Η Ευρώπη είναι η ήπειρος όπου η υπερθέρμανση του πλανήτη καταγράφει τους ταχύτερους ρυθμούς, γι’ αυτό το λογο οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης είναι εμφανέστερες. Η τεκμηριωμένη αυτή διαπίστωση περιλαμβάνεται και αναδεικνύεται με σαφήνεια στην έκθεση «Ευρωπαϊκή Κατάσταση του Κλίματος 2024»i, που δημοσιεύεται από την Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO) του ΟΗΕ. Αυτός ο οργανισμός συγκεντρώνει ανά δωδεκάμηνο σε ένα ενιαίο πλαίσιο όλες τις κλιματικές τραγωδίες που καταγράφηκαν κατά την περίοδο που εξετάζεται.
Η έκθεση χωρίζεται σε δυο ενότητες. Στην πρώτη ενότητα αναφέρεται το 2024 ως το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί μέχρι τώρα , με θερμοκρασίες ρεκόρ στις κεντρικές, ανατολικές και νοτιοανατολικές περιοχές της Ευρώπης. Στο δεύτερο μερος αναφέρεται η πορεία των κλιματικών φαινομένων, με τις πλημμύρες να είναι οι πλέον εκτεταμένες από το 2013.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, διαπιστώνεται έντονη κλιματική διαφοροποίηση μεταξύ ανατολικών και δυτικών περιοχών, με εξαιρετικά ξηρές και θερμές συνθήκες στα ανατολικά και ζεστές αλλά υγρές συνθήκες στα δυτικά. «Η έκθεση υπογραμμίζει ότι η Ευρώπη είναι η ταχύτερα θερμαινόμενη ήπειρος και υφίσταται σοβαρές επιπτώσεις λόγω των ακραίων καιρικών φαινομένων και της κλιματικής κρίσης. Κάθε κλάσμα του βαθμού αύξησης της θερμοκρασίας είναι σημαντικό επειδή επιτείνει τους κινδύνους για τη ζωή του πληθυσμού, τις οικονομίες και τον πλανήτη. Η προσαρμογή είναι απαραίτητη και επιβεβλημένη», δήλωσε η CelesteSaulo, γενική γραμματέας του WMO.
Σύμφωνα με την έκθεση, τον Ιούλιο του 2024 όλη η νοτιοανατολική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, βίωσε ένα πολύ μεγάλο κύμα καύσωνα, ο οποίος διήρκεσε 13 συνεχόμενες ημέρες και επηρέασε το 55% της περιοχής. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού βίωσε έναν αριθμό-ρεκόρ ημερών με «σοβαρή θερμική καταπόνηση» (66) και τροπικές νύχτες, δηλαδή νύχτες στις οποίες η θερμοκρασία δεν πέφτει ποτέ κάτω από τους 20 βαθμούς (έως και 23).
Για ολόκληρο το έτος, ωστόσο, η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας (SST) για την ευρωπαϊκή περιοχή ήταν η υψηλότερη που έχει καταγραφεί ποτέ, δηλαδή κατά 0,7°C πάνω από το μέσο όρο, και για την περιοχή της Μεσόγειου κατά 1,2°C πάνω από το μέσο όρο.
Αυτό δεν είναι το μόνο ρεκόρ: η Δυτική Ευρώπη έχει βιώσει ένα από τα δέκα πιο υγρά χρόνια από το 1950, από τότε που υπάρχουν συγκρίσιμα δεδομένα. Επιπλέον, σχεδόν το ένα τρίτο του ευρωπαϊκού δικτύου ποταμών έχει βιώσει πλημμύρες που έχουν υπερβεί το υψηλότερο όριο ασφαλείας.
Το 2024, οι καταιγίδες και οι πλημμύρες έπληξαν περίπου 413.000 ανθρώπους στην Ευρώπη, με τουλάχιστον 335 θύματα – μια εκτεταμένη σφαγή. Σε όλες τις ευρωπαϊκές περιοχές καταγράφηκε, επίσης, υποχώρηση και απώλεια πάγου: οι παγετώνες της Σκανδιναβίας και του Svalbard, ειδικότερα, παρουσίασαν τα υψηλότερα ποσοστά απώλειας μάζας και τη μεγαλύτερη ετήσια απώλεια από όλες τις παγετώδεις περιοχές παγκοσμίως, με μέση απώλεια πάχους 1,8 μέτρα στη Σκανδιναβία και 2,7 μέτρα στο Svalbard (πρόκειται για ένα αρχιπέλαγος στο βορειότερο τμήμα της Νορβηγίας και ένα από τα βορειότερα κατοικημένα εδάφη του πλανήτη).
Τον περασμένο Σεπτέμβρη, οι πυρκαγιές στην Πορτογαλία έκαψαν περίπου 110 χιλιάδες εκτάρια (1.100 km2) σε μια εβδομάδα, δηλαδή περίπου το ένα τέταρτο της έκτασης που καίγεται ετησίως στην Ευρώπη. Εκτιμάται ότι περίπου 42.000 άνθρωποι επηρεάστηκαν, με τον ένα η τον άλλο τρόπο, από τις πυρκαγιές στην Ευρώπη.
Μπροστά σε αυτή την κατάσταση κάποιοι συγκρατούν την απαισιοδοξία τους, όπως κάνει η FlorenceRabier, Γενική Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μεσοπρόθεσμων Μετεωρολογικών Προγνώσεων, η οποία δηλώνει: «το 51% των ευρωπαϊκών πόλεων διαθέτουν πλέον ειδικό σχέδιο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Αυτό αναδεικνύει την αξία και την χρησιμότητα των πληροφοριών μας για την αποτελεσματικότερη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με την προσαρμογή στην κλιματική κρίση».
