Κανονικά, η αρχή ενός ημερολογιακού έτους είναι μια περίοδος αισιοδοξίας. Καθώς προσβλέπουμε σε ένα εντελώς νέο ξεκίνημα, μπορεί να είναι εύκολο να ξεχάσουμε τις δυσκολίες των προηγούμενων 12 μηνών. Ιδίως αν μερικοί από εμάς απολαμβάνουν τις όποιες θετικές εξελίξεις σε τεχνολογία και ανάπτυξη. Τι συμβαίνει όμως όταν αυτές δεν αγγίζουν μεγάλο μέρος της κοινωνίας;
Ισχύει άραγε η λογική του μισογεμάτου ποτηριού – αυτή που την τελευταία τριετία ακούμε από τα συστημικά μέσα για τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης- αν αναλογιστεί κανείς τις πραγματικές αιτίες δυστυχίας του κόσμου; Αιτίες που σταθερά αποκαλύπτονται τα τελευταία τουλάχιστον 15 χρόνια εξαιτίας της έξαρσης των κοινωνικών ανισοτήτων, των πολέμων, της συρρίκνωσης και αυταρχικοποίησης των δημοκρατιών, των πανδημιών, της κλιματικής κρίσης και των παρεπόμενων φυσικών καταστροφών, της διεθνούς επισιτιστικής κρίσης και της διόγκωσης της φτώχειας και των μεταναστευτικών ροών. Οι εξελίξεις αυτές δεν επιτρέπουν καμία ιδιαίτερη αισιοδοξία για το που οδεύουν τα πράγματα, ιδιαίτερα αν οδηγούν στην επανάπαυση και τον εφησυχασμό.
Ωστόσο, αξίζει να εξετάσουμε τον αντίλογο που προέβαλε πρόσφατα ο Δ. Παπανικολόπουλος («Τι πάει καλά στον κόσμο», 2/1/2023, «Εποχή») και συγκεκριμένα τους τέσσερις παράγοντες αισιοδοξίας για το μέλλον: (α) την κατάκτηση ίσων δικαιωμάτων για τις γυναίκες και τη «φεμινιστικοποίηση» της ζωής μας, (β) την ψηφιακή επανάσταση, η οποία επιτρέπει «σε όλους/-ες να επικοινωνούν με όλους/-ες ανά πάσα στιγμή», (γ) την, λόγω του αθλητισμού, υποχώρηση του ρατσισμού και εθνικισμού και την, λόγω του «διάχυτου πολιτιστικού φιλελευθερισμού αποδοχή της διαφορετικότητας» μεταξύ των νέων γενιών, (δ) την απελευθέρωση της σεξουαλικής επιθυμίας και των φαντασιώσεων χάρη στη διάδοση της γνώσης, πληροφορίας και πορνογραφίας που επιτρέπει το ίντερνετ.
«Φεμινιστικοποίηση» για τους τύπους
Μπορούμε να μιλάμε για «φεμινιστικοποίηση» της ζωής μας επειδή αναγνωρίζονται τυπικά ολοένα και περισσότερο ισότιμα δικαιώματα στις γυναίκες; Πιστεύω πως όχι, αν παράλληλα με την τυπική νομική κατοχύρωση υπάρχει ουσιαστική καταστρατήγηση τους στην πράξη. Όχι, όταν το χάσμα αμοιβών στην ΕΕ μεταξύ των δύο φύλων παραμένει στο 13%, μολονότι η αρχή της ίσης αμοιβής έχει κατοχυρωθεί στις ευρωπαϊκές συνθήκες ήδη από το 1957. Όχι, όταν το World Economic Forum εκτιμά πως θα απαιτηθούν 202 και 107 χρόνια ακόμη για να κλείσει το χάσμα ανδρών-γυναικών στους τομείς της οικονομικής και πολιτικής ισχύος αντίστοιχα. Όχι, όσο 33.000 κορίτσια κάτω των 18 ετών παντρεύονται κάθε μέρα παγκοσμίως. Όχι, όσο η απλήρωτη εργασία των γυναικών είναι 7 φορές μεγαλύτερη από αυτή των αντρών. Όχι, όσο 67.000 γυναίκες πεθαίνουν ετησίως από ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων ή απλώς δολοφονούνται από τους συντρόφους τους. Τέλος, όχι όταν η πανδημία κατέδειξε πως το 83% των γυναικών αντιμετώπισε προβλήματα ψυχικής υγείας έναντι μόλις 36% των αντρών. Αλίμονο, ο κόσμος παραμένει ακόμα πατριαρχικός.
