Μία επισήμανση: Για τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης και την πορεία της δημοκρατίας στην κοινωνία μας έγιναν πολλά συνέδρια, ομιλίες, ημερίδες, αφιερώματα κλπ. Εκτός από την ημερίδα που έκανε το Κέντρο Παιδαγωγικής και Καλλιτεχνικής Επιμόρφωσης Σχεδία, πουθενά αλλού (συμπεριλαμβανομένων και των ινστιτούτων μας) δεν συζητήθηκαν τα θέματα εκπαίδευσης που έπαιξαν έναν τόσο σημαντικό ρόλο στην εδραίωση της δημοκρατίας τα τελευταία 50 χρόνια!
Από το τέλος του 2019 μέχρι και τα μέσα του 2021, η ομάδα που το 2016-2019 είχαμε στο υπουργείο Παιδείας την ευθύνη διαμόρφωσης της πολιτικής σε θέματα εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων καταφέραμε και γράψαμε –ο καθένας για τον δικό του τομέα ευθύνης– σειρά κειμένων που αποτέλεσαν το συλλογικό τόμο Τα Κοινά της Παιδείας: σκέψεις για το παρελθόν και μέλλον του κυβερνητικού εγχειρήματος της Αριστεράς (Θεμέλιο 2021), με πρόλογο του Αλέξη Τσίπρα και 18 κεφάλαια, γραμμένα από 19 συγγραφείς. Στον τόμο συμπεριλαμβάνονται και τρία επιπλέον κεφάλαια: για το μάθημα των θρησκευτικών, για τις διαπραγματεύσεις με την εκκλησία μετά την αρχική συμφωνία πολιτείας και εκκλησίας, και για τις μεταρρυθμίσεις στη Σαρία. Αποτυπώσαμε τις εμπειρίες μας, αναδείξαμε το σκεπτικό των μεταρρυθμίσεων, καταγράψαμε τη δυναμική που δημιούργησαν οι νομοθετικές πρωτοβουλίες, αναλύσαμε τις αντιστάσεις που συναντήσαμε και ανιχνεύσαμε τα αδιέξοδα που όριζε η ευρύτερη πολιτική συγκυρία και κομματική κουλτούρα.
Υπάρχουν κάποιες παράμετροι που είναι καθοριστικές για την υλοποίηση μιας εκπαιδευτικής πολιτικής: οι χρόνοι μακράς διάρκειας με τους οποίους έχει κανείς να αναμετρηθεί, καθώς πρέπει να ληφθούν αποφάσεις με μακροχρόνιες συνέπειες υπό την ασφυκτική πίεση του τρέχοντος πολιτικού χρόνου, το μεγάλο εύρος του πεδίου ευθύνης που καλύπτει το συγκεκριμένο υπουργείο και ο τεράστιος αριθμός των πολιτών που επηρεάζονται άμεσα από τις πολιτικές του υπουργείου, με αποτέλεσμα σχεδόν κανείς πολίτης να μη μένει αδιάφορος στις όποιες νομοθετικές πρωτοβουλίες ή ρυθμίσεις.
Καταφέραμε να κάνουμε πολλά. Θα μπορούσαμε να κάνουμε περισσότερα; Στην ερώτηση αυτή, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι πάντα καταφατική. Ωστόσο, οι απαντήσεις στην ερώτηση επηρεάζονται πάντα από την επιγενόμενη κατάσταση και την ωριμότητα που έχει αποκτηθεί λόγω της χρονικής απόστασης απ’ όσα έγιναν. Σημασία, όμως, έχει να κατανοήσουμε το παρελθόν με τους δικούς του όρους, ως ένα πλέγμα περιορισμών σε έναν συγκεκριμένο χωροχρόνο, και όχι να το κρίνουμε με όρους του σήμερα ή με όρους ενός ιδεατού κόσμου.
Ακόμη και σήμερα, ανάμεσα στους αριστερούς δεν είναι καθόλου σαφής η συνθετότητα της καθημερινότητας που επέβαλαν η τρόικα και οι περιορισμοί του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια κινήσεων λόγω της δυσκολίας εξεύρεσης πόρων που θα μας επέτρεπαν να προχωρήσουμε σε αναπτυξιακές παρεμβάσεις.
Η αντιμετώπιση των παθογενειών, των πελατειακών σχέσεων και μικροσυμφερόντων, πρέπει να είναι ένα από τα βασικά στοιχεία μιας αριστερής πολιτικής. Εμπλοκή σε αυτά δεν έχουν μόνο όσοι δεν είναι αριστεροί! Ακόμη και σήμερα, δεν φαίνεται να έχουμε λάβει τα αναγκαία μαθήματα. Με ορισμένα από αυτά καταφέραμε να συγκρουστούμε –όχι με όλα.
Οι οργανωτικές και πολιτικές παθογένειες στο κόμμα μετά το 2019 δεν επέτρεψαν να συζητηθούν με ψυχραιμία όσα γράφτηκαν στο βιβλίο (όπως και στα ελάχιστα άλλα) στις κομματικές οργανώσεις και στα ινστιτούτα μας. Έγιναν αρκετές βιβλιοπαρουσιάσεις σε διάφορες πόλεις με σχετική επιτυχία, αλλά τα θέματα επί της ουσίας δεν συζητήθηκαν. Η αναλυτική συζήτηση όσων αποτυπώνονται στο βιβλίο έπεσε θύμα και της αδυναμίας των συνδικαλιστικών φορέων να διαμορφώσουν συγκεκριμένες θέσεις και όχι γενικά και αόριστα για το «δημοκρατικό σχολείο ή πανεπιστήμιο».
Τα παραπάνω αποτελούν λίγα από τα σημεία πάνω στα οποία θα μπορούσαμε να αναστοχαστούμε σήμερα.
Κώστας Γαβρόγλου
