Ομάδα επιστημόνων του Potsdam Institute for Climate Impact Research PIΚ[1] (Ερευνητικό Ινστιτούτο επιδράσεων του Κλίματος του Πότσνταμ, Γερμανία), προσδιόρισε και χαρτογράφησε 9 φυσικοχημικά μεγέθη και διαδικασίες, η εξελικτική πορεία των οποίων ορίζει και ρυθμίζει το περιβάλλον ασφαλούς περιβαλλοντικής πορείας του πλανήτη. Στη συνέχεια προσδιόρισε τα εξωτερικά όρια/σύνορα (Planet boundary – PB) και τις αλληλοεπιδράσεις μεταξύ τoυς, μέσα στα οποία πρέπει να κινούνται, προκειμένου να διασφαλιστεί η σταθερότητα, η λειτουργία και η ανθεκτικότητα του πολύπλοκου βιοφυσικού συστήματος της Γης.
Το πλαίσιο των πλανητικών ορίων προσδιορίζει τις εννέα διαδικασίες του συστήματος της Γης, που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της σταθερότητας, ανθεκτικότητας και λειτουργιών υποστήριξης της ζωής. Αυτά τα όρια αντιπροσωπεύουν τα ασφαλή όρια λειτουργίας για κάθε διαδικασία, πέρα από τα οποία αυξάνεται ο κίνδυνος πρόκλησης σοβαρών και δυνητικά μη αναστρέψιμων περιβαλλοντικών αλλαγών. Η παραμονή εντός αυτών των ορίων βοηθά να διασφαλιστεί ότι το σύστημα της Γης παραμένει σταθερό και ικανό να υποστηρίξει τη ζωή και την ανθρώπινη ανάπτυξη.
Η ταυτόχρονη, συνδυαστική παρακολούθηση της πορείας των εννέα φυσικοχημικών μεγεθών πέριξ των καθορισμένων ορίων είναι προϋπόθεση για τον σαφή προσδιορισμό και τη διάγνωση της «υγείας του πλανήτη Γη».
Η ετήσια επικαιροποιημένη έκθεση του ινστιτούτου PIK (24/9/2024 ) κατέγραψε ότι 6 από τα 9 όρια (PB) έχουν παραβιαστεί (Planetary Health Check)[2].
Η επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών οδηγούν την Γη στην υπέρβαση ακόμη ενός φυσικού ορίου – Planet Boundary, το ξεπέρασμα του οποίου βάζει σε ζώνη επικινδυνότητας την υγεία του του πλανήτη.
Θεωρείται αναπόφευκτο ότι θα ξεπεραστεί σύντομα και το έβδομο πλανητικό όριο (από τα εννέα), αυτό που συνδέεται με τη διαδικασία οξίνισης των ωκεανών.
Σύμφωνα με την ανωτέρω έκθεση, η οξίνιση των ωκεανών αναμένεται να φτάσει σύντομα σε μη βιώσιμο επίπεδο.
Η έκθεση βασισμένη στην έρευνα «Planet Health Control» του ίδιου Ινστιτούτου, αποτελεί μια πρωτοπόρο επιστημονική εργασία – εργαλείο για την παρακολούθηση της υγείας των «ζωτικών οργάνων» της Γης, συσχετίζοντας δεδομένα παρατηρήσεων και διεπιστημονική σκέψη επεξεργασίας λύσεων για την αντιστροφή των βλαπτικών επιπτώσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας, που με βάση τα σημερινά δεδομένα, εμφανίζεται να είναι πλέον «πιθανώς αναπόφευκτη».
Μόνο δύο «πλανητικά όρια» δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί
Το 2009 προτάθηκαν για πρώτη φορά τα 9 πλανητικά όρια (βλέπε πίνακα), τα οποία θεωρούνται ασφαλή όρια/σύνορα, ικανά να αντέξουν την αντίστοιχη πίεση που εξασκείται από τις 9 κρίσιμες διαδικασίες, διασφαλίζοντας από κοινού σταθερές συνθήκες ανθεκτικότητας στην Γη.
Πρόκειται για όρια (υπολογιζόμενα σε παγκόσμια κλίμακα) διατήρησης «καλής λειτουργίας» της Γης, δηλαδή της περιβαλλοντικής, κλιματικής και κατά συνέπεια κοινωνικής ισορροπίας της, προκειμένου να διασφαλιστεί η διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών για την ανθρώπινη ζωή, τη βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων και κάτ’ επέκταση τη σταθερότητα του πλανήτη.
Τα όρια καθορίστηκαν πριν από 15 χρόνια, 7 έχουν ήδη ξεπεραστεί σε διαφορετικό βαθμό μεταξύ τους, όπως τα σχετικά με την κλιματική αλλαγή (CO2), την απώλεια βιοποικιλότητας, τις τροποποιήσεις του κύκλου αζώτου και φωσφόρου, καθώς και την αποψίλωση και καταστροφή των δασών και την χημικής ρύπανσης. Το 2022 προστέθηκε στην αρνητική πορεία και ο κύκλος του γλυκού νερού.
Οι μελέτες που αφορούν στον κύκλο του γλυκού νερού έχουν επικεντρωθεί κύρια στο λεγόμενο «μπλε νερό». Δηλαδή, σε αυτό που υπάρχει σε ποτάμια, λίμνες και υδροφόρους ορίζοντες και στο «πράσινο νερό», αυτό που απορροφάται από τα φυτικά είδη και προέρχεται από βροχοπτώσεις και την υδροεξάτμιση.
