Το Κυπριακό είναι ευρωπαϊκό πρόβλημα και η μέθοδος για την επίλυσή του είναι εντελώς διαφορετική από τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής. Η Κύπρος πάλεψε πολλά χρόνια για να βγει από τη ζώνη της αβεβαιότητας και να ενταχθεί σε εντελώς διαφορετικό κόσμο, την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ εξήγγειλε το σχέδιο μετατροπής της Γάζας σε «Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής». Το έπραξε με τον πιο αυθαίρετο τρόπο, έχοντας δίπλα του στον Λευκό Οίκο τον Μπενιαμίν Νετανιάχου (4/2). Με τη θεαματική αυτή εξαγγελία βραχυκύκλωσε το δεύτερο στάδιο της συμφωνίας εκεχειρίας και υποσκάπτει οποιαδήποτε προσπάθεια στο ορατό μέλλον για ένα ρεαλιστικό σχέδιο ειρήνης για τους Παλαιστινίους, μέσα από τα ερείπια της Γάζας.
Οσα συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην Κύπρο. Η κυπριακή κυβέρνηση υπό τον Νίκο Χριστοδουλίδη προωθεί ανέλεγκτα μια προνομιακή σχέση με τον Νετανιάχου, αλλά ο τελευταίος μόνο τους δικούς του στόχους εξυπηρετεί. Η Λευκωσία παρέχει αδιευκρίνιστης έκτασης διευκολύνσεις και πρόσβαση σε κρατικές υποδομές που επηρεάζουν ζωτικά θέματα ασφάλειας και κυριαρχίας – de facto στο μισό έδαφός της. Για ποιο λόγο γίνονται όλα αυτά;
Περιτύλιγμα
Ο Χριστοδουλίδης παρουσιάζει την πολιτική αυτή με το περιτύλιγμα της συνεργασίας με τις ΗΠΑ ως «γεωπολιτικό αποτύπωμα» στη Μέση Ανατολή. Αλλά στην πράξη είναι προϊόν ταύτισης με τα πιο σκληροπυρηνικά συμφέροντα του Νετανιάχου, ο οποίος έχει πίσω του το πανίσχυρο εβραϊκό λόμπι που στήριξε τον Τραμπ. Κανείς όμως ας μην αμφιβάλλει! Ο Νετανιάχου βλέπει τη μοιρασμένη Κύπρο ως άνοιγμα μόνο για την προστασία του Ισραήλ. Το άλλο μισό που τελεί υπό τουρκική κατοχή δεν τον ενδιαφέρει. Πιθανόν δε να αποτελεί μέρος διακανονισμού με την Τουρκία, με βάση ζώνες επιρροής.
Ο Χριστοδουλίδης τελεί σε αναμονή για μια νέα πρωτοβουλία του ΟΗΕ – τον Μάρτιο θα γίνει άτυπη Πενταμερής. Μπήκε στη λογική Νετανιάχου για να πετύχει κάποια ανταλλάγματα για καλύτερη διεθνή μεταχείριση από τις ΗΠΑ. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, φαίνεται ότι κάθε άλλο παρά εξυπηρετεί τα ζωτικά συμφέροντα για τη δική της ασφάλεια. Αντί να συγκεντρωθεί στο Κυπριακό, οξύνει τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό με την Τουρκία για ξένα συμφέροντα και δίνει λαβή στην τουρκική ηγεσία να περιχαρακώνεται στα ζητήματα ασφάλειας της Κύπρου. Με τον τρόπο αυτό, ακυρώνει τον πολύτιμο ρόλο που θα μπορούσε να διαδραματίσει η Ευρωπαϊκή Ενωση για να αμβλύνει τις διαφορές στο νησί, σε σχέση τόσο με την εξωτερική όσο και την εσωτερική ασφάλεια του νησιού.
Ο σοφός Γκουτέρες
Στο χάος της Μέσης Ανατολής, ο σοφός Αντόνιο Γκουτέρες προειδοποίησε τον Τράμπ (5/2): «Αναζητώντας λύσεις, δεν πρέπει να κάνουμε το πρόβλημα χειρότερο. Είναι ζωτικής σημασίας να παραμείνουμε πιστοί στο θεμέλιο του διεθνούς δικαίου. Είναι απαραίτητο να αποφύγουμε κάθε μορφή εθνοκάθαρσης και πρέπει να επαβεβαιώσουμε τη λύση δύο κρατών».
Η Κύπρος θα μπορούσε να σκεφτεί όχι μόνο με το κριτήριο του διεθνούς δικαίου, ασχέτως αν συχνά η ίδια το επικαλείται. Καμία αραβική ή ευρωπαϊκή χώρα δεν στήριξε το σχέδιο Τραμπ. Οι άμεσα επηρεαζόμενες –Αίγυπτος και Ιορδανία– το απέρριψαν κατηγορηματικά. Αλλά και οι ίδιοι οι Αμερικανοί δυσανασχετούν με την κατάληψη ξένων εδαφών (Ιράκ, Αφγανιστάν). Είναι αμφίβολο αν ο λαϊκιστής Τραμπ τους πείσει να στείλουν χιλιάδες στρατιώτες ή να δαπανήσουν αμέτρητα δισ. δολάρια για ανοικοδόμηση.