Σε άλλη κατεύθυνση, οι δηλώσεις του CarloBuontempo, διευθυντή της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής του Copernicus, ακούγονται ρεαλιστικές και ταυτόχρονα δραματικές: «Η αλλαγή που βιώνουμε είναι τόσο μεγάλη που απαιτεί από εμάς να επανεξετάσουμε τον τρόπο που κάνουμε σχεδόν τα πάντα. Από τον τρόπο που καλλιεργούμε μέχρι τον τρόπο που χτίζουμε και διαχειριζόμαστε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, σε κάθε δραστηριότητα που έχει άμεση ή έμμεση εξάρτηση από το κλίμα και το νερό. Αυτή η προσαρμογή είναι ήδη μια αναγκαιότητα σήμερα, όχι στο μακρινό μέλλον».
Όλο και περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) στο ευρωπαϊκό ενεργειακό μείγμα
Σε αυτο το θολό περιβάλλον υπάρχουν και θετικές εξελίξεις: το 2024 η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) σημείωσε νέο ευρωπαϊκό ρεκόρ, φτάνοντας το 45% του συνόλου (το 2023 αντιστοιχούσε στο 43%). Είκοσι από τις είκοσι επτά ευρωπαϊκές χώρες παράγουν περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια από τα ορυκτά καύσιμα – το 2019 υπήρχαν μόνο δώδεκα.
Η πρωτοβουλία TeraMed, με στόχο την επίτευξη του στόχου για 1TW ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) στην περιοχή της Μεσογείου έως το 2030, αφορά σε ένα πλαίσιο συνεργασίας ΕΕ και χωρών της Μεσογείου. Με τη μετάβαση από μια μονόδρομη ροή πόρων σε μια πιο ισορροπημένη περιφερειακή συνεργασία, προσφέρονται ευκαιρίες για την αναμόρφωση της ενεργειακής δυναμικής στην περιοχή, βελτιώνοντας την ενεργειακή ασφάλεια και τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.
Η δυναμικότητα των ΑΠΕ υπερβαίνει ήδη εκείνη των ορυκτών καυσίμων
Από το 2023, η εγκατεστημένη ισχύς ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ΕΕ (315 GW) ξεπέρασε τα ορυκτά καύσιμα (293 GW). Η αιολική και η ηλιακή ενέργεια κυριαρχούν, με 88 GW και 107 GW, αντίστοιχα. Η υδροηλεκτρική ενέργεια συνεισφέρει 108 GW, ενώ η πυρηνική ισχύς (69 GW) παραμένει συγκεντρωμένη στις χώρες της Βόρειας Μεσογείου.
2. Η δυναμικότητα των ΑΠΕ προβλέπεται ότι θα διπλασιαστεί έως το 2030
Τα εθνικά ενεργειακά σχέδια (ΕΣΕΚ) προβλέπουν σταθερή επέκταση των ΑΠΕ, με την περιοχή της Μεσογείου να διπλασιάζει τη συνολική ανανεώσιμη ισχύ της από 315 GW σε 626 GW έως το 2030. Αυτή η επέκταση θα προέλθει κυρίως από την ηλιακή (+204 GW) και την αιολική ενέργεια (+89 GW). Ενώ οι χώρες της Νότιας Ευρώπης αναμένεται να συνεισφέρουν τις μεγαλύτερες απόλυτες αυξήσεις, τα έθνη της Βόρειας Αφρικής θα σημειώσουν την πιο σημαντική σχετική αύξηση.
3 Ο προγραμματισμένος ρυθμός ανάπτυξης των ΑΠΕ πρέπει να υπερδιπλασιαστεί
Παρά τον ταχύ ρυθμό ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η περιοχή προβλέπεται πως θα υπολείπεται του στόχου του 1 TW της πρωτοβουλίας TeraMed έως το 2030 κατά 374 GW. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, η μέση ετήσια αύξηση της δυναμικότητας των ΑΠΕ πρέπει να υπερδιπλασιαστεί, από τα προγραμματισμένα 44 GW ετησίως σε 98 GW. Η γεφύρωση αυτού του χάσματος με τη χρήση αιολικής και ηλιακής ενέργειας είναι η βέλτιστη λύση, επομένως πρέπει να εγκατασταθούν επιπλέον 54 GW αιολικής και ηλιακής ενέργειας πέρα από την προγραμματισμένη ανάπτυξη.
Ο ρυθμός μείωσης των εκπομπών αέριων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) εξαιτίας της χρήσης άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αέριου, πρέπει να επιταχυνθεί, αντιστρέφοντας την τάση (παγκόσμιες εκπομπές +0,8% το 2024). «Σε μια ασταθή παγκόσμια οικονομία, είναι ειλικρινά τρελό να συνεχίσουμε να βασιζόμαστε σε ορυκτά καύσιμα –την κύρια αιτία της κλιματικής αλλαγής– όταν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προσφέρουν μια φθηνότερη και καθαρότερη εναλλακτική λύση», δήλωσε η FriederikeOtto, συν-διευθύντρια του Worldweatherattributionii.
i https://climate.copernicus.eu/esotc/2024
ii https://www.worldweatherattribution.org/when-risks-become-reality-extreme-weather-in-2024/
