Κανένα οικονομικό αγαθό ή υπηρεσία δεν αποτυπώνει με παραστατικότερο τρόπο τα μόνιμα δομικά αδιέξοδα και αντιφάσεις του καπιταλισμού, όσο η σχέση του με την ενέργεια και ιδιαίτερα με την ηλεκτροπαραγωγή.
Η συνέντευξη του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, την Τετάρτη 17 Ιουλίου, προσφέρει όλα τα στοιχεία για τη στήριξη της άποψης ότι η εποχιακή εξαγγελία «μέτρων» αντιμετώπισης της ακρίβειας του ηλεκτρικού ρεύματος υιοθετεί τον ανορθολογισμό και την επικοινωνιακή σύγχυση, για να παρακάμψει τον κάβο της ενοχλητικής πραγματικότητας και να προετοιμάσει τα προσεχή «μέτρα», μείγμα και αυτά επαναλαμβανομένης αναποτελεσματικότητας.
Αναζητώντας την ευθύνη
Η συνέντευξη έδωσε αφορμή, πέρα από τη θολή περιγραφή μέτρων, των οποίων η κατανόηση δεν είναι το πρώτο μέλημα και ούτε η αποτελεσματικότητα το δεύτερο, (θα αποφύγουμε προς τούτο να αναφερθούμε…), να αναδειχτεί η ιδεολογική πηγή και κοινωνική αντίληψη που τα παράγει:
Α. « Τα χρωματιστά τιμολόγια του ρεύματος διευκολύνουν τον πολίτη να επιλέξει το πρόγραμμα που του ταιριάζει και τον συμφέρει. Το είδος τιμολογίου δεν είναι μια μαγική σφαίρα. Εξαρτάται από το ενεργειακό μας προφίλ κατανάλωσης και από την διάθεση να αναλάβουμε ρίσκο».
Η περιγραφή του ΥΠΕΝ ταιριάζει με τα χαρακτηριστικά του καταναλωτή – επενδυτή (προφίλ και ρίσκο) και όχι του πολίτη, αποδέκτη μιας διαφανούς και διασφαλισμένης υπηρεσίας κοινωνικού αγαθού. Η μετατροπή του νοικοκυριού σε εκκολαπτόμενο μίνι χρηματιστήριο, προκειμένου να εντοπίσει το συμφέρον χρωματισμό του τιμολογίου, μόνο στα ταραγμένα από δόσεις λαϊκισμού όνειρα ακραίων νεοφιλελεύθερων βρίσκει φιλοξενία. Η σπασμωδική αναζήτηση του καταναλωτικού ενεργειακού προφίλ και η ανάληψη επενδυτικού ρίσκου (χρώμα τιμολογίου, πάροχος κλπ) είναι πρακτικές που μπορούν να βάλουν σε κρίση ακόμα και την οικογενειακή γαλήνη. Σε κάθε περίπτωση είναι ακατάλληλες διαδικασίες για «ενεργειακά ευάλωτους καταναλωτές» (προσδιορισμός του ΥΠΕΝ), ανίκανους να εντοπίσουν το συμφέρον τους, για τους οποίους το ΥΠΕΝ επιφυλάσσει ουρανοκατέβατες «επιδοτήσεις».
Στην πράξη, το είδος τιμολογίου είναι μια «μαγική σφαίρα», που όπως και να την γυρίσεις «κάθεται» πάντα στη θέση: κέρδη για παραγωγούς και παρόχους…
Β. Ο ΥΠΕΝ αφού εναποθέτει το σύνολο των ευθυνών για την εκτίναξη του κόστους της κιλοβατώρας σε άλλους (χώρες, καιρός, υπερκατανάλωση, διασυνδέσεις κτλ.), δεν μπορεί να αποφύγει να «μεμφθεί» την Ευρωπαϊκή Ένωση που «έχει επιβάλει ένα μοντέλο λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με αδυναμίες και υποχρεωτικό, προκειμένου οι τιμές να ορίζονται ελευθέρως από την αγορά».
Αν αυτό το σύστημα παράγει «στρεβλώσεις» (και μπαίνει συχνά στο συνεργείο για επισκευή…), δεν σημαίνει ότι το αλλάζουμε, αλλά μαθαίνουμε να το υφιστάμεθα (από το φάσμα των χρωματικών επιλογών για τα τιμολόγια, η κυβέρνηση έχει χρησιμοποιήσει μόνο τέσσερα! Υπάρχουν και πολλά άλλα αχρησιμοποίητα…).
