Ο διευθυντής της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της ΕΕ εξηγεί πως η κλιματική κρίση συμβαίνει τώρα και πως εάν δεν περιορίσουμε γοργά και ακραία την εκπομπή ρύπων, θα βλέπουμε όλο και υψηλότερες θερμοκρασίες.
Oι περισσότεροι μήνες του 2023 ήταν οι πιο θερμοί στην Ιστορία, γεγονός που κάνει τη χρονιά που τελειώνει την πιο ζεστή εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Ο Κάρλο Μπουοντέμπο είναι διευθυντής της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενός από τους πιο έγκυρους διεθνείς οργανισμούς όσον αφορά την παρακολούθηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και των ακραίων γεγονότων που συνδέονται με την κλιματική κρίση.
Μιλάει για το εξαιρετικά ακραίο φαινόμενο που έπληξε τη Θεσσαλία και προειδοποιεί: Μπορεί το 2023 να είναι η πιο θερμή χρονιά που ξέρουμε, αλλά «σε μερικά χρόνια θα κοιτάμε πίσω στη φετινή χρονιά και θα μας φαίνεται δροσερή».
Αυτή η χρονιά είναι η πιο θερμή στην Ιστορία. Και ευθυνόμαστε εμείς γι’ αυτό. Μάλλον δεν τα πάμε καλά ως ανθρωπότητα…
Μπορούμε να το πούμε και έτσι. Τον Ιανουάριο θα ξέρουμε απολύτως, αλλά ναι θα είναι η πιο θερμή χρονιά στην Ιστορία, ξεπερνώντας το 2016. Είμαστε στον Δεκέμβριο και είχαμε τόσους μήνες που έσπασαν ρεκόρ ζέστης. Αυτό που βλέπουμε είναι συνέπεια της έκλυσης αερίων που δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, οπότε ναι, είμαστε υπεύθυνοι εμείς.
Πώς γνωρίζουμε ότι είναι η πιο θερμή χρονιά εδώ και χιλιάδες χρόνια; Πόσο πίσω μπορούμε να πάμε;
Προσωπικά μου αρέσει να μιλάω για τα στοιχεία που διαθέτουμε. Έχουμε στοιχεία από τη δεκαετία του 1940 και μετά – είναι δημόσια στοιχεία, προσβάσιμα στον καθένα. Άρα είναι σίγουρα η πιο θερμή χρονιά τις τελευταίες οκτώ δεκαετίες. Για πιο πίσω βασιζόμαστε στις πληροφορίες, στα στοιχεία, στη γνώση που υπήρχε στις κοινότητες.
Οι παλαιοκλιματολόγοι βρίσκουν στοιχεία και ενδείξεις που περιλήφθηκαν στην έκθεση της επιτροπής Επιστήμης του Κλίματος του ΟΗΕ – εκεί περιλαμβάνονται μελέτες από πηγές όπως πυρήνες πάγου, δακτυλίους δέντρων και κοιτάσματα κοραλλιών. Οπότε εάν τα βάλουμε όλα μαζί, μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως ό,τι βλέπουμε φέτος είναι άνευ προηγουμένου τουλάχιστον εδώ και 100.000 χρόνια.
Οι επιστήμονες μας προειδοποιείτε πολλά χρόνια για την κλιματική κρίση. Πριν από 10 χρόνια άραγε, διαβλέπατε μια τόσο γρήγορη εξέλιξη, δηλαδή όσα συνέβησαν φέτος; Ή ξεπέρασαν τις προβλέψεις;
Πολλά από αυτά που συνέβησαν το 2023 μας εντυπωσίασαν, ήταν αναπάντεχα. Για παράδειγμα, η απώλεια του θαλάσσιου πάγου στην Ανταρκτική μας εξέπληξε και, να σας πω την αλήθεια, δεν καταλαβαίνουμε και πλήρως το γιατί συνέβη σε τέτοια έκταση. Εν μέρει, συμβαίνει το ίδιο και με τον καύσωνα στον Βόρειο Ατλαντικό.
