Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Αργεντινή μπαίνει σε μια νέα «σκοτεινή» εποχή, την εποχή της alt-right. Ο ακροδεξιός και υπερ-νεοφιλελεύθερος Χαβιέρ Μιλέι, το outsider μέχρι πριν ένα μήνα, κέρδισε στον β’ γύρο των προεδρικών εκλογών με 55,7%, νικώντας τον περονιστή υποψήφιο Σέρχιο Μάσα (44,3%), υπουργό Οικονομίας της απερχόμενης κυβέρνησης του Αλμπέρτο Φερνάντες. Η δήλωση του προέδρου της Κολομβίας Γουστάβο Πέτρο λέει όλη την αλήθεια: «Η Ακροδεξιά κέρδισε στην Αργεντινή, είναι απόφαση της κοινωνίας της. Λυπάμαι για τη Λατινική Αμερική. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει πλέον προτάσεις για την κοινωνία, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα σημερινά προβλήματα της ανθρωπότητας».
Κρίση του περονισμού
Η νίκη της ακραίας νεοφιλελεύθερης Ακροδεξιάς στην Αργεντινή δείχνει τη βαθιά κρίση του περονισμού. Στο επίκεντρο των εκλογών στην Αργεντινή βρέθηκε η οικονομική και κοινωνική κρίση. Η υποτίμηση του πέσο, ο υπερπληθωρισμός, το εξωτερικό χρέος, η αύξηση της φτώχειας και της εργασιακής ανασφάλειας.
Η νίκη του Μιλέι είναι ομοιόμορφη σε εθνική κλίμακα, εκτός από την επαρχία του Μπουένος Άιρες, ένα ιστορικό προπύργιο των περονιστών. Ο Μιλέι θριάμβευσε στην ενδοχώρα, ειδικά στις επαρχίες της Μεντόσα (71%) και της Κόρδοβα (74,14%). Στον α’ γύρο, στις 22 Οκτωβρίου, ο Μάσα είχε πάρει 37% έναντι 30% του Μιλέι, ενώ ο παραδοσιακός δεξιός συνασπισμός Juntos per el Cambio, με επικεφαλής την Πατρίσια Μπούλριτς, είχε συγκεντρώσει 24%. Ποσοστό που κύρια κατευθύνθηκε στον Μιλέι, εξηγώντας την πολιτική σημασία αυτών των εκλογών, την πλήρη σύνδεση μεταξύ της παραδοσιακής νεοφιλελεύθερης Δεξιάς και του νέου ακροδεξιού λαϊκιστικού ρεύματος, μπολσοναριστικού τύπου, που ενσαρκώνει ο Μιλέι. Ο οποίος ήδη έστειλε προειδοποιητικό μήνυμα ότι (αναλαμβάνοντας την προεδρία στις 10 Δεκέμβρη), δεν θα γίνονται πλέον ανεκτές οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές συγκρούσεις που θα εμποδίζουν τις μεταρρυθμίσεις που σκοπεύει να πραγματοποιήσει η κυβέρνησή του. Οι πρώτοι που έτρεξαν να συγχαρούν τον Μιλέι ήταν ο Τραμπ, ο Μπολσονάρου, o Μασκ και ο Αμπασκάλ του ισπανικού ακροδεξιού Vox.
Τώρα, για τον Μιλέι η πρόκληση είναι να βρει τους αριθμούς στο κοινοβούλιο για να περάσει το κυβερνητικό του πρόγραμμα. Πολιτικός ρυθμιστής αναδεικνύεται ο Μάκρι. Το κόμμα του «Η Ελευθερία Προχωρά», έχει μόνο 38 βουλευτές και 7 γερουσιαστές. Μετά τη διάσπαση της κεντροδεξιάς συμμαχίας, «Ενωμένοι για την Αλλαγή», τον Οκτώβρη, θα εξαρτηθεί πόσοι από τους 94 βουλευτές και 21 γερουσιαστές θα λειτουργήσουν ως δεκανίκι του Μιλέι. Απέναντί του σίγουρα θα βρεθούν 108 βουλευτές και 33-37 γερουσιαστές από την προοδευτική συμμαχία. Σε αντίθεση με τον Τραμπ και τον Μπολσονάρου, ο Μιλέι δεν έχει πίσω του ούτε ισχυρό κόμμα, ούτε τη στήριξη των Ευαγγελιστών.