Από τα στοιχεία του πίνακα προκύπτει ότι τα δύο στοιχεία της ζώνης –κλιματική κρίση– (συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα και ισοζύγιο ενέργειας του πλανήτη, radiative forcing[3]) , έχουν κατά πολύ υπερβεί τα όρια ασφάλειας.
Γενικά, το πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της ταχύτατης επιδείνωσης των περιβαλλοντικών συνθηκών, εστιάζεται, κυρίως, στην υψηλή συγκέντρωση CO2 (422 ppm) και άλλων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, λόγω εκπομπών φυσικής όσο και, κύρια, ανθρωπογενούς προέλευσης. Η κύρια ευθύνη για την παγκόσμια αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα είναι τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία καίγονται χωρίς όριο από τον άνθρωπο για την παραγωγή ενέργειας (υπεύθυνη για το 75,2% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου) για την κάλυψη της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και θέρμανσης (32,6%) και για τον τομέα των μεταφορών (14,2%).
Υπέρβαση καταγράφεται και στην αύξηση εκπομπών μεθανίου CH4 και του υποξειδίου του αζώτου Ν2Ο στην ζώνη 5 (γεωργικός τομέας).
Η διατροφική αλυσίδα των ωκεανών σε κίνδυνο
Η οξίνιση των ωκεανών αναμένεται, σύντομα, να είναι η επόμενη υπέρβαση του σχετικού ορίου, οπότε τα μόνα δύο όρια που δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί, θα είναι εκείνα που σχετίζονται με την καταστροφή της στιβάδας του όζοντος στην ατμόσφαιρα και τη συγκέντρωση στην ατμόσφαιρα αερολυμάτων (λεπτών σωματιδίων) επιβλαβών για την ανθρώπινη υγεία.
Οι ωκεανοί απορροφούν μεγάλο μέρος του διοξειδίου του άνθρακα που παράγεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες (π.χ. καύση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου), διαδραματίζοντας κρίσιμο ρόλο στον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Το πρόβλημα είναι ότι τα νερά θερμαίνονται 40% ταχύτερα από ό,τι προβλεπόταν πριν από πέντε χρόνια από την IPCC (Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή των Ηνωμένων Εθνών).
Επιπλέον, η υπερβολική απορρόφηση CO2 δεν είναι χωρίς συνέπειες: το ωκεάνιο νερό, συνεχίζοντας να αποθηκεύει CO2, καταγράφει αύξηση στο pH (δείκτης οξύτητάς), επιδρώντας αρνητικά στην ισορροπία των οικοσυστημάτων και απειλωντας τα κοράλλια, το πλακτόν, τα οστρακοειδή και τα μαλάκια. Ένα πρόβλημα που θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στη θαλάσσια διατροφική αλυσίδα.
Τα πάντα, στην πραγματικότητα, συνδέονται. Η Γη, από την άλλη πλευρά, είναι ένα σύνθετο και μοναδικό σύστημα. Για τον λόγο αυτό, η έκθεση επισημαίνει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ορίων που ξεπερνιούνται, «τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος μόνιμης βλάβης των γήινων λειτουργιών που συντηρούν τη ζωή». Και, ακριβώς λόγω της διασύνδεσης μεταξύ των διαφόρων πλανητικών συνόρων (τα κατώφλια υπέρβασης των ανεκτών ορίων), η παρέμβαση σε ένα επιβάλει ταυτόχρονη παρέμβαση και σε όλα τα άλλα.
Χρειάζεται μια ολιστική και μη τομεακή προσέγγιση, ένα παραγωγικό μοντέλο που θα καθιστά τη βιωσιμότητα κοινό παρονομαστή κάθε επιλογής και κάθε δραστηριότητας.
Η κατανόηση των κίνδυνων που συνεπάγεται η δραματική επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών, σε συνδυασμό με την άκρως επικίνδυνη πορεία των γεωπολιτικών σχέσεων (πολεμικές αναμετρήσεις) και των βιοποριστικών συνθηκών των πληθυσμών, συνθέτουν μια εκρηκτική ύλη διλημμάτων, που βάζουν σε σοβαρή υποθήκη κάθε βιώσιμη και κοινωνικά δίκαιη πορεία.
Η επιδεινούμενη «υγεία του πλανήτη Γη» θα δυσκολευτεί, όλο και περισσότερο, να εξασφαλίσει τις απαραίτητες «κλινικές φροντίδες», γιατί ο χώρος των «εντατικών θεραπειών» είναι απελπιστικά ανεπαρκής να αντιμετωπίζει, ταυτόχρονα και αποτελεσματικά, τόσο μεγάλο αριθμό ετερόκλητων «περιστατικών».
Σημειώσεις:
1. https://www.stockholmresilience.org/research/planetary-boundaries.html
2. time.com/7027847/planet-earth-critical-condition-solutions/
3. Radiative forcing: Το ισοζύγιο μεταξύ της ποσότητας ενέργειας που εισέρχεται στην ατμόσφαιρα της Γης και της ποσότητας εξόδου. Η ηλιακή ακτινοβολία εισέρχεται στην ατμόσφαιρα σαν υπέρυθρη ακτινοβολία και εξέρχεται ως θερμότητα. Σήμερα η εισερχομένη ποσότητα είναι μεγαλύτερη από την εξερχομένη, με αποτέλεσμα την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας είναι μηχανολόγος μηχανικός.
Η ΕΠΟΧΗ
