Ο πόλεμος που ξέσπασε ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς υπενθυμίζει στην Κύπρο ότι παραμένει ένα μοιρασμένο νησί στο μεταίχμιο δύο εντελώς διαφορετικών κόσμων: της Ε.Ε. που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ειρήνη, σταθερότητα και συνεργασία από τη μια και της Μέσης Ανατολής από την άλλη, που κάθε τόσο βυθίζεται στο χάος και την άβυσσο.
Το πρόβλημα της Κύπρου, όπως και το Παλαιστινιακό, χρονίζουν. Οι «παγωμένες διενέξεις» δημιουργούν την ψευδαίσθηση της ηρεμίας. Οι ηγεσίες βολεύονται στην αδράνεια, συχνά επιλέγουν τον δρόμο της εθνικιστικής ρητορείας. Απορρίπτουν τις ευκαιρίες για αμοιβαία συμφωνία και καταλήγουν να μην μπορούν να διαχειριστούν την κοινή γνώμη που οι ίδιοι έφτιαξαν. Τι αφήνουν πίσω τους όταν η προοπτική επίλυσης των προβλημάτων εξαφανιστεί;
Αφύπνιση
Η τελευταία προσπάθεια για διαπραγματεύσεις ειρήνευσης Ισραήλ-Παλαιστινίων θάφτηκε το 2014. Ο πρωθυπουργός Μπ. Νετανιάχου πίστεψε πως το Ισραήλ επιβλήθηκε στρατιωτικά, χτίζοντας τείχη με τη Γάζα για να αποκλείσει τη Χαμάς και οικισμούς στη Δυτική Οχθη για να συρρικνώσει την Παλαιστινιακή Αρχή υπό τον Μ. Αμπάς. Μετά την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς, η ισραηλινή κοινωνία, όμως, αφυπνίζεται (Jerusalem Post, δημοσκόπηση 12/10): «80% θεωρούν ότι η κυβέρνηση και ο Μπ. Νετανιάχου ευθύνονται για τη μαζική εισβολή της Χαμάς. Το 56% υποστηρίζει ότι ο Νετανιάχου πρέπει να παραιτηθεί στο τέλος του πολέμου.
Το Παλαιστινιακό οδηγείται στο τέρμα! Αν τελικά η λύση «έδαφος έναντι ειρήνης» διαγραφεί οριστικά, το μόνο που θα μετρά θα είναι τα τυφλά χτυπήματα των φανατικών της Χαμάς και η ανελέητη αντίδραση του Ισραήλ. Αντί για κράτος, οι Παλαιστίνιοι θα καταβάλουν το βαρύτατο τίμημα της «συλλογικής τιμωρίας» για την ηγεσία τους. Ο δε λαός του Ισραήλ θα ζει για πολλές δεκαετίες με συντροφιά τον φόβο και την ανασφάλεια, ελπίζοντας κάποτε να απαλλαγεί από τους ακραίους και διεφθαρμένους ηγέτες του.
Το κόστος της μη λύσης
Στην Κύπρο, οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν το 2017. Ο τότε πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης διέλυσε το διαπραγματευτικό πλαίσιο με ένα απροκάλυπτο παιχνίδι τακτικισμών. Εξαπάτησε τον ΟΗΕ για άλλα τρία χρόνια μέχρι να χαθεί εντελώς το μομέντουμ και να εξοβελιστεί ο συνομιλητής του, Μ. Ακιντζί. Το παιχνίδι Αναστασιάδη συνέπεσε με τη μαζική πώληση «χρυσών διαβατηρίων» και τη δημιουργία εικονικών συμμαχιών στην Ανατολική Μεσόγειο και αβάσιμων προσδοκιών γύρω από το φυσικό αέριο της ΑΟΖ. Η Τουρκία έκτοτε αρνείται να επιστρέψει σε συνομιλίες στη συμφωνημένη βάση.
