Στις 31 Οκτωβρίου το γαλλικό κοινοβούλιο κλήθηκε να αποφασίσει πάνω σε μια πρόταση για το ζήτημα της κοινωνικής ανισότητας: την επιβολή ενός επιπλέον φόρου σε 1.800 «νοικοκυριά» με περιουσία άνω των 100 εκατ. ευρώ. Εδώ, τα κόμματα τοποθετήθηκαν με ακρίβεια χιλιοστού πάνω στον άξονα Αριστερά – Δεξιά. Η Αριστερά –και οι σοσιαλιστές– ψήφισαν υπέρ. Το Κέντρο, η Δεξιά και η Ακροδεξιά κατά. Το γαλλικό παράδειγμα μας υπενθυμίζει ότι τα μεγάλα ζητήματα της εποχής μας παράγουν διαιρετικές τομές: για το σήμερα, αλλά κυρίως για το πώς θέλουμε να είναι το μέλλον των κοινωνιών μας.
Η συζήτηση για το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα εστιάζεται κυρίως στο παρελθόν. Από το πόνημα των 759 σελίδων, αυτό που γνωρίζουν όλοι –είτε το έχουν διαβάσει είτε όχι– είναι οι κρίσεις για πρόσωπα της περιόδου 2015-2023. Κυριαρχεί το «τι λέει για τον Χ ή τον Ψ» και όχι οι πολιτικές.
Υπό το πρίσμα αυτό, το τμήμα του βιβλίου που περνάει οριακά απαρατήρητο είναι το τελευταίο: η «Πυξίδα». Εκεί όπου ο Τσίπρας διατυπώνει την πρότασή του για την «Αριστερά της Νέας Εποχής». Η έμφαση στην «Αριστερά», σε συνδυασμό με το σχήμα της «Ιθάκης», θα μπορούσε να εκληφθεί ως μια επιστροφή σε κάποιου είδους αφετηρία – στις απαρχές. Αλλά προφανώς εδώ η επιστροφή σχετίζεται με τη λογική της επανεκκίνησης. Με τα λόγια του Αλέξη Τσίπρα «για νέους ορίζοντες» με το πλήρωμα –και τον ίδιο– «πιο έμπειρο, πιο σοφό, πιο έτοιμο».
Η περιγραφή των νέων οριζόντων είναι κάπως αμήχανη. Και αυτό δεν είναι προσωπικό έλλειμμα του Αλέξη Τσίπρα. Είναι αντανάκλαση της συνολικής αμηχανίας της Αριστεράς. Ιστορικά, η Αριστερά ήταν η δύναμη ενατένισης ενός εναλλακτικού μέλλοντος· αυτό κωδικοποιούνταν σε έννοιες όπως ο «σοσιαλισμός». Στην πορεία του 20ού αιώνα το οραματικό αυτό στοιχείο υποχώρησε και μετά το 1989 τη θέση του την κατέλαβε η αναφορά σε μια ασαφή επικράτεια. Ας θυμηθούμε εδώ το σύνθημα του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος, αυτό που διαμόρφωσε τη γενιά στην οποία ανήκει ο Αλέξης Τσίπρας: ένας «άλλος» κόσμος είναι εφικτός. ΟΚ. Ποιο αλήθεια είναι το όνομά του;
Η αμηχανία φυσικά δεν συνδέεται με το ότι απουσιάζει μια μαγική λέξη από το βιβλίο του πρώην πρωθυπουργού. Αντίθετα, αναδύεται επειδή η αδυναμία διατύπωσης του συγκεκριμένου συγκαλύπτεται από την παράθεση πολλών λέξεων. Η «Πυξίδα» θυμίζει μια καλή έκθεση ιδεών: ορθά διατυπωμένες «προτάσεις» που δεν αποπνέουν την αίσθηση του κατεπείγοντος και συχνά περιορίζονται στο «πρέπει να», δίχως το κάτι παραπάνω. Θα γίνω πιο συγκεκριμένος. Ο πρώην πρωθυπουργός τονίζει την ανάγκη «αποφασιστικής, όσες συγκρούσεις και αν χρειαστούν, φορολόγησης του μεγάλου πλούτου». Με τον τρόπο αυτό δείχνει ότι βρίσκεται σε επικοινωνία με την ατζέντα της σύγχρονης Αριστεράς παγκοσμίως.
Λείπει όμως κάτι. Το να πει τα πράγματα με το όνομά τους. Ποια είναι τα πρόσωπα του μεγάλου πλούτου; Πού δραστηριοποιούνται; Πόσο έχουν αυξήσει τη δύναμή τους τα τελευταία χρόνια; Ποια είναι η πρόταση για τη φορολόγησή τους που θα στοιχίσει δυνάμεις υπέρ και κατά αυτής;
Δίχως απαντήσεις σε αυτά, η Αριστερά που ευαγγελίζεται ο Αλέξης Τσίπρας είναι αυτή της γενικόλογης ευκολίας. Είναι μια συνταγή που δεν πείθει ότι ο ίδιος έχει αλλάξει σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν και κυρίως είναι ένα αόριστο μήνυμα που δεν μπορεί να συγκινήσει πέραν αυτών που πιστεύουν ότι η πολιτική εξαντλείται στο πρόσωπο του ενός.
Κλείνω με το εξής: Ο νόστος έχει στο επίκεντρό του την αναπόληση της ορμής. Αυτό είναι που ένιωσα διαβάζοντας την «Ιθάκη». Την προσπάθεια του Αλέξη Τσίπρα να επανασυνδεθεί με την αυτοπεποίθηση του παρελθόντος.
Από την «Πυξίδα», όμως, η ορμή λείπει. Και νομίζω ότι αυτό έχει να κάνει με το εξής: την υποτίμηση του πού βρισκόμαστε σήμερα. Δεν είμαστε στο 2015. Είμαστε στη δίνη ενός ιστορικού μετασχηματισμού όπου η Ε.Ε. εγκαταλείπει την κοινωνική ατζέντα προς όφελος της πολεμικής οικονομίας. Η αναστροφή της πορείας αυτής δεν είναι υπόθεση καλών ιδεών ή και καλών προθέσεων. Προϋποθέτει κάτι απλό: μη μου λες ότι θα το κάνεις διαφορετικά, δείξτο μου. Εκεί –στη βάσανο της σύγκρουσης– μπορεί κανείς να βρει την ορμή που του λείπει. Την ορμή της ωριμότητας.
