Την εβδομάδα που πέρασε ενεργοποιήθηκε η προπαρασκευαστική διαδικασία για την υλοποίηση του προγράμματος «Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα – ΚΤΚ». Το πρόγραμμα για το 2026 θα στηρίζει τα σχέδια των χωρών της ΕΕ για τη χρηματοδότηση επενδύσεων ανακαίνισης κτιρίων και μεταφορικών μέσων μηδενικών εκπομπών, καθώς και πρόσκαιρα μέτρα εισοδηματικής στήριξης για τα πλέον ευάλωτα νοικοκυριά, που θίγονται από τις ενεργειακές προσαρμογές.
Η δημιουργία του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος Fit for 55, δηλαδή του ευρωπαϊκού νόμου που χαράσσει την πορεία μείωσης των εκπομπών στην ΕΕ κατά -55 % έως το 2030, με στόχο η Ευρώπη να καταστεί κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Το πρόγραμμα θα υλοποιηθεί στο πλαίσιο της διεύρυνσης των τομέων εφαρμογής του συστήματος εμπορίας εκπομπών ΣΕΔΕ.
Εάν, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, τα οφέλη των πολιτικών της ΕΕ για το κλίμα υπερτερούν του κόστους της πράσινης μετάβασης, βραχυπρόθεσμα οι πολιτικές αυτές κινδυνεύουν να ασκήσουν μεγάλη πίεση στα πλέον ευάλωτα νοικοκυριά, στον τομέα των μεταφορών και στις πολύ μικρές επιχειρήσεις, δημιουργώντας ταυτόχρονα συνθήκες σταθερής, πρόσθετης κερδοφορίας για τα μεγάλα βιομηχανικά – ενεργειακά επιχειρησιακά συμφέροντα (έκρηξη των τιμών ενέργειας κ.λπ.).
Το νέο Ταμείο
Το ΚΤΚ θα αφορά στην περίοδο 2026 -2032: Το Ταμείο θα χρηματοδοτήσει τα εθνικά σχέδια, με τα οποία τα κράτη-μέλη θα θέσουν σε εφαρμογή ένα σύνολο μέτρων (επενδυτικών και εισοδηματικής στήριξης), που θα αποβλέπουν στην ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων και στη πράσινη μετάβαση του συστήματος μεταφορών.
Το πρόγραμμα αποτελεί μέρος της ευρύτερης μεταρρύθμισης του μηχανισμού εμπορίας εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ), δηλαδη του βασικού εργαλείου για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, επεκτείνοντας την εφαρμογή του συστήματος εμπορίας εκπομπών (ΣΕΔΕ) και στα κτίρια και τις οδικές μεταφορές.
Στο σύνολο των μεταφορών αντιστοιχεί το 77% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, το 1/5 από αυτές αφορούν τον τομέα των οδικών μεταφορών.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του The Green Tank[1] στο νέο ΕΣΕΚ, εκτιμάται ότι την πενταετία 2026-2030, αθροιστικά, η Ελλάδα θα επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με 257 εκατ. τόνους CO2eq, καταγράφοντας μείωση -36% (-145 εκατ. τόνους) συγκριτικά με την περίοδο 2018- 2022 (τελευταία πενταετία για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα επίσημα στοιχεία). Ο τομέας των κτιρίων (μερίδιο 6% των εκπομπών), θα συμβάλει στη μείωση των εκπομπών με -11.7 Mt CO2eq. Ακόμα μικρότερη θα είναι η συνεισφορά του τομέα της γεωργίας-κτηνοτροφίας (-7.5 Mt CO2eq) και των LULUCF (-6.3 Mt CO2eq), ενώ αμελητέα θα είναι η πρόοδος στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων (-1.1 Mt CO2eq).
Υποχώρηση θα σημειωθεί στον τομέα των μεταφορών (αύξησή κατά +3.1 Mt CO2eq), ο οποίος θα προκύψει, με διαφορά, ως ο πλέον ρυπογόνος τομέας με 105 Mt CO2eq στην πενταετία 2026-2030, που αντιστοιχεί σχεδόν στο 41% του συνολικού προϋπολογισμού άνθρακα της χώρας.
Στο σύνολο τους τα κονδύλια του Ταμείου, για την περίοδο από 1/1/2026 έως 31/12/2032 κυμανθούν μεταξύ 65 έως 86,7 δισ. ευρώ τα οποία ο Κανονισμός 2023/955 που δημοσιεύθηκε στην Ευρωπαϊκή Εφημερίδα αριθ. 130 της 16ης/5ου/2023, έχει ήδη κατανείμει μεταξύ των κρατών-μελών. Εκτιμάται ότι η Ελλάδα δικαιούται περίπου 1,3 δισ. ευρώ, στα οποία -όπως και τα άλλα κράτη της ΕΕ- θα μπορέσει να έχει πρόσβαση μόνο εάν εφαρμόσει το δικό της κοινωνικό σχέδιο για το κλίμα.
Σύμφωνα με τον κανονισμό, τα κράτη-μέλη -μετά από δημόσια διαβούλευση με τις περιφερειακές, τοπικές αρχές και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς- θα πρέπει να υποβάλουν εθνικό σχέδιο έως τις 30 Ιουνίου 2025 και, στη συνέχεια, σύμφωνα με χρονοδιάγραμμα που θα συμφωνηθεί με την Επιτροπή, θα πρέπει να το υλοποιήσουν έως το 2032. Η εμπειρία από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασής και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας έχει δείξει ότι οι διαβουλεύσεις εφαρμόζονται μερικώς και συχνα προσχηματικά.