Όμως εάν κοιτάξουμε την ευρύτερη εικόνα, π.χ. αυτό που έλεγαν οι επιστήμονες στις αρχές του αιώνα, δηλαδή πριν από 20 χρόνια, για το τι θα συμβεί στη δεκαετία μας, θα έλεγα ότι ήταν αρκετά ακριβείς οι προβλέψεις τους. Αρα ναι, προβλέψαμε σωστά με τα εργαλεία που διαθέταμε πριν από 20 χρόνια, πριν από 10 χρόνια. Δεν έχουμε κρυστάλλινη σφαίρα. Έχουμε αξιόπιστα εργαλεία και τα χρησιμοποιούμε σωστά.
Η κλιματική κρίση επιταχύνεται; Έρχονται πιο γρήγορα οι εξελίξεις και οι αλλαγές απ’ όσο πιστεύαμε;
Ναι, η θερμοκρασία σε πολλά μέρη ανέβηκε πιο γρήγορα από όσο πιστεύαμε. Αλλά πρέπει να δούμε την ευρύτερη εικόνα. Δηλαδή στην αρχή του 20ού αιώνα υπήρχαν πιθανότητες για το τι θα συμβεί το 2023. Σήμερα βλέπουμε ότι βρισκόμαστε στην άνω κλίμακα των προβλέψεων εκείνων. Είναι νωρίς, για να πούμε ότι η άνοδος της θερμοκρασίας συμβαίνει πιο γρήγορα απ’ όσο υπολογίζαμε.
Αυτό που προβλέπουμε τώρα για τα επόμενα 20 χρόνια θα είναι πιο ακριβές; Επειδή έχουμε καλύτερα εργαλεία, περισσότερη εμπειρία, τεχνητή νοημοσύνη κ.λπ. Τι θα συμβεί;
Διαθέτουμε καλύτερα εργαλεία απ’ ό,τι πριν από 20 χρόνια αλλά και τότε ήταν καλά και ακριβή. Τα μοντέλα για τα επόμενα 20 χρόνια μας λένε ότι το 2023 μπορεί να μας φαίνεται σήμερα εξαιρετικά θερμό σε πολλά μέρη του κόσμου αλλά τις επόμενες δεκαετίες θα κοιτάμε πίσω και θα θεωρούμε το 2023 ως μια δροσερή χρονιά. Χρειάζεται χρόνος για να αλλάξουμε το κλίμα και εάν δεν περιορίσουμε γοργά και ακραία την εκπομπή ρύπων, θα βλέπουμε όλο και υψηλότερες θερμοκρασίες. Αυτό πια το ξέρουμε με σιγουριά.
Η κλιματική κρίση είναι εν εξελίξει. Δηλαδή, δεν είναι κάτι που θα γίνει στο μέλλον. Τη ζούμε ήδη.
Ναι, αυτό το μάθημα πήραμε φέτος. Στο μυαλό μας η κλιματική αλλαγή είναι κάτι που θα έρθει στο μέλλον. Ομως η πραγματικότητα είναι ότι συμβαίνει ήδη. Τα στοιχεία μας δείχνουν ότι η μέση θερμοκρασία της Γης μέσα στον Δεκέμβριο έχει ξεπεράσει επί δύο ημέρες κατά 2 βαθμούς την προβιομηχανική εποχή. Αυτό δεν έχει ξανασυμβεί ποτέ. Θα το βλέπουμε πιο συχνά. Είναι οι περίφημοι 2 βαθμοί για τους οποίους μιλάμε. Θα βλέπουμε όλο και πιο θερμές εποχές.
Ποιοι είναι οι λόγοι πίσω από αυτές τις θερμοκρασίες – ρεκόρ; Ευθύνεται μόνο το Ελ Νίνιο; Εάν δεν υπήρχε, θα είχαμε και πάλι τόση ζέστη;
Ναι, φέτος είναι ένας συνδυασμός. Το Ελ Νίνιο είναι ταλάντωση. Έχει δύο φάσεις. Το Ελ Νίνιο είναι η θερμή, η Λα Νίνια είναι η δροσερή και επηρεάζουν τη θερμοκρασία της επιφάνειας στον Ειρηνικό Ωκεανό.
