλου
