Σε εξέλιξη είναι, στην Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης, η συζήτηση για το νομοσχέδιο «Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός του Σωφρονιστικού Κώδικα- τροποποιήσεις στον ν. 2776/1999». Το αρμόδιο –από τον Ιούλη του 2019 κατά παράβαση όλων των διεθνών οργανισμών και των επιστημονικών οργανώσεων που επιτάσσουν τον σαφή διαχωρισμό των οργάνων τάξης από την έκτιση των ποινών για την οποία μόνη αρμόδια είναι η Δικαιοσύνη- υπουργείο Προστασίας του Πολίτη επέλεξε να το δώσει στη δημοσιότητα υπό το φως της εξαιρετικά δυσμενούς Έκθεσης της Επιτροπής για την πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης. H CPT διαπιστώνει πέρα από υπερπληθυσμό, εμφανώς ανεπαρκή μέτρα για την υγεία και την ασφάλεια των κρατουμένων και αυξανόμενα περιστατικά βίας, καθιστώντας προφανές ότι οι ολοένα και αυστηρότερες ποινές στο όνομα της ασφάλειας, η νομοθέτηση όχι με στρατηγικό σχέδιο, αλλά, ευκαιριακά, βάσει της επικαιρότητας, η ποινολαγνεία και ο ποινικός λαϊκισμός αποδεικνύονται αναποτελεσματικές και μη συμβατές με το ευρωπαϊκό δίκαιο.
Η Ελλάδα βρίσκεται ένα βήμα πριν τη δεύτερη δημόσια δήλωση, ένα ύστατο μέτρο για την ευαισθητοποίηση των κυβερνήσεων προκειμένου να εναρμονιστούν με το κράτος δικαίου, μέσα σε δέκα χρόνια, για την κατάσταση στις ελληνικές φυλακές. Η κυβερνητική ιδεοληψία, το κλείσιμο του ματιού σε ακροδεξιά ακροατήρια με την επίκληση του «Νόμος και Τάξις» οδηγούν τη χώρα σε ένα άνευ προηγουμένου διασυρμό, κατατάσσοντας μία χώρα του σκληρού πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ίδια θέση με χώρες όπως η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν. Είναι προφανής η υποκρισία της κυβέρνησης της ΝΔ, η οποία ομνύει στο «Μένουμε Ευρώπη» όσον αφορά στις νεοφιλελεύθερες οικονομικές επιταγές, αλλά κωφεύει μπροστά στον κίνδυνο η χώρα να βρεθεί στις τελευταίες θέσεις, ανάμεσα στα 46 κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, αναφορικά με την προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ελλοχεύει, δε, ένας ακόμη κίνδυνος: οι Εκθέσεις της Επιτροπής CPT αποτελούν οδηγό και τεκμήριο για το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ως προς την κάθε υπόθεση που εκδικάζεται, αφού η θέση που κατέχει η Επιτροπή στη νομολογία του Δικαστηρίου είναι πραγματικά μοναδική. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι, μέχρι τώρα, έχει γίνει αναφορά στα ευρήματα της CPT σε 350 αποφάσεις του ΕΔΑΔ. Κατανοούμε τι θα σημάνει μία δεύτερη δημόσια δήλωση για τη χώρα αναφορικά με τις 2.200 υποθέσεις που εκκρεμούν σήμερα ενώπιον του Δικαστηρίου του Στρασβούργου.
Εκρηκτικό μείγμα διατάξεων
Οι αλλαγές που προτείνονται στο νομοσχέδιο όχι μόνο γυρίζουν την χώρα στην κόλαση που επικρατούσε πριν 30 χρόνια, αλλά και την απομακρύνουν δραματικά από τη φιλοσοφία που διαπνέει τη σωφρονιστική πολιτική στα ευνομούμενα κράτη. Ο τιμωρητικός και εκδικητικός χαρακτήρας του κειμένου σε συνδυασμό με την ήδη ζοφερή κατάσταση των φυλακών θα δημιουργήσει ένα εκρηκτικό μείγμα που θα πυροδοτήσει ταραχές και βίαιες συγκρούσεις: πιθανόν, όμως, και αυτός να είναι ο στόχος του, να λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία προκειμένου να εργαλειοποιηθεί η κατάσταση για να καταδείξουν ότι η καταστολή είναι ο μόνος δρόμος που τους απομένει και ότι οι υπερασπιστές του κράτους δικαίου και των δικαιωμάτων των κρατουμένων υπερασπίζονται ταραχοποιούς και επικίνδυνους για τη δημόσια ασφάλεια εγκληματίες.