Επιπολαιότητες;
Οι Κύπριοι έμαθαν να ζουν επί χρόνια με τις ψευδαισθήσεις των ηγεσιών τους. Ομως αυτή τη φορά η συμμαχία με το Ισραήλ δεν είναι μόνον έωλη, εξελίσσεται σε επικίνδυνη, ακόμα και ως ενδόμυχη σκέψη. «Μπορεί η Ελλάδα να είναι αδέρφια μας, όμως το Ισραήλ είναι γείτονάς μας. Οι Ισραηλινοί είναι εντελώς δίπλα μας. Σε 3 λεπτά έφτασαν στην Κύπρο. Από την Ελλάδα χρειάζεται κάποιος χρόνος για να φτάσει η υποστήριξη…» είπε ο υπουργός Αμυνας, Βασίλης Πάλμας, στην αθηναϊκή «Real News» (2/2). Προφανώς, ο υπουργός αντλεί λόγια από συγκεκαλυμμένες αναφορές που κάνει ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης, συνδέοντας το αίσθημα ασφάλειας των Κυπρίων με τις «προκλήσεις στην περιοχή».
Ευρωπαϊκό πρόβλημα
Το Κυπριακό είναι ευρωπαϊκό πρόβλημα και η μέθοδος για την επίλυσή του είναι εντελώς διαφορετική από τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής. Η Κύπρος πάλεψε πολλά χρόνια για να βγει από τη ζώνη της αβεβαιότητας και να ενταχθεί σε εντελώς διαφορετικό κόσμο, την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Τώρα έχει μια ύστατη ευκαιρία να αναζητήσει λύση του Κυπριακού, αξιοποιώντας τη μόνη στρατηγική που λειτουργεί: το ενεργό ενδιαφέρον της Τουρκίας αλλά και των πλείστων ισχυρών της Ε.Ε. για μια νέα ενισχυμένη εταιρική σχέση.
Θα ήταν οδυνηρό σε μια τέτοια συγκυρία να αποτύχει η πρωτοβουλία Γκουτέρες. Η Κύπρος θα καταλήξει σε οριστική διαίρεση και θα χωριστεί με βάση τις ζώνες επιρροής Τουρκίας – Ισραήλ στη Μέση Ανατολή.
Ο Χριστοδουλίδης ζητούσε πρωταγωνιστικό ρόλο της Ε.Ε. σε μια νέα προσπάθεια, αλλά τώρα κάνει το αντίθετο. Η σύμπραξη της Τουρκίας με την Ε.Ε. –και όχι ο ανταγωνισμός μαζί της στη Μέση Ανατολή– θα δώσει επωφελείς διασυνδέσεις. Στην άτυπη Πενταμερή, ο Χριστοδουλίδης πιθανόν να κληθεί να απαντήσει αν όσα λέει για την επίλυση του Κυπριακού τα εννοεί κιόλας. Η δέσμευση για επανεκκίνηση με βάση τα 6 σημεία του Πλαισίου Γκουτέρες περιλαμβάνει ζωτικές ανάγκες ασφάλειας της Κύπρου και του λαού της. Προβλέπονται ρητά στα δύο από τα έξι σημεία του Πλαισίου Γκουτέρες (ασφάλεια, στρατεύματα), αλλά διαχέονται και στα υπόλοιπα 4 γιατί αφορούν τις πτυχές της πολιτειακής λειτουργίας και της ζωής των Κυπρίων μετά την επίλυση για να γίνει η Κύπρος ένα φυσιολογικό κράτος-μέλος της Ε.Ε.
Στην περίπτωση του Κυπριακού, η ασφάλεια οικοδομείται σε δύο άξονες: αφενός, με το τέλος των εξωτερικών απειλών (τερματισμός μονομερούς δικαιώματος επέμβασης) και της παρουσίας ξένων στρατευμάτων και, αφετέρου, με την κοινή διακυβέρνηση από τους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκυπρίους με βάση την πολιτική ισότητα και εδραιωμένους ευρωπαϊκούς νόμους και κανόνες. Αυτά ενισχύονται με πλούσιο ευρωπαϊκό υλικό και εργαλεία που προσφέρονται από την Ε.Ε.: κοινά έργα υποδομής και ανάπτυξης, σχέδια ανοικοδόμησης, προγράμματα συμφιλίωσης, βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων, μακροοικονομική σταθερότητα κ.ο.κ.
Η Ε.Ε., που είναι δηλωμένα έτοιμη να συνδράμει με όλα τα κατάλληλα μέσα που διαθέτει για την επίτευξη συμφωνίας, προσφέρει ακόμα πολύ συγκεκριμένες δυνατότητες για την υλοποίηση μέτρων εμπιστοσύνης που θα αλλάξουν το κλίμα για να καταλήξουν οι διαπραγματεύσεις σε συνολική διευθέτηση: άνοιγμα οδοφραγμάτων, ενισχυμένο δικοινοτικό εμπόριο, μεγάλο φωτοβολταϊκό πάρκο κ.ά. Αυτά συνθέτουν τα αναγκαία βήματα για να αντιμετωπιστεί το διακύβευμα της ασφάλειας για την Κύπρο. Οι απαντήσεις είναι στην Ε.Ε. – όσο γίνεται πιο μακριά από τη Μέση Ανατολή.
Κυριάκος Πιερίδης