Όταν επιδρά το Ελ Νίνιο, η θερμοκρασία του ωκεανού ανεβαίνει και άρα ανεβαίνει η παγκόσμια θερμοκρασία. Κάθε χρόνο του Ελ Νίνιο, περιμένουμε να δούμε κορυφώσεις στην παγκόσμια θερμοκρασία. Το περίεργο φέτος είναι ότι η ανωμαλία που συνέβαλε στη ζέστη – ρεκόρ δεν παρατηρήθηκε μόνο στον Ειρηνικό – αλλά και στην Ανταρκτική, στον Βόρειο Ατλαντικό, στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Ευρώπη. Αυτά δεν τα αποδίδουμε στο Ελ Νίνιο. Πρόκειται για κάτι άλλο, που μπορεί να εντοπιστεί στην αύξηση των αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Το άλλο σημαντικό είναι ότι από την προηγούμενη κορύφωση του Ελ Νίνιο ήμασταν σε μια μακρά φάση της Λα Νίνια, δηλαδή θα έπρεπε να δούμε πιο δροσερές χρονιές. Ομως αυτό δεν συνέβη, δεν έπεσε η θερμοκρασία του πλανήτη – αντίθετα, τα τελευταία 10 χρόνια είναι τα πιο θερμά που έχουν καταγραφεί ποτέ. Παρότι υπήρχε η Λα Νίνια. Αρα κάτι δεν πάει καλά. Είμαστε μπροστά σε τάσεις υπερθέρμανσης που επηρεάζουν όλες τις ηπείρους και όλες τις θάλασσες του πλανήτη μας.
Περιμένουμε Ελ Νίνιο και του χρόνου;
Το Ελ Νίνιο κορυφώνεται περίπου γύρω στα Χριστούγεννα. Οπότε περιμένουμε αυτόν και τον επόμενο μήνα να κορυφωθεί και κατόπιν σταδιακά να υποχωρήσει. Αυτά τα περιμένουμε βάσει του ιστορικού αλλά μας τα δείχνουν και τα μοντέλα μας. Ισως επιστρέψουμε σε ουδέτερη κατάσταση στα τέλη της άνοιξης. Αυτό δεν σημαίνει ότι η επιρροή του Ελ Νίνιο θα σταματήσει άμεσα. Αν κοιτάξουμε το παρελθόν, συνήθως η κορύφωση της θερμοκρασίας συμβαίνει μετά την κορύφωση του φαινομένου. Οπότε το 2024 θα σπάσει τα ρεκόρ του 2023.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας των θαλασσών και πόσος χρόνος θα χρειαστεί;
Είναι εντυπωσιακό αυτό που συμβαίνει, διότι η ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι σχετικά μικρή. Παρ’ όλ’ αυτά έχει μεγάλη επίδραση στην ισορροπία της ατμόσφαιρας και του κλίματος. Ο ωκεανός είναι ουσιώδες κομμάτι του κλίματος. Το μεγαλύτερο μέρος από την πρόσθετη ζέστη, που προκαλείται από τους ρύπους, αποθηκεύεται στον ωκεανό. Εάν θέλουμε να αλλάξουμε κατεύθυνση, θα πρέπει να σταματήσουμε να προσθέτουμε ζέστη στο σύστημα. Και για να το κάνουμε αυτό θα πρέπει να σταματήσουμε να προσθέτουμε στην ατμόσφαιρα αέρια που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Σταματώντας τώρα, μπορεί να δούμε σταθεροποίηση της θερμοκρασίας και πιθανώς και μια μικρή μείωση στο τέλος του 21ου αιώνα. Μπορούμε να πάμε πίσω στον 1,5 βαθμό πάνω από την προβιομηχανική εποχή, αλλά θα το ξεπεράσουμε και μετά εάν δράσουμε άμεσα, θα τα καταφέρουμε να το μειώσουμε.
Τότε μόνο θα έχουμε μια ευκαιρία, αλλά όχι πολύ μεγάλη. Για τα όσα συμβαίνουν στους ωκεανούς έχουμε πολύ λιγότερο έλεγχο. Υπό την έννοια ότι αυτό που κάνουμε τώρα θα αλλάξει τα πράγματα λίγο, αλλά η στάθμη της θάλασσας θα συνεχίσει να αυξάνεται για τους επόμενους δύο αιώνες. Η σημερινή μας δράση δεν έχει σημασία μόνο για εμάς αλλά και για αυτούς που θα έρθουν μετά. Για πολλές γενιές μετά. Οσα κάνουμε θα τους επηρεάσουν.
