To ευρωκοινοβούλιο υπερψήφισε οδηγία για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη δέσμευση των κρατών μελών να σχεδιάσουν και προγραμματίσουν τη σταδιακή αποκατάστασή χερσαίων και υδάτινων φυσικών οικοσυστημάτων, που υποβαθμίστηκαν από την ανθρώπινη δραστηριότητα, προσδίδει θεσμική διάσταση στην ικανοποίηση ενός ευρέως κοινωνικού αιτήματος, που η πορεία του σταθερά επιδεινούμενου φυσικού περιβάλλοντος, κατέστησε μη αναβαλλόμενη υποχρέωση. Παράλληλα, η οδηγία για τον προσδιορισμό και τη συμπερίληψη στο ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο των βλαπτικών δράσεων κατά του περιβάλλοντος, ενισχύει το περιβαλλοντικό οπλοστάσιο με το ποινικό αδίκημα του οικοεγκλήματος.
Το διπλό βήμα συνιστά ουσιαστική αναβάθμιση σε νομική διαδικασία, από «φιλική» και ‘’προστατευτική”, για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών βλαβών. Και οι δυο αποφάσεις, που ωρίμασαν τους τελευταίους μήνες μέσω πολλαπλών δυσκολιών και συμβιβασμών, κινδυνεύουν να βρεθούν, στην πορεία εφαρμογής, αντιμέτωπες με διαδικαστικά και πολιτικά εμπόδια, που μετριάζουν ή και ακυρώνουν τα οποία θετικά βήματα, καθιστώντας τα μετέωρα και αναποτελεσματικά (βλέπε τις υποχώρησες του GreenDeal κλπ.).
Ο νόμος
Η δεξιά πτέρυγα του Κοινοβουλίου και η Copa-Cogeca, η οργάνωση που εκπροσωπεί τα κυριότερα ευρωπαϊκά αγροτικά συνδικάτα δεν κατάφεραν να εμποδίσουν την ψήφιση, που εγκρίθηκε με 329 ψήφους υπέρ, 275 κατά και 24 αποχές, δίδοντας ταυτόχρονα το πράσινο φως στη νέα οδηγία για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα.
Η διπλή ψηφοφορία έρχεται μόλις λίγους μήνες πριν από τις σημαντικότερες ίσως εκλογές στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (9 Ιουνίου). Ο νόμος χαιρετίστηκε από τα χειροκροτήματα των σοσιαλιστών και των πρασίνων βουλευτών από τη μία πλευρά και τη σιωπή των δεξιών βουλευτών από την άλλη, παρά το γεγονός ότι στην τελική έκδοση ο πήχης της φιλοδοξίας έχει χαμηλώσει σε σύγκριση με την αρχική πρόταση.
Η οδηγία για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα, που συμφωνήθηκε με το Συμβούλιο της ΕΕ τον Νοέμβριο του 2023, εγκρίθηκε με 499 ψήφους υπέρ, 100 κατά και 23 αποχές. Στα νέα αδικήματα περιλαμβάνονται το παράνομο εμπόριο ξυλείας, η εξάντληση των υδάτινων πόρων, οι σοβαρές παραβιάσεις της νομοθεσίας της ΕΕ για τα χημικά προϊόντα και η ρύπανση από την ναυσιπλοΐα .
Στο κείμενο συμπεριλήφθηκαν τα λεγόμενα «εγκλήματα που χαρακτηρίζονται από ειδίκευση», δηλαδή εκείνα που οδηγούν στην καταστροφή ενός οικοσυστήματος και, ως εκ τούτου συνιστούν οικοκτονία (πχ. μεγάλης κλίμακας δασικές πυρκαγιές ή εκτεταμένη ρύπανση του αέρα, των υδάτων και του εδάφους).
Ο νόμος θα μεταβιβαστεί στο Συμβούλιο για την τελική ψήφιση και θα τεθεί σε ισχύ μετά την επικύρωσή του από τα κράτη μέλη, τα όποια καλούνται να περιλάβουν στα εθνικά σχέδια μέτρα για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων στο 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έως το 2030 και στο 100% έως το 2050.
Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), στο οποίο ανήκει η ΝΔ, το μεγαλύτερο κόμμα στο κοινοβούλιο, έχει επανειλημμένα προσπαθήσει να εμποδίσει τη νομοθετική πορεία, ζητώντας την καταψήφισή του νόμου, υποστηρίζοντας μεταξύ άλλων, ότι ο νόμος θα απειλήσει το επίπεδο διαβίωσης των ευρωπαίων αγροτών και θα μειώσει την παραγωγή τροφίμων. Στο Στρασβούργο, τελικά, το μεγαλύτερο μέρος του ΕΛΚ, τα ακροδεξιά ID και ECR και περίπου το ήμισυ του Renew Europe (φιλελεύθεροι) ψήφισαν κατά.
Τα επιμέρους μέτρα
Για να επιτευχθούν οι στόχοι που έχει θέσει η ΕΕ, έως το 2030 τα κράτη μέλη θα πρέπει να επαναφέρουν σε καλή κατάσταση υγείας τουλάχιστον το 30% των οικότοπων, που βρίσκονται σε κακή κατάσταση (και αφορά περίπου το 80% των οικότοπων). Στη συνέχεια, το ποσοστό θα αυξηθεί σε 60% έως το 2040 και σε 90% έως το 2050.