Ποιοι ωφελούνται από την ψηφιακή επανάσταση;
Συνεχίζοντας, είναι κοινή παραδοχή ότι οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνίας μπορούν να συμβάλλουν στην κοινωνική ανάπτυξη και στη βελτίωση δεικτών κοινωνικής δικαιοσύνης. Η αξιολόγησή τους όμως δεν μπορεί να γίνει με μόνο κριτήριο τη διευκόλυνση της επικοινωνίας σε προσωπικό επίπεδο, όταν π.χ. σύμφωνα με τον δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI, 2022) οι επιδόσεις της χώρας μας είναι ακόμα πολύ χαμηλές κατέχοντας την 25η θέση σε σύνολο 27 χωρών της ΕΕ, ή όταν το ελληνικό ίντερνετ παραμένει από τα ακριβότερα (το κόστος για υψηλές ταχύτητες είναι έως και 141% υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο) και αργότερα (Ookla, Νοέμβριος 2022) στην ΕΕ. Εν τέλει, ποιοι ωφελούνται από την ψηφιακή επανάσταση; Σύμφωνα με τον δείκτη DESI, μόνο το 54% του πληθυσμού στην ΕΕ ηλικίας 16-74 ετών έχουν βασικές ψηφιακές δεξιότητες. Αυτό καταδεικνύει ότι το ψηφιακό χάσμα παραμένει σε υψηλά επίπεδα ανάμεσα σε όσους/-ες ωφελούνται από τις νέες τεχνολογίες και σε αυτούς/-ες που για λόγους κοινωνικοοικονομικούς εξακολουθούν να μένουν εκτός. Τέλος, οι μεγάλοι κολοσσοί πλατφορμών κοινωνικής (δια)δικτύωσης, των πλατφορμών δηλαδή που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνούμε «δωρεάν» όποτε το επιθυμούμε, κάνουν χρήση των δεδομένων που συλλέγουν από τους χρήστες, για να δημιουργήσουν αλγορίθμους χειραγώγησης, ενθαρρύνοντας στην περαιτέρω χρήση και εθισμό στις πλατφόρμες τους. Υπάρχει πληθώρα επιστημονικών μελετών στον τομέα της οικονομίας της συμπεριφοράς, που μελετά πώς οι χρήστες που χρησιμοποιούν τις διαδικτυακές πλατφόρμες δεν είναι σε θέση να κάνουν ορθολογικές επιλογές για την προστασία του απορρήτου τους, λόγω του τρόπου που οι πλατφόρμες αυτές έχουν σχεδιαστεί, να εκμεταλλεύονται δηλαδή τα γνωστικά λάθη και τις συναισθηματικές προκαταλήψεις των καταναλωτών ως λεία προς δικό τους όφελος.
