Οι διαδηλώσεις που ξέσπασαν στο Ιράν μετά τον θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμινί, η οποία έχασε τη ζωή της από τη θρησκευτική αστυνομία της χώρας, έθεσαν στο διεθνές προσκήνιο την καταπίεση των Ιρανών γυναικών από το θεοκρατικό καθεστώς.
Μετά το 1979 και την Ιρανική Επανάσταση, η καταπίεση και η περιστολή των δικαιωμάτων τους απασχολούν τις Ιρανές διαχρονικά. Μερικά από τα κυριότερα συνθήματα της Ιρανικής Επανάστασης ήταν «Φόρα μαντίλα ή θα σου ρίξουμε μπουνιά στο κεφάλι» και «Θάνατος στις ακάλυπτες», τα οποία, αφού επικράτησαν μέσω του κοινωνικού μοντέλου, τυποποιήθηκαν και νομικά στον Ποινικό Κώδικα, επισείοντας ποινές φυλάκισης ή χρηματικά πρόστιμα. Η χώρα γνώρισε μεγάλες διαδηλώσεις το 1999, το 2007, το «Πράσινο Κίνημα» του 2009, τις διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης το 2019 με αφορμή τις τιμές των καυσίμων, που επεκτάθηκαν με γενικότερα κοινωνικά αιτήματα, τις διαδηλώσεις που ακολούθησαν την επικράτηση του υπερσυντηρητικού Ραϊσί μετά τις τελευταίες εκλογές.
Η εργαλειοποίηση του Ισλάμ
Είναι σαφές ότι είτε μιλάμε για χιτζάμπ, είτε για τσαντόρ, είτε για ντουπάτα, το επίδικο δεν είναι θρησκευτικό, αλλά ο έλεγχος της γυναίκας σε όλες τις εκδοχές μέσω του ελέγχου του σώματος. Ακόμη και οι πρωτοετείς Ισλαμικών Σπουδών γνωρίζουν ότι το Κοράνι πουθενά δεν υπαγορεύει ότι μόνο οι γυναίκες οφείλουν να καλύπτουν το κεφάλι τους, αλλά ζητά από άντρες και γυναίκες σεμνότητα και κάλυψη των μερών του σώματος που προκαλούν. Το Ισλάμ, όπως και όλες οι θρησκείες, εργαλειοποιείται προκειμένου να ελεγχθεί το γυναικείο σώμα και να ενοχοποιηθεί η γυναικεία σεξουαλικότητα. Η συζήτηση για τις αμβλώσεις, η οποία επανέρχεται συχνά-πυκνά τελευταία από την Εκκλησία, παρουσιάζει ενδιαφέρουσες αναλογίες.
Στη Σαουδική Αραβία ή στο Αφγανιστάν και άλλες χώρες του ισλαμικού τόξου, η μαντίλα, το χιτζάμπ, το τσαντόρ, η ντουπάτα, πριν καταλήξουν στη νομική τους αποτύπωση, είχαν επιβληθεί από τις πατριαρχικές αδελφότητες και την οικογένεια. Σε άλλες χώρες, όπως η Αλγερία, η κυβέρνηση δεν ασχολείται με το άχαρο αυτό καθήκον, το οποίο αναλαμβάνει η πατριαρχική δομή της οικογένειας, όπου ο πατέρας ή ο αδελφός καλούνται να διαφυλάξουν την τιμή της οικογενείας, με την κυβέρνηση να κλείνει τα μάτια και τη Δικαιοσύνη να κρίνει όχι με βάση το Δίκαιο, αλλά με βάση την παράδοση αυτούς που διαπράττουν εγκλήματα τιμής, η ταξική διαστρωμάτωση των οποίων εμφανίζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Φεμινιστικές και ακτιβιστικές οργανώσεις σημειώνουν ότι η αστυνομία ηθικής του Ιράν έχει μηδαμινή δράση στις πλούσιες συνοικίες της Τεχεράνης, ενώ, βάσει στοιχείων του ΟΗΕ, η έκρηξη γάμων ανηλίκων κοριτσιών το 2021 στο Ιράν αφορά σχεδόν αποκλειστικά κορίτσια των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων, σε μια κοινωνία σκληρά ταξική, με μηδενική κοινωνική κινητικότητα, όπου οι πανεπιστημιακές σπουδές προορίζονται μόνο για τις γυναίκες της ανώτερης τάξης.
Η νικηφόρα κατάληξη της γυναικείας εξέγερσης στο Ιράν δεν φαίνεται να είναι το πλέον επικρατέστερο σενάριο, καθώς το Ιράν παραμένει, στον πυρήνα της κρατικής του υπόστασης, ένα στρατιωτικού τύπου καθεστώς, όπου οι Ιρανοί Φρουροί της Επανάστασης ελέγχουν σε απόλυτο βαθμό κάθε θεσμό και έκφανση κρατικής λειτουργίας.
Δυτική υποκρισία
Η Δύση παρακολουθεί με αμηχανία τις εξελίξεις, αφού για τους θεσμικούς δρώντες η σταθερότητα στο εσωτερικό αυτών των χωρών και οι απρόσκοπτες και κερδοφόρες εμπορικές συναλλαγές μαζί τους αποτρέπουν τις δραστικές παρεμβάσεις, με θύμα τα γυναικεία δικαιώματα, αποκαλύπτοντας ακόμη μία φορά την υποκρισία της Δύσης και αποτρέποντας τις ουσιαστικές συζητήσεις τόσο για την οικουμενικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και για τον ισλαμικό φεμινισμό. Όσον αφορά την αντιμετώπιση της κάλυψης του γυναικείου σώματος στο ευρωπαϊκό έδαφος, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με δύο εμβληματικές αποφάσεις (SAS κατά Γαλλίας και Lachiri κατά Βελγίου) αποδεικνύει, για ακόμη μία φορά, ότι οριζόντια μέτρα δεν μπορούν να είναι σε αρμονία με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση, ούτε μπορούν να βρουν εφαρμογή σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά υπόκεινται στη βάσανο της αναλογικότητας και κρίνονται κατά περίπτωση.
Κλείνοντας, καλωσορίζουμε τους νεόκοπους υποστηρικτές των γυναικείων δικαιωμάτων στη χώρα μας, αλλά δεν μπορούμε να απόσχουμε του πειρασμού να τους θυμίσουμε ότι τα «μπράβο» και τα «ζήτω» από μακριά είναι εύκολα και ανέξοδα και ότι ελπίζουμε οι ίδιες αυτές γυναίκες, τις οποίες σήμερα με τόσο ζήλο υποστηρίζουν προκειμένου να αναδείξουν την ανωτερότητα της Δύσης στη θωράκιση των δικαιωμάτων έναντι του καθυστερημένου Ισλάμ, να μην γίνουν πάλι «λαθροεισβολείς» και «πράκτορες του Ερντογάν» όταν αναζητήσουν άσυλο στη χώρα μας. Γιατί τα ανθρώπινα δικαιώματα και η προάσπισή τους δεν πρέπει να είναι a la carte, αλλά η οικουμενικότητά τους έγκειται ακριβώς στην προάσπιση και στον σεβασμό τους ανεξαρτήτως γεωγραφίας.
* Η Μαρία Γιαννακάκη είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