Η υπερθέρμανση της θάλασσας έπαιξε ρόλο σε ακραία καιρικά φαινόμενα όπως αυτά που είδαμε στην Ελλάδα;
Καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία του ωκεανού και της ατμόσφαιρας, εξατμίζεται περισσότερο νερό, η πιο ζεστή ατμόσφαιρα κρατά περισσότερο ατμό και όλα αυτά γίνονται καύσιμα για καταιγίδες και ακραία καιρικά φαινόμενα. Σε όλες τις ηπείρους, βλέπουμε αύξηση της έντασης των βροχοπτώσεων.
Υπό αυτή την έννοια μπορούμε να περιμένουμε ακόμα πιο έντονες βροχοπτώσεις. Είναι δύσκολο να αντιστοιχίσουμε ακριβώς τι φταίει για κάθε φαινόμενο, αλλά αυτό που είδαμε στην Ελλάδα και τη Λιβύη είναι εντελώς ακραία (σ.σ.: χρησιμοποιεί τη λέξη freakish). Είναι πολύ πολύ σπάνια γεγονότα. Η ένταση όμως αυτών των φαινομένων αντιστοιχεί με όσα περιμένουμε από εδώ και πέρα από την κλιματική αλλαγή.
Η Ελλάδα και η Λιβύη ήταν μεταξύ των χωρών που επλήγησαν περισσότερο το 2023, λόγω κλιματικής κρίσης;
Παγκοσμίως συνέβησαν ακραία φαινόμενα. Πολλοί μετεωρολόγοι και άλλοι επιστήμονες έμειναν έκπληκτοι με το ποσοστό της βροχόπτωσης στη Θεσσαλία μέσα σε 24 ώρες. Είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό που πέφτει στη Μεσόγειο στη διάρκεια ενός χρόνου – πρόκειται για τεράστιες ποσότητες νερού που προκαλούν τρόμο όταν τις μελετάμε, είναι εξαιρετικά ασυνήθιστες. Γνωρίζουμε ότι είναι πολυπαραγοντικό το φαινόμενο αλλά ακόμα προσπαθούν οι επιστήμονες να το κατανοήσουν πλήρως.
Κάποιοι λένε ότι η Μεσόγειος είναι hotspot της κλιματικής κρίσης. Συμφωνείτε;
Εξαρτάται τι εννοείτε. Αν το ορίζετε ως ένα μέρος όπου η υπερθέρμανση συμβαίνει πιο γρήγορα απ’ ό,τι αλλού, ναι. Η Ευρώπη θερμαίνεται δύο φορές πιο γρήγορα από όσο άλλες περιοχές. Τουλάχιστον τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Στον πλανήτη οι μεγαλύτερες αλλαγές παρατηρούνται κυρίως στην Αρκτική και μετά στη λεκάνη της Μεσογείου.
Ξέρουμε γιατί συμβαίνει αυτό στην Ευρώπη;
Ναι και όχι. Δεν είναι μόνο ένας ο λόγος. Αρκετές διαδικασίες παίζουν ρόλο: απώλεια χιονιού και πάγου στον βορρά, μείωση του θαλάσσιου πάγου, περιορισμός του χιονιού στις Άλπεις και τα Πυρηναία, περιορισμός των βροχοπτώσεων σε αρκετά μέρη στη Νότια Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική. Όλα αυτά οδηγούν σε ενίσχυση των φαινομένων. Αλλάζει η δυναμική. Είναι ένας συνδυασμός παραγόντων που κάνουν την Ευρώπη πιο ευάλωτη από άλλες περιοχές. Ίσως στο μέλλον χτυπηθεί περισσότερο μια άλλη ήπειρος.
Μιλήστε μας για την υπηρεσία Copernicus. Πού δραστηριοποιείται;
Αποτελεί μια πολύ καλή επένδυση για την Ευρώπη. Μιλάμε για δορυφόρους, συστήματα με μακροπρόθεσμη προοπτική. Θέλουμε να μεταμορφώσουμε τις πληροφορίες που συγκεντρώνουμε σε γνώσεις για τον ευρωπαίο πολίτη. Δυστυχώς για τον πλανήτη, γινόμαστε πιο σημαντικοί – ενημερώσουμε τους πολιτικούς, προτείνουμε, δίνουμε εξηγήσεις ώστε να ληφθούν οι πιο σωστές αποφάσεις. Είμαστε πιο καλά προετοιμασμένοι τώρα που υπάρχει η υπηρεσία Copernicus.
