Την πρώτη θέση στον κατάλογο με τα «Επείγοντα» της δυτικής διπλωματίας έχουν καταλάβει τις τελευταίες μέρες ένα όνομα και μια ημερομηνία: «Καζάν» και «22 Οκτωβρίου».
Πρόκειται για τη ρωσική πόλη όπου πραγματοποιείται στις 22-24 Οκτωβρίου η σύνοδος κορυφής των BRICS, η οποία θα ασχοληθεί με την αίτηση που κατέθεσε και επισήμως στις 2 Σεπτεμβρίου η Τουρκία για την ένταξή της στην ένωση αυτή των αναδυομένων οικονομιών, άλλως και «ένωση του Παγκόσμιου Νότου».
Υπενθυμίζεται ότι η ομάδα των BRICS (από τα ακρωνύμια των ιδρυτικών μελών της, ήτοι: Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) περιλαμβάνει πλέον μερικές από τις μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομίες, μετά την ένταξη, αρχές του 2024, του Ιράν, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αιθιοπίας, της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας. Αναμένουν στον προθάλαμο του Καζάν, η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη και το Αζερμπαϊτζάν.
Η παρατεταμένη στασιμότητα στη διαδικασία ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με ευθύνη της τελευταίας, είναι ένας μόνο από τους λόγους που υπαγόρευσαν την κίνηση αυτή της Τουρκίας. Προέχοντα ρόλο έπαιξε η πεποίθηση της Άγκυρας ότι το γεωπολιτικό και οικονομικό κέντρο βάρους παγκοσμίως μετατοπίζεται από τις ανεπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες οικονομίες και στην προϊούσα «αποδολαριοποίηση» των εμπορικών συναλλαγών.
Η επιλογή αυτή έχει παρελθόν. Από τη σύνοδο κορυφής των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2018, στην οποία ο Ταγίπ Ερντογάν είχε παραστεί αυτοπροσώπως, έχουν υπάρξει επανειλημμένα ανοίγματα του τούρκου προέδρου στις Οικονομίες του Νότου, με την επίνευση και των τούρκων βιομηχάνων. Στη σύνοδο εκείνη του 2018 η Αίγυπτος και τα Εμιράτα μετείχαν ήδη –πράγμα που επιθυμεί διακαώς και η Τουρκία— στην Αναπτυξιακή Τράπεζα, άλλως BRICS Bank, η οποία προσφέρει στα νέα μέλη της ευχερή χρηματοδότηση ως εναλλακτική της προσφυγής στην Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ.
Οι εξελίξεις επιταχύνθηκαν τον περασμένο Φεβρουάριο, όπως προκύπτει από ανακοίνωση τότε της ρωσικής προεδρίας των BRICS, και οπωσδήποτε από την επίσκεψη στην Κίνα στις 3 Ιουνίου του τούρκου υπουργού Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, ο οποίος στη συνέχεια συμμετείχε στη συνάντηση των ομολόγων του των BRICS στο Νίζνι Νόβγκοροντ, στις όχθες του Βόλγα, κομιστής της ανοιχτής πρόθεσης της χώρας του να γίνει δεκτή στους BRICS.
Ερμηνεύτηκε από πολλούς ως μια κίνηση «από αυτές που συνηθίζει η Άγκυρα για να εκβιάσει τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη στις διαπραγματεύσεις με τους δυτικούς». Είναι πολύ περισσότερα. Είναι από δεκαετίας η στρατηγική επιλογή της Τουρκίας να καταστεί «παγκόσμιος μεσολαβητής».
Επιδιώκει, συγκεκριμένα, να εξελιχθεί, με την επίνευση της Ρωσίας, στον μεγαλύτερο περιφερειακό κόμβο ενέργειας, κέντρο διοχέτευσης ρωσικού φυσικού αερίου και αργού πετρελαίου στις χώρες της Ευρώπης και της Ασίας παρακάμπτοντας τις κυρώσεις της Δύσης, αποκομίζοντας έτσι τεράστια οικονομικά οφέλη και ανάλογο κύρος στη μείζονα περιοχή.