Ο Μιλέι προφανώς επωφελήθηκε από την οικονομική κρίση της Αργεντινής, της τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας της Λ. Αμερικής: ο πληθωρισμός ξεπερνά το 143%, το ΑΕΠ είναι αρνητικό (-2,5%), ο κατώτατος μηνιαίος μισθός στα 380 ευρώ, το 40% του πληθυσμού βρίσκεται στα όρια της φτώχειας (27% των πόλεων και 47% της υπαίθρου), ενώ επανέρχεται το φάντασμα της πτώχευσης του 2001, καθώς η χώρα χρωστά στο ΔΝΤ 44 δισ. (συμφωνία Μάκρι–ΔΝΤ, 2018). Η μείωση των μισθών και η έντονη αύξηση της άτυπης και επισφαλούς εργασίας που, μαζί με την αυτοαπασχόληση, φτάνει περίπου το 48% του εργατικού δυναμικού, έχει αποδυναμώσει τα εργατικά συνδικάτα.
Η «4η κατάρα»
Η οικονομική κρίση που έχει συνδεθεί με την κυβέρνηση του Φερνάντες, οι έντονες συγκρούσεις για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων, η όξυνση της πολιτικής βίας, η εικόνα της κοινωνίας για έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης και για προνόμια συγκεκριμένων ομάδων που απορροφούν κρατικούς πόρους, καθώς και η κοινωνική αποδυνάμωση της αλληλεγγύης, ήταν κεντρικά στοιχεία των εκλογών που εξηγούν την άνοδο της Ακροδεξιάς. Η διεκδίκηση ενός τύπου αυταρχικής ελευθερίας, το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας και η φυλετική και ξενοφοβική ατζέντα είναι κοινός τόπος στη λατινοαμερικανική Ακροδεξιά.
Τώρα ξεκινάει ο 4ος υπερ-νεοφιλελεύθερος κύκλος, σαν «4η κατάρα», στην Αργεντινή. Ο πρώτος ανάγεται στην εποχή της χούντας Βιδέλα το 1976, ακολούθησε το πρόγραμμα του προέδρου Κάρλος Μένεμ στη δεκαετία του ’90, που οδήγησε τη χώρα σε χρεωκοπία (2001), αλλά αναβίωσε τον κοινωνικό περονισμό (Κίρσνερ), και ο τρίτος του Μαουρίσιο Μάκρι (2015-19) που κατέστρεψε την οικονομία, που ξαναέφερε το ΔΝΤ και τώρα αναμένεται να συνδράμει τον Μιλέι.
Η οικονομία της Αργεντινής στηρίζεται κυρίως στην εξόρυξη στρατηγικών πόρων (χαλκού, χρυσού) και στη γεωργία (σιτάρι, καλαμπόκι). Είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας και τρίτος παγκόσμιος παραγωγός προϊόντων σόγιας και ο τέταρτος παγκόσμιος παραγωγός λιθίου. Η ενέργεια (κοίτασμα Vaca Muerta) θα προστεθεί στις εξαγωγές. Με τον Μιλέι, θα ενισχυθεί η δύναμη των πολυεθνικών πετρελαίου και εξόρυξης και των μεγάλων εθνικών εταιρειών τροφίμων και βιοτεχνολογίας. Παρά τις ισχυρές παραδοσιακές σχέσεις με τις ΗΠΑ, η Αργεντινή είναι πλέον νέο μέλος των BRICS, με τη στήριξη του Λούλα. Ο τελευταίος ήθελε την Αργεντινή δίπλα του στο σχέδιο της οικονομικής ενοποίησης της Λατινικής Αμερικής και στη στρατηγική του για το Global South. Με τον Μιλέι, τα δύσκολα γίνονται ανυπέρβλητα, εφόσον έχει υποσχεθεί τη διακοπή των διπλωματικών και εμπορικών σχέσεων με τη Βραζιλία και την Κίνα (πρώτος και δεύτερος εμπορικός εταίρος της Αργεντινής).
