Το ισχύον σύστημα εκλογής προέδρου στον ΣΥΡΙΖΑ καθιερώθηκε το 2022, υπό την ηγεσία του Αλέξη Τσίπρα. Ο νέος τρόπος εκλογής έγκειται σε μια εφ’ άπαξ, δημοψηφισματικού τύπου νομιμοποίηση του προέδρου και μάλιστα από ακαθόριστο εκλογικό σώμα ψηφοφόρων. Πρόκειται για εκλογική «βάση» μεταβλητής γεωμετρίας, όπως αναλύεται παρακάτω. Εκ της λογικής του συστήματος αυτού, θα αναδεικνύεται όχι απλώς πρόεδρος, ως πρώτος μεταξύ ίσων αριστερών ενεργών μελών του κόμματος, αλλά αρχηγός με λευκή επιταγή.
Δεν αποκλείεται ο Αλέξης Τσίπρας υποσυνείδητα να έβλεπε πλέον τον εαυτό του ως αποδεσμευμένο από σχέσεις αντιπροσώπευσης προς την κομματική βάση, όπως άλλωστε και απέναντι στις κομματικές και τις νομαρχιακές οργανώσεις. Εάν όλα αποφασίζονται στην κορυφή, από έναν στενό ηγετικό πυρήνα, τότε δεν απομένουν σπουδαία πράγματα, στα οποία θα μπορούσαν να συνεισφέρουν οι οργανώσεις μελών και οι νομαρχιακές επιτροπές για δημοκρατική παραγωγή πολιτικής και γόνιμων ιδεών εκ των κάτω.
Τότε αυτές τίθενται εκτός παιδιάς, επιτελώντας απλώς λειτουργία ιμάντα μεταβίβασης αποφάσεων που λαμβάνονται εκ των άνω. Τέτοιες εμπειρίες υποβάθμισης και πολιτικής ταπείνωσης έχουμε βιώσει πολύ επώδυνα στις οργανώσεις μελών τα τελευταία χρόνια. Π.χ. έγιναν δεκτοί ως υποψήφιοι/ες για τοπικά ψηφοδέλτια στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές αμφιλεγόμενα πρόσωπα, που επιλέχθηκαν άνωθεν, χωρίς να ζητηθεί καν η γνώμη της οικείας νομαρχιακής επιτροπής.
Εκλογή προέδρου ως οιονεί δημοψήφισμα
Ενδεχομένως ο απελθών πρόεδρος επέλεξε τέτοιο σύστημα εκλογής με πνεύμα που συμπλέει με τον ρόλο που ενδόμυχα απέδιδε πλέον ο ίδιος στον εαυτό του. Όχι πια ως προέδρου κόμματος της «ριζοσπαστικής Αριστεράς», αλλά ως ηγέτη μιας φαντασιακής «μεγάλης δημοκρατικής παράταξης», με άρρητο πρότυπο το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου. Εν πάση περιπτώσει, σύμφωνα με αυτήν την –απάδουσα στην Αριστερά– αντίληψη, ο ηγέτης θα είχε στο εξής μια πρωτόγονα «άμεση» σχέση με τους ψηφοφόρους του, ως δήθεν «κυρίαρχο λαό» του κόμματος. Μια σχέση αδιαμεσολάβητη από ενδιάμεσα θεσμικά επίπεδα και από την οργανική ένταξη καθενός μέλους σε κάποια οργανωμένη συλλογικότητα του κόμματος.
Σε αυτό το πρότυπο της «ενός ανδρός αρχής», ο ηγέτης καταλαμβάνει το κέντρο του κόμματος και όλοι οι υπόλοιποι διατελούν σε μια υποτιθέμενη άμεση, ακτινωτή σχέση μαζί του ως άτομα, δίχως ουσιαστικές, θεσμικές πολιτικές διαμεσολαβήσεις με συλλογικό χαρακτήρα. Στο ίδιο τσουβάλι εκλογικού σώματος επρόκειτο να μπουν με το έτσι θέλω ενεργά μέλη του κόμματος με «απλώς φίλους» του.
Μόνο που η μέγιστη πλειοψηφία των «φίλων» του κόμματος θα αποκτούσαν στιγμιαία την ιδιότητα του μέλους, ίσα-ίσα για τη μέρα της εκλογής Προέδρου, για να την πετάξουν από πάνω τους αμέσως μετά την εκλογική διαδικασία. Ενώ, λοιπόν, τα οργανωμένα κι ενεργά μέλη του κόμματος θα εξακολουθούσαν να είναι τέτοια πριν και μετά από την ημέρα της εκλογής, αντιθέτως οι ευκαιριακοί ψηφοφόροι/φίλοι του κόμματος θα αποδεικνύονταν κυριολεκτικά «μέλη μίας χρήσεως».
Αντιδημοκρατικός τρόπος εκλογής προέδρου
Αυτό το σύστημα εκλογής προέδρου είναι βαθιά αντιδημοκρατικό. Πρώτον, διαρρηγνύει εξαρχής τον επιβαλλόμενο ουσιαστικό σύνδεσμο ανάμεσα στον πρόεδρο και στα ενεργά μέλη, καθώς και τις συλλογικές μορφές πολιτικής τους σύμπραξης. Δεύτερον, αποπνέει μια ατομιστική προαντίληψη για τα μέλη, κάτι όμως που αντιβαίνει στη συλλογική και συνεργατική υπόσταση κόμματος της Αριστεράς. Πέραν τούτου, ωστόσο, στην πρόσφατη εκλογή προέδρου το εν λόγω σύστημα έφτασε σε ακραίο όριο γελοιοποίησής του.
