Κατά τη δεκαετία του 1990, ο τότε κυβερνήτης του Τέξας και μετέπειτα πρόεδρος της Αμερικής Τζορτζ Μπους ο νεότερος, εφαρμόζοντας ένα δραστικό σύστημα καταστολής της νεανικής παραβατικότητας εκτίναξε τον αριθμό των ανηλίκων, που κρατούνταν στις φυλακές της πολιτείας του. Η πολιτική αυτή εναρμονισμένη με το δόγμα της μηδενικής ανοχής αποθέωνε την ποινική αυστηρότητα, την οποία αναγόρευε ως το σημαντικότερο μέσο διαχείρισης της εγκληματικότητας. Ωστόσο, από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, τα πενιχρά αποτελέσματα στη μείωση του εγκλήματος οδήγησαν ακόμα και τους συντηρητικούς Αμερικανούς πολιτικούς να αναγνωρίσουν, ότι το υπερτροφικό σωφρονιστικό τους σύστημα δεν λειτουργεί και να αποδεχτούν την αξία της αναμόρφωσης και της επανένταξης[1].
Δυστυχώς στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια ακολουθείται αντίστροφη πορεία, με την αύξηση της πληθωριστικής επιβολής και εκτέλεσης της φυλάκισης να αποτελεί τον κανόνα ακόμα και για τα ανήλικα, ως αποτέλεσμα της εντατικοποίησης του ποινικού ελέγχου. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός, ότι μέσα σε μόλις έναν χρόνο, ο αριθμός των ανηλίκων στις ελληνικές φυλακές υπερτριπλασιάστηκε σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής, όπου στις 16 Απριλίου 2025 καταγράφονταν 92 ανήλικοι (15 έως 18 ετών) σε καθεστώς κράτησης έναντι μόλις 28 την αντίστοιχη ημερομηνία του 2024 με την αύξηση να αγγίζει το 228,5%[2].
Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με την πενταετή Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων, που παρουσιάστηκε πρόσφατα, πράγματι καταγράφονται αυξητικές τάσεις ως προς τις αξιόποινες πράξεις που διαπράττουν ανήλικοι, ιδίως κατά τα έτη 2023 και 2024. Ωστόσο η χώρα εξακολουθεί να παραμένει σε μεσαία επίπεδα σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη διαθέτοντας χαμηλή έως μεσαίας έντασης νεανική παραβατικότητα[3]. Εύλογα λοιπόν αναρωτιέται κανείς, μήπως η αυστηροποίηση των ποινών, όπως καταγράφεται ήδη με τους νόμους 4855/2021 και 5090/2024, υπαγορεύεται όχι από τις πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου αλλά από τον τρόπο, που αυτό παρουσιάζεται στον δημόσιο λόγο και απαιτεί τον κατευνασμό της κοινής γνώμης; Θα μπορούσε επίσης βάσιμα να σκεφτεί κάποιος, ότι η ενίσχυση της καταστολής απέναντι ακόμα και στα ανήλικα είναι μία πολιτική διαχείρισης της εξαθλίωσης, συμβατή με το νεοφιλελεύθερο σχέδιο απορρύθμισης του κοινωνικού κράτους. Με άλλα λόγια, όπου δεν υπάρχει πρόνοια, υπάρχει φυλακή[4].
Σήμερα είναι κοινός τόπος, ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες της χώρας σταδιακά αποδυναμώνονται από πόρους και προσωπικό με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις Ομάδες Προστασίας Ανηλίκων, που προβλέφθηκαν ήδη από το 2011 και σε πολλούς Δήμους είτε δεν υπάρχουν είτε υπολειτουργούν. Την ίδια στιγμή, η παραπάνω εθνική στρατηγική, που η κυβέρνηση εξήγγειλε μεν πανηγυρικά υιοθετώντας όμως στην πράξη μέτρα που βρίσκονται στον αντίποδά της, αναφέρεται στη σημασία της ενίσχυσης του ρόλου της κοινότητας στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του εγκλήματος. Προκρίνει μεταξύ άλλων την εφαρμογή κοινοτικών μέτρων ως την κύρια επιλογή στη μεταχείριση των ανηλίκων, που διαπράττουν αξιόποινες πράξεις γιατί όπως προκύπτει από πλήθος εγκληματολογικών ερευνών η επαφή με την ποινική διαδικασία σε νεαρή ηλικία αποτελεί παράγοντα υποτροπής και όχι αποτροπής του εγκλήματος.
Η ενίσχυση επομένως της πρόληψης, των εξωιδρυματικών μέτρων και της κοινωνικής προστασίας είναι το ζητούμενο και όχι η τιμωρία. Γιατί όπως γράφει εξαιρετικά η Άντζελα Ντέιβις: «Είναι στο χέρι μας να επιμείνουμε ότι ο εγκλεισμός ως κυρίαρχη μορφή σωφρονισμού έχει απαρχαιωθεί, αλλά δεν μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό κραδαίνοντας τσεκούρια και γκρεμίζοντας κυριολεκτικά τους τοίχους της φυλακής, παρά μάλλον απαιτώντας νέους δημοκρατικούς θεσμούς οι οποίοι να αναμετρηθούν με ζητήματα που οι φυλακές ποτέ δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν παραγωγικά»[5]. Απέχουμε πολύ από αυτούς αλλά ο αγώνας πάντα συνεχίζεται.
Σημειώσεις:
1. Βλ. αναλυτικά σε Μ. Σκανδάμη, Right on crime: Η αμερικανική συντηρητική στροφή προς το αναμορφωτικό πρότυπο, δημοσιευμένο σε διαδικτυακό περιοδικό The Art of Crime, Mάϊος 2017. Πηγή: theartofcrime.gr/right-crime
2. Βλ. δημοσίευμα εφημερίδας Εφ.Συν. στις 10/5/2025 της Δ. Κισκήρα – Μπαρτσώκα με τίτλο: Η ποινική αυστηροποίηση γεμίζει ασφυκτικά τις φυλακές ανηλίκων. Πηγή: www.efsyn.gr/ellada/471914_i-poiniki-aystiropoiisi-gemizei-asfyktika-tis-fylakes-anilikon?amp
3. Βλ. Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων 2025-2030.Δίπλα στα Παιδιά. Απέναντι στη Βία Πηγή: www.minedu.gov.gr/publications
4. Βλ. L. Wacquant, Οι φυλακές της μιζέριας, εκδ. Πατάκη, 2001. 121.
5. Έτσι A. Davis, Δημοκρατία χωρίς δεσμά, εκδ. Άγρα 2008, 105.