Η ακροδεξιά απειλή
Ακόμα, σε μία εποχή που η οικονομική ανασφάλεια και ο κοινωνικός κατακερματισμός και απομονωτισμός (αποδυνάμωση κοινωνικού κράτους και ιστού με τη συμβολή του ατομικισμού) τροφοδοτούν το συναίσθημα εχθροπάθειας κατά της μετανάστευσης και των μειοψηφικών συλλογικοτήτων κάθε είδους (Ρομά, Εβραίοι, Ισλαμιστές, ΛΟΑΤΚΙ κ.α.) αναδεικνύοντας ακόμη και σε κυβερνητικό επίπεδο ακροδεξιές δυνάμεις με ρατσιστικές και εθνικιστικές βλέψεις και πρωτοβουλίες, είναι αποπροσανατολιστικό να θεωρείται η συμμετοχή ξένων αθλητών σε συλλόγους ως άλλοθι πολιτισμικού φιλελευθερισμού και αποδοχής της διαφορετικότητας. Δυστυχώς, η εισβολή των ακροδεξιών ιδεών στα σχολεία και τα γήπεδα με στόχο τη στρατολόγηση των εύπλαστων νεανικών συνειδήσεων αποτελεί τη μεγάλη απειλή που κάνει την ΕΕ να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου.
Σεξουαλική απελευθέρωση ή μήπως όχι;
Τέλος, η αντίληψη πως προϋπόθεση της σεξουαλικής απελευθέρωσης είναι η χρήση προηγμένων τεχνολογιών επικοινωνίας και ότι χάρη στην προσιτή πια σε όλους πορνογραφία συντελείται η απελευθέρωση της επιθυμίας, των φαντασιώσεων, η υπέρβαση των σεξουαλικών ταμπού και η κυριαρχία των αισθήσεων και των φαντασιωτικών παιχνιδιών εξουσίας (BDSM), βρίσκεται στον αντίποδα των μελετών της επιστημονικής κοινότητας στο συγκεκριμένο πεδίο. Το πόσο απλουστευτική είναι αυτή η θεώρηση, μπορεί να το διαπιστώσει κάποιος/-α συγκεντρώνοντας τα στοιχεία που τεκμηριώνουν την πραγματικότητα της γενιάς του διαδικτύου. Αυτό που συμβαίνει είναι ακριβώς το αντίθετο: η πλημμυρίδα των πληροφοριών στο διαδίκτυο και η απουσία εκπαίδευσης όχι τόσο σε τεχνικές του σεξ, όσο στην ικανότητα για ερωτική αγάπη, οδηγούν στο χάος, τη σύγχυση, και τη στρεβλή ανάπτυξη των ενστίκτων σε επιθετικές και ασυναισθηματικές συμπεριφορές, που σαν αποτέλεσμα έχουν τον κορεσμό των αισθήσεων και την ψυχική απομάκρυνση των επίδοξων συντρόφων. Η σεξουαλική απελευθέρωση δεν είναι ένα τεχνικό ζήτημα, ενώ συναρτάται άμεσα με την ψυχοσυναισθηματική ικανότητα προσφοράς στον Άλλο, αντίθετα δηλαδή με την κυρίαρχη σήμερα τάση κατάκτησης και κατανάλωσης του Άλλου μέσω των αισθήσεων και των σαδομαζοχιστικών τάσεων κυριαρχίας.
Η επιστήμη σήμερα μας λέει πως, όπως ο ήλιος δεν περιστρέφεται γύρω από τη Γη, έτσι και η συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη στις πλούσιες χώρες δεν είναι συμβατή με την κλιματική σταθερότητα (IPCC). Συγχρόνως, ο ΟΗΕ δηλώνει πως ήδη πριν την πανδημία ο 1 στους 8 κατοίκους του πλανήτη (1 δισ.) έπασχε από κάποια ψυχική ασθένεια. Συνεπώς, το ποτήρι της κοινωνίας δεν είναι ούτε μισοάδειο, ούτε μισογεμάτο. Έχει ραγίσει, χάνει από παντού και χρειάζεται να το αλλάξουμε με δημοκρατικό, αριστερό σχεδιασμό στην Ευρώπη και τον κόσμο συνολικά. Τεχνολογικά μέσα υπάρχουν, χρειάζεται όμως όραμα και πολιτικό σχέδιο.
Η Μακρίνα Βιόλα Κώστη είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια και μέλος γραμματείας ΝΕ Β’ Θεσσαλονίκης ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ
