Αποφάσισα να απομακρυνθώ από τη μεγάλη διαδήλωση ενάντια στα μέτρα του μπαμπά Μητσοτάκη, βγήκα στην Αθηνάς και μετά άρχισα να κατεβαίνω την Ευριπίδου. Περπατώντας δίπλα από τους ανθρώπους που έκαναν κανονικά τις δουλειές τους, ενώ στον παραπάνω δρόμο ήταν δεκάδες χιλιάδες οι συγκεντρωμένοι, αναρωτιόμουν αν θα μπορούσα να ζήσω όπως αυτοί. Πώς θα ήταν η ζωή μου χωρίς διαδηλώσεις, χωρίς πολιτική; Όταν πια έσβησε η βοή της διαδήλωσης, σταμάτησα και γύρισα πίσω για να συναντηθώ ξανά με το πλήθος, συνειδητοποιώντας ότι δεν θα μπορούσα να ζήσω μακριά από το νόημα της διαδήλωσης. Έκτοτε, δεν με απασχόλησε ξανά το ερώτημα.
Από μια σκοπιά, οι ιστορίες1 που αφηγείται η Λουσία Μπερλίν2, βρίσκονται στους αντίποδες της δικιάς μου ιστορίας. Η Μπερλίν μιλάει για ζωές που κυλάνε μακριά από την πολιτική, αδιάφορες για το νόημα των διαδηλώσεων. Ζωές που αναζητούν τα δικά τους νοήματα στην μπίμποπ, το διάβασμα, το αλκοόλ, την ηρωίνη, τις φιλίες, τις απομονωμένες παραλίες του Μεξικού, τους έρωτες που ανατινάζουν την καθημερινότητα· στο αγνάντεμα του ηλιοβασιλέματος με μπίρα και μαριχουάνα. Εδώ δεν υπάρχουν τα πλήθη, τα συλλογικά πάθη, οι μεγάλες ιδέες που μοιάζουν πιο σημαντικές από τη ζωή. Στον κόσμο της Μπερλίν η Ιστορία μοιάζει απούσα. Υπάρχουν μόνο οι μικρές ιστορίες των ανθρώπων που προσπαθούν να αποδράσουν από τη φυλακή της ρουτίνας και να ξεκινήσουν ένα απελπισμένο ταξίδι για τη μακρινή Αλμπουκέρκη, εκεί όπου ίσως μπορέσουν να σωθούν.
Η Λουσία Μπερλίν αφηγείται αυτές τις μικρές ιστορίες χαμηλόφωνα, με απλότητα και λιτότητα, χωρίς να εκβιάζει το συναίσθημα και χωρίς επιδείξεις λογοτεχνικής επιδεξιότητας. Τις αφηγείται σε εσένα προσωπικά, σαν να έχετε πάρει δύο καφέδες στο χέρι και κάθεστε μαζί στο πάρκο, κουβεντιάζοντας και καπνίζοντας. Όσο όμως την διαβάζεις, συνειδητοποιείς ότι αυτή η γραφή είναι περίτεχνα λιτή και περίπλοκα απλή, ότι πίσω από αυτή τη χαμηλόφωνη αφήγηση υπάρχει μια μελετημένη και λεπτομερής στρατηγική να κλιμακωθεί η ιστορία κατά τρόπο απόλυτα καθηλωτικό και βαθιά συγκινητικό.
Με την εξαίρεση μιας-δυο αναφορών, η πολιτική με την τυπική έννοια του όρου δεν είναι λοιπόν ορατή στα διηγήματα της Μπερλίν. Από μια άλλη σκοπιά, όμως, η πολιτική διαχέεται σε όλες τις ιστορίες της. Στην Αμερική της Μπερλίν δεν φτάνει η εκτυφλωτική λάμψη του Μεγάλου Αμερικανικού Αιώνα. Είναι μια Αμερική που ζει στο ημίφως· η Αμερική που επιβιώνει με τα κοινωνικά επιδόματα, μετακινείται με τα αστικά λεωφορεία, μένει σε τροχόσπιτα και ετοιμόρροπα σπίτια, μπαινοβγαίνει στις φυλακές και τα κέντρα αποτοξίνωσης· είναι η Αμερική που δεν της δόθηκε ποτέ η ευκαιρία του αμερικάνικου ονείρου ή το έζησε ως συνθήκη ασφυξίας. Χωρίς να έχουν ευθείες πολιτικές αναφορές, οι ιστορίες της Μπερλίν συγκροτούν εντέλει ένα κριτικό πολιτικό σχόλιο για τη σκοτεινή όψη του αμερικανικού success story.
Τα διηγήματα της Λουσία Μπερλίν έχουν όμως και μια άλλη πολιτική χροιά. Οι ιστορίες της συνιστούν ένα διεισδυτικό βλέμμα στα διαδοχικά επίπεδα της καταπίεσης, της εκμετάλλευσης και της ιεραρχίας. Με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το διήγημα «Οδηγίες για οικιακές βοηθούς» (που έδωσε και τον τίτλο στο βιβλίο), η Μπερλίν αναδεικνύει το πώς διαπλέκονται οι ιεραρχίες της τάξης, του φύλου και της φυλής, διαμορφώνοντας πολλαπλά φράγματα αποκλεισμών, τα οποία τέμνουν εγκάρσια το ένα το άλλο. Ακόμα και μεταξύ των μποέμ μουσικών της μπίμποπ, είναι οι γυναίκες που κάνουν τις δουλειές του σπιτιού· μπορεί οι φιλελεύθερες μεσοαστές να καταπιέζονται από τους συζύγους τους αλλά και αυτές με τη σειρά τους ασκούν εξουσία στις οικιακές βοηθούς τους· στον κόσμο του περιθωρίου, μια νεαρή παράνομη μετανάστρια από τη Λατινική Αμερική είναι η αποκλεισμένη των αποκλεισμένων. Η Λουσία Μπερλίν δεν μιλάει για το φεμινιστικό κίνημα, δεν αναφέρει καν τη λέξη φεμινισμός. Η λογοτεχνία της είναι όμως κατεξοχήν φεμινιστική, με τον ίδιο τρόπο που εντέλει είναι πολιτική.
Στο πάρκο, ακούγοντας, με καφέ και τσιγάρο, τις αφηγήσεις της Λουσία Μπερλίν, αναρωτιέμαι ποια μπορεί να είναι η σχέση της Ιστορίας με τις ιστορίες, του πλήθους με τους συγκεκριμένους ανθρώπους, της οργανωμένης πολιτικής δουλειάς με το αγνάντεμα του ηλιοβασιλέματος κάπου στο Νέο Μεξικό. Ξέρω ότι συνδέονται, αλλά δεν ξέρω πώς μπορούν να συνδεθούν.
Σημειώσεις:
1. Lucia Berlin, «Οδηγίες για οικιακές βοηθούς», μετάφραση-σημειώσεις: Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Στερέωμα
2. Lucia Berlin, «Βράδυ στον παράδεισο – Ακόμα λίγες ιστoρίες», μετάφραση-σημειώσεις: Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Στερέωμα
Γιάννης Αλμπάνης