Έχει, άλλωστε, ήδη ξεκινήσει προσπάθειες να προσελκύσει επενδύσεις από τις κινεζικές βιομηχανίες παραγωγής ηλεκτροκίνητων οχημάτων, οι οποίες, εκμεταλλευόμενες την τελωνειακή ένωση Τουρκίας – ΕΕ, θα μπορούν να έχουν πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές ανεμπόδιστες από τους υψηλούς δασμούς που επιβαρύνουν τα σχετικά κινεζικά προϊόντα. Η ιδιότητα του βασικού μέλους του ΝΑΤΟ και οι σχέσεις αλληλεξάρτησής της με την Ευρώπη καθιστούν την Τουρκία μια ιδιαιτερότητα εξόχως ελκυστική για τους BRICS.
Στην επίσκεψή του στην Κίνα, ο Χακάν Φιντάν τόνισε επανειλημμένα στους συνομιλητές του ότι «η γεωστρατηγική θέση της Τουρκίας και οι εκτεταμένες εμπορικές συνδέσεις της παρέχουν πρόσβαση σε μια αγορά ύψους 28 τρισ. δολαρίων και πληθυσμού 1,5 δισεκατομμυρίων, που εκτείνεται από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική έως τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία».
Οι BRICS έχουν επιδείξει αξιοσημείωτη σταθερότητα και απτά οφέλη για τα μέλη τους, που προβλέπεται να αυξηθούν ως αποτέλεσμα της εντεινόμενης αστάθειας και αναξιοπιστίας των δυτικοκεντρικών οικονομικών και πολιτικών δομών. Μια ευέλικτη δομή στην οποία όλοι πρέπει να επωφεληθούν, χωρίς την υποχρέωση να εκχωρήσουν σε κανέναν κανένα μέρος της κυριαρχίας τους, σε αντιδιαστολή με το μοντέλο παγκόσμιας κατανομής ισχύος που καθιέρωσε η κυριαρχική παρουσία των ΗΠΑ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το σχήμα έχει αρχίσει να αποδίδει, για όσους θέλουν να δουν. Η εδαφική επιφάνεια που καλύπτουν τα κράτη-μέλη των BRICS είναι ίση με το 33,9% παγκοσμίως, έναντι 16,1% των G7, με πληθυσμό της τάξεως του 45,2% , έναντι 9,7% των G7. Σε όρους ΑΕΠ η αναλογία είναι 36,7% έναντι 29,6%, σε όρους βιομηχανικής παραγωγής 39,3% έναντι 31,2% και σε όρους παραγωγής σιτηρών 44,7% έναντι 19,7%.
Η Τουρκία συγκαταλέγεται σε αυτούς που είδαν έγκαιρα ότι ο νέος Ψυχρός Πόλεμος θα είναι διαφορετικός. Συναλλάσσεται με τη Ρωσία, το Ιράν, την Κίνα, τις ΗΠΑ, τα Εμιράτα, την ΕΕ χωρίς να πρέπει να επιλέξει προνομιούχο εταίρο.
Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, η Τουρκία και μαζί η Αίγυπτος και η Σαουδαραβία, μέλη σήμερα των BRICS και οι δύο, δεν ταυτίστηκαν με το δυτικό μπλοκ. Επέλεξαν, προς υπηρέτηση του δικού τους συμφέροντος, να μην έλθουν σε ρήξη με τη Μόσχα. Διέψευσαν έτσι όσους προέβλεπαν ότι η εισβολή θα χωρίσει τον κόσμο σε δύο ευχερώς ελεγχόμενα στεγανά μπλοκ. Συνέβη το αντίθετο. Επιταχύνθηκε η ανάδυση ενός πολυπολικού, πολυκεντρικού κόσμου, που προσφέρει ευχέρεια κινήσεων στους προνοητικούς –στους οποίους η Ελλάδα της κυβέρνησης Μητσοτάκη προφανώς δεν συγκαταλέγεται, αρνούμενη να δει ότι:
«Μπαίνουμε σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο. Πολύ διαφορετικό, ασφαλώς. Κανείς δεν πρέπει να δεχθεί την εξάρτηση εκείνης της περιόδου. Ούτε η έννοια μιας απόλυτα μονοδιάστατης εξωτερικής πολιτικής μπορεί να είναι αποδεκτή. Η Ελλάδα δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να φτάνει στα άκρα για να αποδείξει τη νομιμοφροσύνη της…»[1].
Σημείωση:
1. Βικτόρια Νούλαντ, μια Αμερικάνα στην Αθήνα…, Η Εποχή, 16 Απριλίου 2022.
Κωστής Γιούργος