Το βασικό είναι ότι δεν είμαστε τυφλοί. Ξέρουμε πολλές πληροφορίες για τα όσα συμβαίνουν και μπορούμε να προβλέψουμε. Πρέπει να βελτιωθούμε στη χρήση αυτών των πληροφοριών. Το κλίμα ήδη δεν είναι το κλίμα που είχαν οι γονείς μας, ή ακόμα και αυτό που είχαμε εμείς όταν ήμασταν παιδιά. Μπαίνουμε σε αχαρτογράφητα ύδατα, χρειαζόμαστε αξιόπιστες πληροφορίες.
Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες είπε ότι «ανοίξαμε τις πύλες της κόλασης». Με επιστημονικούς όρους θα λέγατε το ίδιο;
Είναι ενδιαφέρον, εμείς δώσαμε τα στοιχεία τον Ιούλιο για να προετοιμάσει αυτή την ομιλία. Έχουμε διαφορετικούς ρόλους. Εμείς είμαστε επιστήμονες και χρησιμοποιούμε όσο πιο προσεκτικές διατυπώσεις μπορούμε. Η δουλειά εκείνου ως πολιτικού είναι να ευαισθητοποιεί την κοινή γνώμη. Κατανοώ πλήρως γιατί χρησιμοποίησε αυτή τη φράση που είναι τόσο συναισθηματικά φορτισμένη. Ως επιστήμονες προτιμούμε την ακρίβεια.
Τα κράτη δεν κινούνται αρκετά γρήγορα, πολλοί δεν υλοποιούν καν τις συμφωνίες που υπογράφουν. Έχουμε χρόνο;
Υπάρχει ένα κινέζικο ρητό: Ποιος είναι ο καλύτερος χρόνος να φυτέψεις ένα δέντρο; Πριν από 20 χρόνια. Ποιος είναι ο επόμενος καλύτερος χρόνος να φυτέψεις ένα δέντρο; Αύριο. Οπότε ναι, θα μπορούσαμε να τα είχαμε πάει πολύ καλύτερα εάν είχαμε καταφέρει να συνεργαστούμε 20 χρόνια πριν. Θα ήταν πιο απλό. Δεν το κάναμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πολύ αργά. Εάν δεν το κάνουμε σήμερα, θα είναι άλλη μια μέρα χαμένη. Ας συνεργαστούμε όσο πιο γρήγορα γίνεται. Αυτό λέμε οι επιστήμονες.
Πώς αξιολογείτε τα αποτελέσματα της Συνόδου Κορυφής COP28 για το Κλίμα; Πολλοί τα χαρακτηρίζουν ανεπαρκή. Εσείς;
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα συνεχίσουν να επιδεινώνονται εκτός εάν σταματήσουμε γρήγορα την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου και σταθεροποιήσουμε τη συγκέντρωσή τους στην ατμόσφαιρα. Τα αποτελέσματα της COP28 δυστυχώς δεν υποδηλώνουν ότι αυτή η σημαντική στιγμή είναι πιο κοντά τώρα από ό,τι ήταν όταν ξεκίνησε η σύνοδος.
Έχετε κάτι να πείτε στους πολίτες χωρών όπως η Ελλάδα που επλήγησαν τόσο έντονα;
Η ελπίδα μου είναι ότι ως είδος, ως άνθρωποι, δεν έχουμε καλό ιστορικό στο να ακούμε τους ειδικούς. Δεν τους ακούμε ποτέ. Αλλά τα καταφέρνουμε στο να αντιδρούμε όταν δούμε τον κίνδυνο να έρχεται μπροστά μας. Εάν ακούγαμε τις προειδοποιήσεις νωρίτερα θα είχαμε σώσει ζωές και περιουσίες. Φοβάμαι αλλά και ελπίζω ότι κάποια από αυτά τα ακραία φυσικά φαινόμενα θα λειτουργήσουν ως σημεία καμπής. Οταν είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε τέτοιες καταστροφές και τόση θλίψη, ελπίζω ότι θα καταφέρουμε να κάνουμε τις ριζικές αλλαγές που χρειάζονται.
Νατάσα Μπαστέα