Για όσους επιθυμούν να είναι το κράτος που ρυθμίζει τις τιμές και η παραγωγή ενέργειας να είναι κρατικο-μονοπωλιακή, ο ΥΠΕΝ ξεκαθαρίζει ότι: «δεν έχεις δυνατότητα αν ανήκεις στην Ευρώπη, να έχεις ρυθμιζόμενες από το κράτος τιμές, ούτε να έχεις κρατικό μονοπώλιο στην αγορά του ρεύματος. Ορισμένοι φαντασιώνονται ότι θα μπορούσαν να ζουν σε έναν τέτοιο κόσμο».
Τα οικονομικά στοιχεία
Όμως στοιχεία και δεδομένα έχουν καταστήσει τους «φαντασιόπληκτους» πλειοψηφία στον πληθυσμό:
Το κόστος της κιλοβατώρας το 2005 ήταν 0,05 ευρώ με τη ΔΕΗ κρατικό μονοπώλιο. Τώρα, με «απελευθερωμένη» την αγορά, με πολλαπλάσια εγκαταστημένη ισχύ και μερίδιο των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή πάνω από 41%, το κόστος της κιλοβατώρας είναι 3 φορές μεγαλύτερο (0,14 ευρώ).
Σε περίοδο κρίσης (και ίσως εξ αυτής…), τα κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων των 5 μεγαλύτερων ενεργειακών εταιριών, για το 1ο τρίμηνο του 2024, ανήλθαν στα 790 εκατ. ευρώ. Ποια θα ήταν σήμερα η αξία της κιλοβατώρας με ένα αποδοτικό κρατικό μονοπώλιο; (άσκηση για κάθε Αριστερά…).
Το λεγόμενο «χρηματιστήριο ενέργειας» που μετέτρεψε ένα βασικό κοινωνικό αγαθό σε ολιγοπωλιακό, ελεγχόμενο, όπου ακόμη και οι βελτιωτικές ρυθμίσεις (διμερή συμβόλαια) δεν λειτουργούν.
Ρυθμιστική αρχή με ικανότητα και βούληση παρέμβασης (η ΡΑΑΕΥ σε πρόσφατους σχετικούς ελέγχους τα βρήκε όλα εν τάξει «By the book» – Energypress της 17 Ιουλίου)
«Πολύχρωμες» κιλοβατώρες και ασθμαίνοντα κλιματιστικά
Τα ακραία θερμικά φαινόμενα (πχ. κύματα καύσωνα) έχουν γίνει πιο συχνά, ενώ η μέση παγκόσμια θερμοκρασία εκτιμάται ότι θα αυξηθεί κατά 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα την περίοδο 2030-2035.
Μέχρι το 2030 εκτιμάται ότι 500 εκατ. άνθρωποι θα εκτίθενται σε συνθήκες υπερβολικής ζέστης τουλάχιστον 30 ημέρες ετησίως και ο αριθμός των ανθρώπων που θα βιώνουν επικίνδυνες θερμικές συνθήκες προβλέπεται να τετραπλασιαστεί έως το 2030.
Σήμερα περίπου 2 δισ. κλιματιστικά λειτουργούν παγκοσμίως με μέση – χαμηλή ενεργειακή απόδοση, η οποία, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη χρήση, επιβαρύνει τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και συμβάλλει στην αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ).
Λόγω των εκρηκτικών κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων, οι ομάδες πληθυσμού που χρειάζονται περισσότερο ψύξη δεν έχουν καθόλου ή έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε κλιματισμό, αντιμετωπίζοντας κινδύνους θερμικής εξάντλησης, ακόμη και θανάτου.
Ο κλιματισμός είναι μια αποτελεσματική λύση για την αντιμετώπιση της υπερβολικής ζέστης, έχοντας αποτρέψει περίπου 190.000 θανάτους που σχετίζονται με τη θερμότητα ετησίως κατά την περίοδο 2019-2021. Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι η ύπαρξη οικιακού κλιματισμού μειώνει τον κίνδυνο θανάτων που σχετίζονται με τη θερμότητα κατά περίπου 75% σε σύγκριση με εκείνους που δεν έχουν.
