Πρόσφατα διέρρευσε το σχέδιο νόμου του υπουργείου Πολιτισμού –με πολλές ελλείψεις και ασάφειες– για μετατροπή των πέντε μεγάλων και βραβευμένων δημόσιων μουσείων σε ΝΠΔΔ, δηλαδή την απόσπασή τους από την Αρχαιολογική Υπηρεσία: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
Αμέσως ξανάρχισαν πανελλαδικά οι αντιδράσεις που είχαν ξεκινήσει από το 2019 και το 2021, όταν ο πρωθυπουργός και η υπουργός Πολιτισμού είχαν ανακοινώσει τη σχεδιαζόμενη μετατροπή. Οι λόγοι που προέβαλαν τότε είναι ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο περιορίζεται γραφειοκρατία, προστίθεται αυτοτέλεια και βελτιώνεται η αποδοτικότητα. Αβάσιμες και έωλες δικαιολογίες καθώς είναι ευρέως γνωστό ότι με τη σωστή πολιτιστική πολιτική των προηγουμένων ετών, τα μουσεία όλης της χώρας έχουν κατορθώσει να προσφέρουν σπουδαίο πολιτιστικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και επιστημονικό έργο, παρά την έλλειψη μόνιμου προσωπικού. Αυτό δηλώνει δημοσίως το προσωπικό και των πέντε μουσείων και αυτό υποστηρίζουν τα σωματεία των εργαζομένων, καθώς και μεγάλος αριθμός ιστορικών στελεχών του ΥΠΠΟΑ. Αποτέλεσμα της αλλαγής του νομικού καθεστώτος θα είναι η μετατροπή των κρατικών μουσείων σε κυβερνητικά υποχείρια με διοικητικό συμβούλιο και γενικό διευθυντή που θα επιλέγονται από τον εκάστοτε υπουργό, χωρίς να διασφαλίζονται τα δικαιώματα των εργαζομένων. Η εξαγωγή αρχαιοτήτων από τα μουσεία αυτά θα επιτρέπεται για 50 χρόνια, χωρίς επίσης να διασφαλίζεται ότι στη συνέχεια δεν θα μετατραπούν σε ΝΠΔΔ και άλλα περιφερειακά μουσεία και μεγάλοι αρχαιολογικοί χώροι.
Με τη νεοφιλελεύθερη αυτή πολιτική τα κρατικά μουσεία, που σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο είναι υπηρεσίες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, παραδίδονται σε ιδιωτικές εταιρείες, χορηγούς και στα οικονομικά συμφέροντα επιχειρηματικών ομίλων που δήθεν θα τα στηρίξουν. Παρά το γεγονός ότι τα αγαθά του Πολιτισμού, όπως και της Υγείας και της Παιδείας, είναι δημόσια, η πολιτιστική κληρονομιά της χώρας υποτάσσεται τελικώς στα ιδιωτικά συμφέροντα, όπως επιτάσσει η νεοφιλελεύθερη πολιτική που στηρίζεται στον περιορισμό του κρατικού τομέα με τον πιο ακραίο έλεγχο του Δημοσίου.
Ταυτόχρονα, έχουν ήδη προκύψει και άλλες μαζικές διαμαρτυρίες για την παράκαμψη των νόμιμων διαδικασιών σε συμβάσεις δωρεάς μεταξύ του ελληνικού Δημοσίου και χορηγών για δράσεις σε δύο μεγάλα Μουσεία, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (ΕΑΜ) και το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων. Ο αποκλεισμός, μάλιστα, των ελληνικών αρχιτεκτονικών γραφείων από τη μελέτη της αναβάθμισης και επέκτασης του ΕΑΜ έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων με σκοπό να αποκατασταθεί η νομιμότητα, να τηρηθεί η δεοντολογία και να προστατευθεί το δημόσιο συμφέρον. Όμως, η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ δεν ορρωδεί προ ουδενός. Πρόσφατα, για να ξεπεράσει την γενική κατακραυγή σε σχέση με την απαξίωση των ελλήνων αρχιτεκτόνων, συγκρότησε διεθνή επιτροπή αξιολόγησης της μελέτης για την αναβάθμιση και επέκταση του ΕΑΜ, στην οποία συμπεριέλαβε και αρχαιολόγους αλλά μόνο ξένους. Το αποτέλεσμα είναι ακριβώς το αντίθετο: τώρα εκτός από τους έλληνες αρχιτέκτονες υποβιβάζει και τους έλληνες αρχαιολόγους! Δηλαδή, υποβαθμίζει τους επιστημονικούς κλάδους που έχουν πρωτοστατήσει όλα αυτά τα χρόνια για την δημιουργία νέων μουσείων σε όλη την επικράτεια, για τα οποία είμαστε όλοι υπερήφανοι.
Εκτός από τη μετατροπή των μουσείων σε ΝΠΔΔ το σχέδιο νόμου περιλαμβάνει και άλλες διατάξεις. Διατρέχοντάς το, παρατηρεί κανείς ότι περιλαμβάνει ρύθμιση (επιτέλους!) ώστε οι Προϊστάμενοι των Περιφερειακών Υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ όχι μόνο να εισηγούνται τα θέματα της Οργανικής Μονάδας τους, αλλά και να τα ψηφίζουν και κατόπιν να υπογράφουν τις αποφάσεις, δηλαδή όπως γινόταν όλα τα προηγούμενα χρόνια, πριν η παρούσα κυβέρνηση καταργήσει αυτό το δικαίωμα. Γιατί όμως να αποκαθίσταται μεν η παραπάνω εσφαλμένη ρύθμιση, αλλά να μην αποκαθίσταται και η αντίστοιχη που αφορά στους Γενικούς Διευθυντές του ΥΠΠΟΑ, οι οποίοι σήμερα υπογράφουν αλλά ούτε συμμετέχουν στα Κεντρικά Συμβούλια του ΥΠΠΟΑ ούτε ψηφίζουν; Επειδή επιλέχτηκαν μέσω ΑΣΕΠ στις κρίσεις που προηγήθηκαν, επειδή έχουν ανεξάρτητη κρίση και επειδή δεν τοποθετήθηκαν από την κυβέρνηση όπως τα υπόλοιπα μέλη; Αυτά τα ανώτατα όργανα της Διοίκησης δεν συμμετέχουν ex officio στα Ανώτατα Συμβούλια, όπως συνέβαινε πάντα μέχρι το 2019, με αποτέλεσμα να υποβιβάζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο ο ίδιος ο χαρακτήρας και ο ρόλος των Συμβουλίων. Οι Γενικοί Διευθυντές, αρχαιολόγος και αρχιτέκτονας, έμπειροι και εκλεγμένοι επιστήμονες πρότειναν και υποστήριζαν με αξιοπιστία και εγκυρότητα νόμιμες και ολοκληρωμένες λύσεις στα θέματα που εξετάζονται. Τα δύο τελευταία χρόνια η λειτουργία των Κεντρικών Συμβουλίων χωρίς τους Γενικούς Διευθυντές έχει αναδείξει την αδήριτη ανάγκη συμμετοχής τους, κατά γενική ομολογία μελών των Συμβουλίων, πολιτών και φορέων που προσφεύγουν σε αυτά. Όχι μόνο είναι υποχρεωτική η θεραπεία της απαράδεκτης απομάκρυνσης των Γενικών Διευθυντών από τα Συμβούλια αλλά σε ένα κράτος δικαίου θα προχωρούσε η πολιτική ηγεσία σε μια ακόμη κίνηση: στη δημιουργία μιας ξεχωριστής και απαραίτητης, όπως έχει διαπιστωθεί στην πράξη, Γενικής Διεύθυνσης Μουσείων, η οποία θα ενδυναμώσει, θα βελτιώσει και θα ισχυροποιήσει τον ρόλο των κρατικών μουσείων. Αντιθέτως, η εμμονική, εμπαθής, απαξιωτική έως και εκδικητική στάση της παρούσας κυβέρνησης απέναντι στις αρχαιότητες, την Αρχαιολογική Υπηρεσία και τον Πολιτισμό γενικότερα δεν αφήνει περιθώρια για να ελπίσει κανείς ότι θα αντιληφθούν τα λάθη τους και θα τα διορθώσουν. Προχωρούν με το πρόγραμμα και τις εκατέρωθεν δεσμεύσεις που εξαρχής τέθηκαν. Μοναδική ελπίδα είναι μια ταχύτατη αλλαγή της εξουσίας με μια νέα κυβέρνηση που θα ανακόψει την καταστροφική μανία απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά και θα διορθώσει τα σφάλματα και τα ατοπήματα.
Η Μαρία Ανδρεαδάκη Βλαζάκη είναι επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και διευθύντρια Ανασκαφών στον λόφο Καστέλι. Επίσης είναι πρώην γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και πρώην πρόεδρος της Επικουρικής Επιτροπής της Σύμβασης του 1970 της UNESCO.