Σήμερα, οι ειδήσεις από τη Γάζα δείχνουν πόσο κοστίζει η απουσία μόνιμης λύσης στις μακρές διενέξεις. Το Κυπριακό μπορεί να μην παράγει τη βαναυσότητα και τη φρίκη των πολέμων της Μέσης Ανατολής. Ωστόσο παράγει μια σειρά από σοβαρές συνέπειες: καθήλωση στην αβεβαιότητα, αδυναμία χάραξης βιώσιμων πολιτικών, μια πλειάδα λαϊκιστών που πλειοδοτούν στα «εθνικά θέματα». Ο κίνδυνος ενός «θερμού επεισοδίου» και της αποσταθεροποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ετσι μένει ανοιχτό το ερώτημα: Πόσο… χειρότερα μπορούν να γίνουν τα πράγματα στην Κύπρο;
Ο Σιμόν Πέρες, ως πρόεδρος του Ισραήλ, επισκέφθηκε την Κύπρο το 2011. Ηταν ανήσυχος για την τροπή του Παλαιστινιακού και οι φόβοι του επιβεβαιώθηκαν: σκλήρυνση θέσεων, άνοδος ακραίων, διάλυση κάθε προοπτικής. Αναφερόμενος στην Κύπρο, υπενθύμισε τη σθεναρή στήριξη που πρόσφερε το Ισραήλ στην κυβέρνηση Κληρίδη για να πετύχει την ένταξή της στην Ε.Ε. Η Κύπρος είναι ένα «άνοιγμα» για τη χώρα του προς την Ευρώπη. Ο Πέρες ήταν βέβαιος –παρά την αποτυχία του σχεδίου του ΟΗΕ το 2004– ότι το νησί εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα εκτόνωνε τις αντιπαλότητες και θα έβρισκε τον τρόπο να λύσει το πολιτικό πρόβλημά του. Το έλπιζε, αλλά έπεσε κι αυτός έξω…
Η Κύπρος είναι μέλος της Ε.Ε. τα τελευταία 20 χρόνια, μια εξέλιξη που θα μπορούσε να αποτελέσει το θεμέλιο για την «αναγέννηση» του νησιού. Η κυπριακή ηγεσία γνωρίζει ότι μια στρατηγική συμφωνία στο Κυπριακό θα σημαίνει αυτόματα την επέκταση του ευρωπαϊκού κεκτημένου στην περιοχή που σήμερα είναι υπό κατοχή. Η ζώνη σταθερότητας, το κράτος δικαίου, το περιβάλλον συνεργασίας μπορούν να καλύψουν το σύνολο της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αντίθετα, ενόσω συντηρούνται το στάτους κβο και η ανοιχτή πληγή του ’74, κανείς δεν γνωρίζει τι θα γίνει στο μέλλον με τα κατεχόμενα. Σήμερα, 20 χρόνια μετά την ένταξη, όλα μένουν ανοιχτά: ενσωμάτωση με την Τουρκία, εποικισμός, βαθιά πολιτική και οικονομική εξάρτηση, εξασθένιση των Τουρκοκυπρίων.
Στο ακουστικό
Τη Δευτέρα ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης κάλεσε στο Προεδρικό το Εθνικό Συμβούλιο για να ανταλλάξει απόψεις με τους πολιτικούς αρχηγούς. Η αρχική δημόσια δήλωσή του ότι τα άλυτα προβλήματα γεννούν κρίσεις ήταν εύστοχη. Δεν είναι βέβαιο προς τα πού θέλει να κατευθύνει τη συζήτηση και αν όντως αντλεί μαθήματα από όσα συμβαίνουν στη Γάζα. Ο Κύπριος πρόεδρος συχνά κάνει τέτοιου είδους δηλώσεις, αλλά δεν μετουσιώνονται σε πράξεις.
Ο Χριστοδουλίδης πήρε σαφή θέση κατά της Χαμάς, όπως έπραξε και η Ε.Ε., στηρίζοντας το δικαίωμα του Ισραήλ για αυτοάμυνα. Θέλει να εμφανίζεται «αξιόπιστος» εταίρος του Ισραήλ, ευελπιστώντας ότι οι εξελίξεις θα επιβραδύνουν την προσέγγιση Νετανιάχου με την Τουρκία. Είναι δύσκολο με τέτοιους συλλογισμούς να βγάλει κανείς συμπέρασμα.
Ο Κύπριος πρόεδρος ξέρει ότι το ρολόι για την Κύπρο χτυπά αντίστροφα. Εδώ και μήνες είναι στο ακουστικό για την ανακοίνωση διορισμού απεσταλμένου του ΟΗΕ και περιμένει την τελική συγκατάθεση της τουρκικής πλευράς. Υπό το βάρος της νέας κρίσης στη Γάζα, η διεθνής ατζέντα του ΟΗΕ και των ισχυρών χωρών στη Δύση θα είναι ακόμα περισσότερο βεβαρημένη. Ο απεσταλμένος δεν πρόκειται να κάνει θαύματα και είναι πιθανόν να αποφανθεί νωρίς αν αξίζει ή όχι τον κόπο να δοθεί μια τελική ευκαιρία για την Κύπρο.
Από το 2017 μέχρι σήμερα, η αντιπαραθετική πολιτική με την Τουρκία για το φυσικό αέριο και η συνεχής αποξένωση των δύο Κοινοτήτων στο νησί αποδείχθηκαν ολέθρια σφάλματα για την κυπριακή ηγεσία. Ο Χριστοδουλίδης αποφεύγει να ακουμπήσει το πρόβλημα που η ίδια η κυπριακή ηγεσία δημιούργησε με την αδράνειά της. Ζητά πρωτοβουλίες από τον γενικό γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες και την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλά αυτή πρέπει να κάνει τα κάνει τα πιο σημαντικά πρώτα βήματα για να αποδείξει τις προθέσεις της. Αλλιώς, κινδυνεύει να μείνει με τη διχοτόμηση και τον «μοιραίο ηγέτη» της που θα τη χρεωθεί.
* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου
Κυριάκος Πιερίδης