Ωστόσο, τα συστήματα κλιματισμού έχουν σοβαρά μειονεκτήματα, όπως τα παρακάτω:
Ενεργοβόρος ψυκτικός μηχανισμός: Αν και η απόδοση του κλιματιστικού έχει βελτιωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, ο αναποτελεσματικός εξοπλισμός κυριαρχεί στην αγορά κλιματιστικών, καθώς οι αγοραστές τείνουν να δίνουν προτεραιότητα στο χαμηλό κόστος έναντι του κόστους του κύκλου ζωής, ενώ οι κατασκευαστές επικεντρώνονται στη μείωση του κόστους παραγωγής και στην αύξηση του όγκου πωλήσεων. Η απόδοση ενός τυπικού κλιματιστικού της αγοράς σε σχέση με ένα αντίστοιχο υψηλής απόδοσης είναι στο μισό! Αυτή η αναποτελεσματικότητα επιβαρύνει τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, ειδικά τις ζεστές ημέρες, όταν η ψύξη χώρου μπορεί να αντιπροσωπεύει πάνω από το ήμισυ της μέγιστης ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, οδηγώντας συχνά σε διακοπές ρεύματος.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) εκτιμά ότι, μέχρι το 2050, θα τριπλασιαστεί η ζήτηση ενέργειας που σχετίζεται με τα κλιματιστικά (10 νέες μονάδες ανά δευτερόλεπτο τις επόμενες τρεις δεκαετίες). Αυτό, σε συνδυασμό με την αύξηση της θερμοκρασίας και του βιοτικού επιπέδου, αναμένεται να αυξήσει την παγκόσμια κτήση κλιματιστικών από 37% σήμερα σε πάνω από 45% έως το 2030, ασκώντας περαιτέρω πίεση στα ήδη καταβεβλημένα ενεργειακά δίκτυα.
Εκπομπές ΑτΘ: Η ενέργεια που καταναλώνεται για τη λειτουργία των κλιματιστικών μονάδων, αντιπροσωπεύει περίπου το 4% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και η ρύπανση από μικρο-σωματίδια (PM2.5) από την καύση ορυκτών καυσίμων για την τροφοδοσία κλιματιστικών ήταν υπεύθυνη για 24.000 θανάτους.
Αντίστοιχη αρνητική επίδραση στην ατμόσφαιρα έχουν τα χρησιμοποιημένα ψυκτικά μέσα (υδροφθοράνθρακες HFC), επιβαρύνοντας την υπερθέρμανση του πλανήτη και δημιουργώντας μεγαλύτερη ανάγκη για ψύξη.
Υπερ-χρήση κλιματιστικών: Η ευρεία και υπερβολική χρήση του στην καθημερινή ζωή συμβάλλει σημαντικά στην επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών. Η υπερβολική χρήση εμποδίζει την ικανότητα προσαρμογής σε θερμότερες συνθήκες διαβίωσης, αυξάνοντας την ευαλωτότητα και την εξάρτηση από τον κλιματισμό.
Κοινωνική ανισότητα και θερμική τρωτότητα: σε περιοχές με καυτό κλίμα (3,5 δισ. πληθυσμός), η κτήση κλιματιστικών είναι μόλις 15%. Οι πληθυσμοί που χρειάζονται περισσότερο την ψύξη χώρων, είναι συχνότατα εκείνοι με τη μικρότερη δυνατότητα πρόσβασης σε λύσεις. Η διαρθρωτική ανισότητα στις υποδομές και τα οικονομικά συστήματα καθιστά τις περιθωριοποιημένες κοινότητες ιδιαίτερα ευάλωτες στην υπερβολική ζέστη.
Αστικές θερμικές νησίδες: Οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη γίνονται πιο αισθητές στις πόλεις που θερμαίνονται με διπλάσιο ρυθμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο, λόγω του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. Τα κλιματιστικά αποβάλλουν τη θερμότητα από το εσωτερικό στο εξωτερικό περιβάλλον, αυξάνοντάς σημαντικά την εξωτερική θερμοκρασία στις πυκνοδομημένες πόλεις. Εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις στην αστικοποίηση και την υπερθέρμανση του πλανήτη, αναμένεται ότι ο αστικός πληθυσμός που εκτίθεται σε θερινή θερμοκρασία άνω των 35°C θα αυξηθεί κατά 800%, για να φτάσει τα 1,6 δισ. μέχρι τα μέσα του αιώνα.
Τι κάνουμε;
Ο σχεδιασμός και η διαχείριση των ενεργειακών πόρων, υποδομών και χρήσεων, δεν αντιμετωπίζεται με πολύχρωμα τιμολόγια και ανισοβαρή και επιπόλαια «μέτρα». Η εμπλοκή και ο έλεγχος του κράτους στον χώρο της ενέργειας δεν είναι υπόθεση μόνο των «φαντασιόπληκτων», αλλά όλων.
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας είναι μηχανολόγος μηχανικός.