Οι ενδιαφερόμενες περιοχές αφορούν σε:
Υγροτόπους: λίμνες, λιμνοθάλασσες και βάλτους (ευάλωτοι λόγω της απώλειας ενδιαιτημάτων, ρύπανσης και αλλαγών στο κλίμα).
Δασικές περιοχές: υφίστανται πίεση από την αποψίλωση, τις πυρκαγιές και τις κλιματικές αλλαγές.
Θαλάσσια οικοσυστήματα: η υπεραλίευση, η ρύπανση και η αλλαγή του θαλάσσιου περιβάλλοντος απειλούν τα θαλάσσια οικοσυστήματα.
Ορεινές περιοχές: περιοχές ευάλωτες λόγω της αποψίλωσης, της αλλαγής του κλίματος και της απώλειας βιοποικιλότητας.
Η προστασία και αποκατάσταση αυτών των περιοχών είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την αειφόρο ανάπτυξη.
Ειδική αναφορά γίνεται στους τυρφώνες*,που συνιστούν αποτελεσματικό παράγοντα αντιμετώπισης των εκπομπών CO2 στον γεωργικό τομέα. Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει έως το 2030 να αποκαταστήσουν τουλάχιστον το 30% των αποστραγγισμένων τυρφώνων (με το 1/4 αυτών να πρέπει να επανυγρανθεί), έως το 2040 το 40% και το 50% έως το 2050. Η επανύγρανση θα παραμείνει προαιρετική για τους γεωργούς και τους ιδιώτες γαιοκτήμονες, ενώ σε εξαιρετικές περιστάσεις υπάρχει η δυνατότητα προσωρινής αναστολής των διατάξεων για τα γεωργικά οικοσυστήματα.
Ο νόμος προβλέπει την αναστολή των στόχων που σχετίζονται με τα γεωργικά οικοσυστήματα εάν οι στόχοι αυτοί μειώσουν τα καλλιεργούμενα εδάφη σε σημείο που να τίθεται σε κίνδυνο η παραγωγή τροφίμων και η κάλυψη των διατροφικών αναγκών της ΕΕ.
Η οδηγία για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα
Σημαντικό βήμα προόδου αφορά η έγκριση της νέας οδηγίας για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα, που εμπλουτίζει την προηγούμενη του 2008 και η οποία θα τεθεί σε ισχύ 20 ημέρες μετα τη δημοσίευσή της στην επίσημη εφημερίδα της ΕΕ. Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους δύο χρόνια για να ενσωματώσουν τις διατάξεις στο εθνικό τους δίκαιο.
Τα περιβαλλοντικά εγκλήματα που διαπράττονται από άτομα και εκπροσώπους επιχειρήσεων θα τιμωρούνται με φυλάκιση, ανάλογα με τη σοβαρότητα ή την αναστρεψιμότητα της ζημιάς. Όλοι οι παραβάτες θα πρέπει να αποζημιώσουν τις ζημιές που προκλήθηκαν και να αποκαταστήσουν το κατεστραμμένο περιβάλλον, και να αντιμετωπίσουν πιθανές οικονομικές κυρώσεις. Για τις εταιρείες, το μέγεθος της αποζημίωσης θα εξαρτηθεί από τη φύση του εγκλήματος: μπορεί να ισούται με το 3% ή 5% του ετήσιου κύκλου εργασιών ή, εναλλακτικά, με 24 ή 40 εκατομμύρια ευρώ. Τα κράτη μέλη θα μπορούν να αποφασίζουν εάν θα ασκούν δίωξη για αδικήματα που διαπράττονται εκτός της επικράτειάς τους. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, θεσπίστηκε επίσης στήριξη και συνδρομή στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών για μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος που καταγγέλλουν περιβαλλοντικά εγκλήματα.
Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας έγκρισης της οδηγίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή γνωστοποίησε πώς το περιβαλλοντικό έγκλημα συνεχίζει να αυξάνεται με ετήσιους ρυθμούς μεταξύ 5% και 7% παγκοσμίως, δημιουργώντας μόνιμες ζημιές στους οικότοπους, τα έμβια είδη, την υγεία των ανθρώπων και τα κρατικά έσοδα.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του UNEP και της Interpol, «η ετήσια ζημιά που προκαλείται από το περιβαλλοντικό έγκλημα κυμαίνεται μεταξύ 91 και 258 δισ. δολαρίων».
Η αργοπορημένη υπερψήφιση των δυο περιβαλλοντικών νομοσχέδιων, παρά την ενορχηστρωμένη αντίδραση της ευρωπαϊκής δεξιάς, συνιστά ένα ισχνό μήνυμα αντίστασης στον καταιγισμό νομοθετημάτων υπέρ των πολεμικών εξοπλισμών της ΕΕ και ανακοπής/αναστολής των κλιματικών στόχων (RePowerEurope).
* Οι τυρφώνες (είδος βάλτων) αποτελούν μόνο το 3% της επιφάνειας της γης, ωστόσο αποθηκεύουν έως και το 30% του συνολικού άνθρακα που περιέχεται στο έδαφος. Το μέλλον αυτών των υγροτόπων –και ο άνθρακας που έχουν αποθηκεύσει εδώ και χιλιάδες χρόνια– είναι κατ’ επέκταση άρρηκτα συνδεδεμένο με τις προσπάθειες αποτροπής της κλιματικής καταστροφής.
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας είναι μηχανολόγος μηχανικός.