Επανέρχονται «από το παράθυρο» οι φυλακές τύπου Γ του κ. Αθανασίου, η χορήγηση τακτικής άδειας δυσχεραίνεται, υπάρχει ρητή εξαίρεση, για συγκεκριμένες κατηγορίες κρατουμένων, όσο χρόνο κι αν μείνουν στη φυλακή, ενώ δεν λείπει και φωτογραφική πρόβλεψη για τους πολυϊσοβίτες, οι οποίοι πλέον αποκτούν δικαίωμα να ζητήσουν άδεια έπειτα από έκτιση 22 ετών, δηλαδή λίγο πριν από την απόλυση.
Από την αντισωφρονιστική λαίλαπα δεν γλυτώνουν ούτε οι εκπαιδευτικές άδειες των οποίων οι προϋποθέσεις εξισώνονται με αυτές για τις τακτικές άδειες. Η Επιτροπή που εκπόνησε το νομοσχέδιο παραβλέπει όλη τη φιλοσοφία πάνω στην οποία έχει βασιστεί, ο επιτυχημένος, θεσμός της άδειας: δίνει κίνητρο καλής συμπεριφοράς στον κρατούμενο με την ελπίδα να βρεθεί κοντά στους δικούς του και τον προετοιμάζει για την ζωή μετά την αποφυλάκιση και την ομαλή κοινωνική επανένταξη. Η στέρηση της ελπίδας να βρεθεί έστω και για λίγες ημέρες εκτός φυλακής θα πυροδοτήσει ανεξέλεγκτες εντάσεις εντός των καταστημάτων κράτησης την ώρα που τα σύγχρονα σωφρονιστικά συστήματα δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην ψυχολογική υποστήριξη και ενδυνάμωση των κρατουμένων.
Τέλος, αποδυναμώνονται, έτι περαιτέρω, τα αγροτικά καταστήματα κράτησης, τα οποία μαζί με την ημιελεύθερη διαβίωση, την παροχή κοινωφελούς εργασίας και το βραχιολάκι, αποτελούν, πέρα από τους πυλώνες του σωφρονισμού και της επανένταξης, βασικά εργαλεία στην προσπάθεια αποσυμφόρησης των φυλακών.
Προς ψήφιση
Είναι τόσο εξόφθαλμος ο σκοταδισμός που διαπνέει το νομοθετικό πόνημα των Νικολάου-Παπαθανασίου που σχεδόν σύσσωμη η αντιπολίτευση (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, ΜέΡΑ25) έχει ταχθεί, επί της αρχής στην Επιτροπή, κατά, με τους εισηγητές τους να στηλιτεύουν τις αναχρονιστικές διατάξεις. Το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ επιφυλάχθηκε για την Ολομέλεια.
Οι κρατούμενοι στερούνται την ελευθερία τους, όχι την αξιοπρέπειά τους και τα δικαιώματά τους. Το υπό συζήτηση νομοσχέδιο με την ψήφισή του από τη Βουλή θα επικυρώσει, θεσμικά πλέον, την άποψη κάποιων ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται σε καθεστώς στέρησης ελευθερίας δεν αξίζει να απολαμβάνουν το πλέγμα των δικαιωμάτων που τους αναλογεί και ότι αυτό είναι μέρος της τιμωρίας τους, γεγονός ολέθριο για ένα κράτος δικαίου.
Αν, όπως λέγεται, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των κρατουμένων είναι ο καθρέφτης μιας δημοκρατίας και δείκτης ποιότητας της συνταγματικής τάξης, στην Ελλάδα αυτός ο καθρέφτης έχει σπάσει. Και τα θραύσματα θα μας τραυματίσουν όλους.
Μαρία Γιαννακάκη