Ο Μιλέι έχει παρουσιάσει ένα ριζοσπαστικό νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα «ιδιωτικής ατομικής δημιουργικότητας», συναρθρωμένο με την αντιπολιτική, με έμφαση στην ιδέα ότι υπεύθυνοι για τα προβλήματα της Αργεντινής είναι οι πολιτικοί, η «κάστα». Προτείνει ένα ελάχιστο κράτος, την ύπαρξη μόνο 8 υπουργείων, ιδιωτικοποιήσεις, τεράστια μείωση της δημόσιας κοινωνικής δαπάνης, μεγάλες αλλαγές στις πολιτικές κοινωνικής ασφάλισης, την ιδιωτικοποίηση της υγείας και της παιδείας, ακόμη και το εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων.
Η πρόταση Μιλέι για αντικατάσταση του εθνικού νομίσματος, του πέσο, με το δολάριο ΗΠΑ, η λεγόμενη δολαριοποίηση, μέχρι στιγμής έχει αποτύχει παταγωδώς παντού (εκτός ίσως από τον Ισημερινό). Τα αποθεματικά της Κεντρικής Τράπεζας της Αργεντινής δεν αντιστοιχούν παρά στο 25% των δολαρίων που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία της οικονομίας (30-40 δισ.). Αυτή η έλλειψη θα έκανε το δολάριο ακόμη πιο ακριβό, οδηγώντας σε περαιτέρω απότομη αύξηση των τιμών καταναλωτή που θα μείωνε βάναυσα την αγοραστική δύναμη των μισθών και των συντάξεων.
Σεξισμός, αντιεπιστημονισμός και άρνηση της Ιστορίας
Στα πολιτικά δικαιώματα και τα ζητήματα φύλου, ο Μιλέι υπόσχεται να καταργήσει τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων και υποστηρίζει ότι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία και η πολιτική για τη σεξουαλική διαφορετικότητα «παραμορφώνουν το μυαλό των παιδιών» και σκοπεύουν να καταστρέψουν ένα βασικό συστατικό της κοινωνίας, «την οικογένεια».
Ο Μιλέι είναι αρνητής της κλιματικής κρίσης, τη θεωρεί μέρος μιας συνωμοτικής «μεταμαρξιστικής ατζέντας». Δήλωσε ότι δεν θα σεβαστεί την Ατζέντα 2030 ή τη Συμφωνία του Παρισιού, βαδίζοντας στα χνάρια του Μπολσονάρου.
Η δε μελλοντική αντιπρόεδρος, στρατιωτικής οικογενείας, Βικτόρια Βιγιαρουέλ, υποστήριξε, ως αναθεωρήτρια της Ιστορίας, ότι ήταν μόνο 8.000 και όχι 30.000 οι «desaparecidos», οι αγνοούμενοι της τελευταίας δικτατορίας της Αργεντινής.
Ο Μιλέι έρχεται στην κυβέρνηση χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία, χωρίς την υποστήριξη πολλών κυβερνητών και με μεγάλα τμήματα του πληθυσμού εναντίον του και εναντίον της αντιπροέδρου του. Η δικτατορία και οι αγνοούμενοι είναι ένα πολύ ευαίσθητο θέμα στην Αργεντινή.
Πώς θα δομηθεί και θα κινηθεί τώρα η αντιπολίτευση και πώς θα αντιδράσουν οι κοινωνικές δυνάμεις, είναι οι μεγάλες άγνωστες παράμετροι. Ήταν όμως αυτοί οι δύο παράγοντες, μετά την πτώχευση του 2001, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην άνοδο του Νέστορ Κίρσνερ και, κατόπιν, της Κριστίνα Κίρσνερ και στην εφαρμογή του κοινωνικού περονισμού, που βοήθησε την κοινωνία να αντέξει τα αποτελέσματα μιας μεγάλης μακρόχρονης κρίσης που έβγαλε τη χώρα από το ΔΝΤ.
Ο Λευτέρης Στουκογεώργος είναι οικονομολόγος.