Πεδία εφαρμογής
α) Ανακαίνιση κτιρίων, ιδίως για τα ευάλωτα νοικοκυριά και τις ευάλωτες πολύ μικρές επιχειρήσεις που καταλαμβάνουν τα κτίρια με τις χειρότερες περιβαλλοντικές επιδόσεις, συμπεριλαμβανομένων των ενοικιαστών και των ατόμων που ζουν σε εργατικές κατοικίες.
β) Πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές, ενεργειακά αποδοτικές κατοικίες, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής στέγασης.
γ) Απανθρακοποίηση των συστημάτων θέρμανσης, ψύξης των κτιρίων και τρόπου μαγειρέματος, μέσω του εξηλεκτρισμού (πχ αντλίες θερμότητας).
δ) Πληροφόρηση, εκπαίδευση, ευαισθητοποίηση και παροχή συμβουλών σχετικά με αποτελεσματικά μέτρα εφαρμογής των στόχων.
ε) Πολιτικές διευκόλυνσης στη χρήση οχημάτων και μοτοποδήλατων μηδενικών ή χαμηλών εκπομπών, μέσω οικονομικής στήριξης ή φορολογικών κινήτρων για την αγορά τους όπως και για την δημιουργία επαρκών δημόσιων και ιδιωτικών υποδομών υποστήριξης.
ζ) Κίνητρα για την ανάπτυξη δημόσιων συγκοινωνιών και στήριξη (συμπεριλαμβανομένων συνεταιριστικών σχημάτων), στην ανάπτυξη βιώσιμης κινητικότητας.
Στις επενδύσεις αυτές μπορούν να προστεθούν μέτρα, αλλά εντός τριών μακροοικονομικών περιορισμών:
* θα είναι προσωρινά και θα μειώνονται με την πάροδο του χρόνου.
* θα πρέπει να περιλαμβάνουν επενδύσεις για τη διαρθρωτική προώθηση της πράσινης μετάβασης .
* δεν θα πρέπει να υπερβούν το 3,75% του συνολικού εκτιμώμενου κόστους του σχεδίου.
Με τα ποσά που θα διατεθούν στη χώρα μας, η Ελλάδα θα πρέπει να είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει επενδύσεις (συμπεριλαμβανομένων εκείνων για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων) με αποκλειστικό αποδέκτη το ευάλωτο τμήμα του πληθυσμού, την προώθηση των ενεργειακών κοινοτήτων, τις οποίες ο κανονισμός καλεί τα κράτη μέλη να εντάξουν μεταξύ των επιλέξιμων δικαιούχων του Ταμείου.
Η χρηματοδότηση του ΚΤΚ
Κατά την βουλεύτρια της Νέας Αριστερά Πέτη Πέρκα, οι πόροι του ΚΤΚ θα προέλθουν πέραν από τα έσοδα των δημοπρασιών των δικαιωμάτων ρύπων από το ΣΕΔΕ 2 και από τον εκπλειστηριασμό 50 εκ. δικαιωμάτων ρύπων από το υφιστάμενο ΣΕΔΕ. Τα κράτη μέλη πρέπει, υποχρεωτικά, να συνεισφέρουν, τουλάχιστον το 25% του εκτιμώμενου συνολικού κόστους των σχεδίων τους. Υπολογίζεται ότι οι πόροι του ΚΤΚ θα κινητοποιήσουν 86.7 δισ. ευρώ για την περίοδο 1η/1ου/ 2026 έως 31/12/ 2032.
Εκτός από τους πόρους που προέρχονται από το σύστημα ΣΕΔΕ 2 και εκείνους που διατίθενται από τις χώρες μέλη, μπορούν επίσης να προστεθούν οι πόροι που προέρχονται από «προγράμματα της πολιτικής συνοχής υπό επιμερισμένη διαχείριση, που θεσπίστηκαν με τον κανονισμό (ΕΕ) 2021/1060». Ο κανονισμός προβλέπει ότι, εντός μέγιστου ορίου 15%, οι χώρες-μέλη μπορούν να αιτηθούν μεταφορά πόρων στο Ταμείο από τα προγράμματα αυτά, δεσμευόμενες ότι οι πόροι αυτοί θα «χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά προς όφελος του ενδιαφερόμενου κράτους-μέλους».
Τέλος, είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι, όπως ισχύει για το Ταμείο Ανάκαμψης, και στην περίπτωση του ΚΤΚ, οι πόροι θα μεταφερθούν στις χώρες μόνο αφού επιτευχθούν τα ορόσημα και οι ενδιάμεσοι στόχοι που περιλαμβάνονται στα εθνικά σχέδια.
Συμπέρασμα
Η διαδικασία εμπορίας των εκπομπών (ΣΕΔΕ) παραμένει ένα εξαιρετικά προβληματικό και αντιφατικό μέσο για την αντιμετώπιση – περιορισμό των εκπομπών, γιατί λειτουργεί ως άλλη, έμμεση επιδότηση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων, αυξάνοντας το κόστος τους, χωρίς να στοχεύει στην απαγόρευση της χρήσης τους. Η επιβάρυνση μετακυλίεται κυρίως στους ευάλωτους καταναλωτές, ενώ με ανανεούμενους μηχανισμούς, έμμεσα, επιδοτείται τόσο η συνέχιση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων, όσο η προκλητική εμπορευματοποίηση του δημόσιου αγαθού της ενέργειας.
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας είναι μηχανολόγος μηχανικός.