Στην εκλογή νέου προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ υπερίσχυσε τελικά, όπως αναμενόταν, ο υποψήφιος που υποστηρίχθηκε κατ’ εξοχήν από το πλήθος των «πλασματικών» ψηφοφόρων, σε ρόλο μελών «ειδικού σκοπού» και κυριολεκτικά της τελευταίας στιγμής. Εγγύτερη αιτία είναι αυτό τούτο το μη δημοκρατικό σύστημα εκλογής Προέδρου από μια πολιτικά τελείως συγκεχυμένη και πολτώδη «βάση».
Παρεκτός των σοβαρών εγγενών μειονεκτημάτων του, ενέχει και μια μείζονα πολιτική παρενέργεια. Επιτρέπει να συμμετάσχει στην ψηφοφορία για εκλογή προέδρου ένα παρδαλό, ανώνυμο πλήθος ψηφοφόρων, παντελώς άσχετων με οποιαδήποτε έννοια Αριστεράς. Όπως περαστικοί, περίεργοι, χαβαλετζήδες, αυριανιστές και κυρίως ψηφοφόροι της Δεξιάς, όπως αποδείχθηκε περίτρανα.
Αυτός ο τρόπος εκλογής άθελά του επιτρέπει σε άλλο κόμμα –βλ. εν προκειμένω Νέα Δημοκρατία και όπισθεν αυτής την οικονομική ολιγαρχία– να επηρεάσει καθοριστικά την εκλογή προέδρου υπέρ υποψηφίου που βολεύει τους δικούς τους σχεδιασμούς! Αυτό κατ’ ουσίαν δεν είναι μόνο πολιτική νοθεία πρώτου μεγέθους και μάλιστα προβλεπτή και διαπιστωμένη πλέον. Ακόμη χειρότερα, είναι κανονική αυτοκτονία –αν όχι επιθυμητή από κάποιους ευθανασία.
Στην κοινωνία του θεάματος και των συστημικών ΜΜΕ, τέτοιο χαοτικό σύστημα εκλογής είναι εξ αρχής ανοχύρωτο στο ενδεχόμενο να εκτεθεί ως υποψήφιος, να εκλεγεί μάλιστα πρόεδρος, ακόμη και κάποιος ερχόμενος από το πολιτικό πουθενά, με χαρακτηριστικά όπως τα ακόλουθα. Κατά προτίμηση ευπαρουσίαστος, φαινομενικά τουλάχιστον «πετυχημένος», με εντελώς θολό πολιτικό στίγμα, με ανύπαρκτη πολιτική πρόταση, ξένος προς οποιαδήποτε απόχρωση της Αριστεράς, όπως άλλωστε και το μέγιστο μέρος των εν δυνάμει ψηφοφόρων του.
Τι κι αν φαίνεται να είναι ο υποψήφιος πρόεδρος επιρρεπής στο να πέφτει από μία πολιτική γκάφα σε άλλη με δηλώσεις του, μόνο και μόνον επειδή τυγχάνει να είναι πολιτικά αστοιχείωτος; Τι κι αν είναι το βιογραφικό του λακωνικό ως προς την τεκμηρίωση στοιχείων για τίτλους σπουδών, για συγκεκριμένη επαγγελματική εμπειρία, για την προέλευση της παρούσας περιουσιακής του κατάστασης; Και όμως, ακόμη κι αυτά μπορούσαν να εισπραχθούν θετικά από μεγάλη μερίδα άσχετων με το κόμμα ψηφοφόρων του, με την εντύπωση, ότι ο νεοφερμένος υποψήφιος είναι «απλός, ανθρώπινος και καθημερινός τύπος σαν εμάς».
Προς άρση τυχόν παρανόησης, ωστόσο, ας γίνει ξεκάθαρο ότι η εκλογή του νέου προέδρου τυπικά δεν παύει να είναι απολύτως σύμφωνη με το αλλαγμένο –ατυχώς– καταστατικό του ΣΥΡΙΖΑ.
Διά ταύτα
Έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, τυπικά με μια «νίκη» της οιονεί δημοκρατίας του πλήθους, με τα παραπάνω αρνητικά γνωρίσματα βέβαια. Αυτή μόνο πολιτικά πλέον μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Τούτο θα γίνει αναπόφευκτα μέσα από την πολιτική πρακτική, για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.
Όσοι/ες εξακολουθούμε να πιστεύουμε στον Συνασπισμό της Ριζοσπαστικής Αριστεράς και τις αξίες του καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρωτοφανές πολιτικό παράδοξο. Οπλισμένοι/ες με υπομονή και συνάμα αγωνιστικό πείσμα, αναγκαστικά ως εσωκομματική αντιπολίτευση. Με βάση τις αρχές μας για δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη και για άρση της οικολογικής διακινδύνευσης της ανθρωπότητας στον πλανήτη. Με συντεταγμένο τρόπο, συλλογικά, με επιχειρήματα, στα οποία η άλλη πλευρά πιθανώς θα δυσκολεύεται να αντιπαραβληθεί, μέσα στην πολιτική διάλυση που η ίδια θα προκαλεί εφεξής στο μέχρι στιγμής μεγαλύτερο κόμμα της ευρωπαϊκής Αριστεράς.
Με πίστη στις ιδέες μας και με αποφασιστικότητα να τις υπερασπιστούμε έναντι παντός που θα θελήσει να τις παραμερίσει, καταργώντας μας ως ενεργούς αριστερούς πολίτες.
Ο Κώστας Σταμάτης είναι ομότιμος καθηγητής φιλοσοφίας δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ
